Мен 1935 јылда Англияныҥ Дарластон деп калазында чыккам, оныҥ ӧскӧ ады — Кара ороон. Бу јердиҥ ады нениҥ учун ондый? Ондо кӧп фабрикалар ла заводтор бар. Олордыҥ ыжы кайда ла јытанатан. Меге 4 јаш болордо, ада-энем Иегованыҥ Керечилериле Агару Бичик ӱренип баштаган. 14—15 јашту болорымда бу чындык деп бӱдӱмјиленип, 1952 јылда сууга чӧҥӱрилгем. Меге ол тушта 16 јаш болгон.

Ол ло тужымда инструменттер ле машинага запчастьтар эдип турган јаан заводко стажёр болуп киргем. Анда иштиҥ јааны болорго ӱренгем. Мындый ишти бедирезеҥ де таппазыҥ!

Бу ла ок ӧйдӧ јорукчы аксагал меге Уилленхоллдо бойымныҥ јуунымда книгоизучение ӧткӱрзин деп айткан. Мынаҥ улам нени талдазам јакшы болор деп сурак тура берген. Иштеер кӱндерде, ижиме јуук Бромсгров деп јердеги јуунга јӱрӱп турган болгом, бу јуун айылымнаҥ 30 кире километр ыраагында болгон. Амыраар кӱндерде ада-энемдӧӧн јанып барзам, Уилленхолл деп јердеги јуунга барып туратам.

Мен Иегованыҥ организациязына јӧмӧжӧргӧ кӱӱнзегем. Оныҥ учун аймак кӧрӧӧчиниҥ сурагына јӧпсинип ийгем. Је мынаҥ улам сӱӱген ижимди артыргызарга келишкен. Андый да болзо, ол ӧйдӧ Иегова мени мынайып чын јолдӧӧн ууландырганына тыҥ сӱӱнип јадым. Ол ло ӧйдӧҥ ала менде јилбилӱ, сӱӱнчилӱ јӱрӱм башталган. Бу јолды талдаганымды бир де карамдабай јадым.

Мен Бромсгров деп јерде јуунга јӱрӱп турарымда, бир учурал болгон. Мен дезе кӧгӱс санаалу, кеберкек сыйынла танышкам. Оныҥ ады Энн. Эннле кожо 1957 јылда алыжала, текши пионерлер ле специальный пионерлер болгоныс, јорукчы кӧрӧӧчиниҥ ижин эткенис, кийнинде Бет-Элде иштегенис. Кару эш-нӧкӧрим Энн — јӱрӱмимниҥ сӱӱнчизи!

Бисти 1966 јылда Галаад Сургалдыҥ 42-чи клазына кычырарда, јаан сӱӱнчи алганыс. Сургалда ӱредӱ божой берерде, бисти Малавидӧӧн аткарган. Ондогы улус ачык-јарык ла кӱндӱзек. Оныҥ учун бу ороонды Африканыҥ Изӱ јӱреги деп адайтан. Бис мында кыска ла ӧйгӧ кӱндӱлӱ айылчылар болорыс деп билбегенис те.

Кочкор айдыҥ 1-кы кӱнинде 1967 јылда Малави деп ороондӧӧн једип келдис. Бир айдыҥ туркунына тил ӱренер курсты тыҥыда ӱренип алала, областнойдыҥ ижин эдип баштадыс. Бисте джип деп машина болгон. Улус оны кайда ла јол јок јерлерди ӧдӧр, јаан да сууларды ӧдӧр деп сананган болгон. Је ол вездеходко јетпес, јаан ла болзо, кичинек сууларды ӧдӱп туратан. Бис кезикте јоруктап турала, салам бӱркӱлӱ ле той-балкаштаҥ эдилген тураларга конып туратаныс. Је јаҥмырлу ӧйлӧрдӧ ондо брезент јогынаҥ конор до арга јок болгон. Бот, миссионер ижис мынайып башталды! Је андый да болзо, анда иштеерге биске сӱреен јараган.

Је кандык айда керектиҥ аайы комоойтый бергенин билип ийгенис. Нениҥ учун дезе Малавиниҥ президенти Хастингс Банд Иегованыҥ Керечилерин налог тӧлӧбӧй турган ла политикага кирижип турган деп бурулаган. Бу тӧп-тӧгӱн эмей! Мындый бурулаштыҥ шылтагы Иегованыҥ Керечилери нейтралитетти буспай турганынаҥ ла анчада ла акалар партийный билетти албай турганынаҥ улам болуп турган деп ончобыс билетенис.

Сыгын айда газеттеҥ, президент Иегованыҥ Керечилерин ороонныҥ бастыра кӱчтеринде бурулу деп јабарлаганын кычырып ийгенис. Партийный съездте президент башкаруларды Иегованыҥ Керечилериниҥ ижин тӱрген токтотсын деп јар айткан. 1967 јылда ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинде, Иегованыҥ Керечилериниҥ ижин чек токтодып ийген. Мыныҥ кийнинде полицияныҥ улузы ла миграционный службаныҥ ишчилери келеле, бистиҥ Бет-Элди бӧктӧйлӧ, миссионерлерди бу ороонноҥ чыксын деп јакарган.

Олор бисти ӱч кӱнге тӱрмеге отургызала, Великобританияныҥ Маврикий деп јерине депортировать эдип ийген. Бу јерге једип келеристе, бисти миссионерлер эдип кийдирбеген. Оныҥ учун бисти Родезия (эмди Зимбабве) деп јердӧӧн кӧстӧп ийген. Је бу ороондӧӧн једип  келеристе, биске јамылу кату-казыр кижи мынайда айткан: «Слерди Малавинеҥ јӱргӱзип ийген, Маврикийдӧӧн кийдирбеген, эмди не, бис слерди кӱндӱлеп кийдирип алар деп сананып турганаар ба?» Оны угала, Энн тыҥ ыйлай берген. Ол ӧйдӧ бис кемге де керек јок деп санаа боло берген. Мынаҥ улам амыр, јакшы јеримдӧӧн, Англиядӧӧн, јанар кӱӱним келген. Је оноҥ дезе олор бисти филиалга бир кӱн конып ийеле, эртезинде офистӧӧн ойто келзин деген. Бис экӱ арып, чучурап та калган болзоос, айалганы Иегова канайып та болзо, тӱҥей ле солып ийер деп иженип турган болгоныс. Эртезинде чын ла, кенетийин «слерди туристтер чылап ороонго артыргызып јадыс» дешкен. Ол ӧйдӧ менде кандый сезимдер болгонын качан да ундыбазым. Бу айалгада бистиҥ јолысты шак ла Иегова башкарып јат деп, менде бир де алаҥзу болбогон.

Зимбабведеги филиал мени служебный отделге иштезин деп кӧстӧгӧн. Анайда ок Малавиде ле Мозамбикте Иегованыҥ Керечилерине болушсын деп јакару берген. Ол ӧйдӧ Малави јериниҥ акалары коркышту тыҥ истежӱлер ӧдӱп турган болгон. Мениҥ ижимде Малавиниҥ аймак кӧрӧӧчилериниҥ отчёдын кӧчӱретен молју база болгон. Бир катап Малавиниҥ ака-эјелериниҥ ондый тыҥ истежӱлер ӧдӱп турганын кычырала, бӱдӱн эҥир ыйлагам *. Бу ла ӧйдӧ олордыҥ турумкайын, Кудайга чындык артканын, тыҥ бӱдӱмјизин кычырала, андый јаан оморкоду алгам (2 Кор. 6:4, 5).

Бис Малавиде артып калган ла истежӱлердеҥ улам Мозамбиктӧӧн кача берген ака-эјелерис кӧгӱс курсак јок артпазын деп албаданганыс. Мозамбикте кӧп саба улус чичева тилге куучындажатан. Оныҥ учун кӧчӱреечилер бир аканыҥ јаан фермазында јадып иштеген. Оноҥ бу кӱндӱзек ака олорго јадатан јер ле иштейтен офис белетеп салган. Анайып, библиялык бичиктерди кӧчӱретен иш бир де токтобозынаҥ улалган.

Бис Малавиниҥ аймак кӧрӧӧчилерин Зимбабведе кажы ла јыл болуп турган чичева деп тилге областной курултайга барып турзын деп болушканыс. Курултай божой берзе, аймак кӧрӧӧчилерге куучын-эрмектердиҥ пландарын ӱзе кожо апарзын деп, берип туратаныс. Оноҥ олор ондогы айдылган шӱӱлтелерди ака-эјелерле ӱлежип туратан. Бир катап аймак кӧрӧӧчилерди јууп, Агару иштиҥ сургалын ӧткӱргенис. Кийнинде бу сургал јалтанбас аймак кӧрӧӧчилердиҥ бӱдӱмјизин сӱреен тыҥыткан.

Кочкор айда 1975 јылда мен Мозамбикте Малавинеҥ качып келген беженецтердиҥ лагеринде јадып турган ака-эјелерге барып јӱргем. Кӧрӧр болзо, олор Иегованыҥ организациязыла теҥ барып јаткан болуптыр. Керек дезе олордо аксагалдардыҥ јӧби де бар эмтир. Јаҥы кӧстӧлгӧн аксагалдар јуундарды ӱзе аайлу-башту ӧткӱрип турган. Темдектезе, олор ончо улуска учурлалган куучын-эрмектерди айдып туратан, кӱнниҥ ӱлгерин ле «Каруулчы шибеени» ака-эјелерле кожо шӱӱжетен, анайда ок аймак курултайлар да ӧткӱргилеп туратан. Беженецтердиҥ јаткан лагерин кӧрзӧҥ, јаан курултайлар ӧткӱрип јаткан јерге тӱҥей. Керек дезе олор курсак-тамак ӱлейтен, јуунадып арутайтан, јеткер болбозын деп кӧрӧтӧн отделдер тӧзӧп алган болуптыр. Иегованыҥ болужыла андый кӧп иш эдилип турганын кӧрӧлӧ, сӱреен кайкагам. Анайып, олордоҥ мен оморкоду алгам.

1970 јылдардыҥ учында Малавини замбийский филиал бойына алып алган. Је мен Малавидеги ака-эјелерди јаантайын сананып, олор учун мӱргӱп јӱретем. Мен билерим, кӧп акалар база мӱргӱгилеген деп. Анайда ок мен зимбабвийский филиалда иштеп турарымда, телекейлик тӧс башкаруныҥ чыгартылу улузыныҥ туштажуларында болгом. Ондо Малавиниҥ, ЮАР-дыҥ, Замбияныҥ каруулу акалары келгилейтен. Повесткада кажы ла катап: «Малавидеги ака-эјелериске база канайып болужып ийектер?» — деп сурак кӧдӱрилетен.

Бир канча ӧйдӧҥ истежӱлер арайлап баштаган. Малавидеҥ качып барган беженецтер ойто јанып баштагылаган. Је ондо артып калган канча јылдардыҥ истежӱлеринеҥ арып-чылап калган акалардыҥ санаазы јарый берген. Јанында турган ороондордо, Кудайдыҥ албатызыныҥ  ижине юридический јайым берген. Мозамбикте дезе мындый јайым 1991 јылда болгон. Је бистиҥ ончобыс Малавидеги ака-эјелерге мындый јайым качан келгей не деп тыҥ сакыганыс.

Бир эмеш ӧй ӧдӧрдӧ, Малавиниҥ политиказы солына берген. Мынаҥ улам 1993 јылда јаҥдар Иегованыҥ Керечилерине јайым берип, токтодуны уштып койгон. Оныҥ кийнинде бир миссионерле куучындажып турарымда, ол менеҥ сураган: «Је, Малавидӧӧн ойто кайра барараар ба?» — деп, а меге ол тушта 59 јаш болгон, оныҥ учун: «Јок, мен арай ла карып калдым» — деп каруу бергем. Је билген болзоор, ол ло кӱнде Башкару јӧптӧҥ биске факс келген. Олор бисти Малавидӧӧн кайра барзын деп сурап турган болуптыр!

Зимбабведе биске тыҥ јарап турган болгон, мында јадарга ӱренип калганыс, најыларыс кӧп болгон, оныҥ учун Башкару јӧп бисти кайра Малавидӧӧн барзын деп сураганына јӧпсинерге јеҥил эмес болгон. Башкару јӧптиҥ самаразы јалакай, јылу сӧстӧрлӧ бичилген. Кӱӱнеер бар болзо, слер Зимбабведе артып калар аргалу деген. Чын ла, бистиҥ кӱӱнисле болзо, бис мында ла артып калар эдис. Је меге Авраам ла Сарраныҥ теми санаамга кирген. Олор экӱ Иегованыҥ јакарузын бӱдӱрерге болуп, јажы јаан да болзо, эптӱ, јараш туразын артыргызып, ӧскӧ јердӧӧн кӧчӧ бергилеген (Баш. 12:1—5).

Бис Иегованыҥ организациязыныҥ сӧзин угала, Малавиге кайра барганыс. 1995 јылдыҥ кочкор айыныҥ 1-кы кӱнинде бу ороонго једип келдис. Баштапкы катап бис мында 28 јыл кайра болгоныс. Бу ороондо Бет-Элдиҥ комитедин тӧзӧп салган. Бу комитетке ӱч ака кирген, ол тоодо мен де. Айдарда, бис јеҥдеристи шыманып ийеле, Иегованыҥ Керечилериниҥ ижин орныктырып баштадыс.

Иегова бистиҥ ижиске јаан алкыжын берген! Малавиде 1993 јылда 30 000 кире ака-эјелер болгон, је 1998 јылда 42 000-наҥ ажа берген *. Оныҥ учун Башкару јӧп тӱрген кӧптӧп јаткан ака-эјелердиҥ кӧгӱс јанын кичеерге, филиал тударга јараду берген. Бис дезе Лилонгве деп јерде, 12 гектар јер садып алганыс. Оноҥ мени строительный комитетке кӧстӧп салган.

2001 јылдыҥ кӱӱк айында, Бет-Эл тудулып калган. Бет-Элди Кудайга учурлаар программага Башкару јӧптӧҥ Гай Пирс ака келген. Бу сӱреен сӱӱнчилӱ программаны 2 000-наҥ ажырајербойыныҥ ака-эјелери уккан. Олордыҥ кӧп сабазы Кудайга 40 јылдаҥ ажыра чындык иштеген. Бу ака-эјелердиҥ кӧбизи токтодулардыҥ  ӧйинде коркышту кӱч истежӱлер ӧткӧн, је Кудайга чындык арткан. Олор коркышту јокту болгон до болзо, је кӧгӱс јанынаҥ сӱрекей бай болгон. Сананып ийзеер де, олор эмди јап-јаҥы Бет-Элиле баскылап, јаражын кайкап тургылады! Бет-Элде кайда ла ака-эјелердиҥ африканский маарыла кожоҥдогон бистиҥ Каандыктыҥ кожоҥдоры ойногон. Мынаҥ улам бӱдӱн Бет-Элдиҥ ичинде Африканыҥ солун, јараш культуразы сезилген. Бу ӱзе немедеҥ Иегова коркышту кӱч ченелтелер ӧткӧн ака-эјелерди канайып алкаганы кӧрӱнип турды.

Бет-Эл тудулып божоордо, Каандыктыҥ Тураларын Кудайга учурлайтан куучын-эрмекле мен чыгар болгом. Малавиниҥ јуундары јокту ороондордо Каандыктыҥ Тураларын тудар программага туружат. Алдында ӧйлӧрдӧ ака-эјелер эвкалиптиҥ сабагынаҥ эдилген јабынтыныҥ алдында јуундар ӧткӱргилеп туратан. Анайда ок тростниктеҥ эдилген циновкаларла јабынты база эткилеген. Оноҥ олор той балкаштаҥ эдилген скамейкага отургылап туратан. А эмди бойлорыныҥ эткен печкелерине кирпичтерди ӧртӧп, Каандыктыҥ јараш Тураларын туткылайт. Је ака-эјелер тактага отурбай, ол ло той балкаштаҥ эдилген скамейкаларга отурарга кӱӱнзегилейт. Нениҥ учун дезе олор бу тактага кӧрӧ, скамейкага кӧп улус бадар дежет.

Иегова бойыныҥ албатызын канайып алкап турганын кӧрӱп, мен сӱреен тыҥ сӱӱнип, оморкоп туратам! Анчада ла мени Африканыҥ јиит карындаштары кайкадатан. Не дезе олорды Иеговага кӧп иштезин деп, качан да сӧстӧбӧзиҥ. Олор бойлоры ла иштенерге јаантайын белен болотон. Иегованыҥ организациязынаҥ ӱредӱ алала, јаҥы билгирлерин капшай ла тузалангылаар болгон. Анайып, олордыҥ кӧгӱзи тӱрген ӧзӱп, ченемелдӱ акалар болуп калатан. Олорго Бет-Элдерде, јуундарда кӧп молјулар берилетен. Анайда ок јербойыныҥ кӧрӧӧчилери кӧстӧлип баштаарда, ака-эјелерге бу јаан кӧгӱс болуш болгон. Бу акалардыҥ кӧбизи ӱйлерлӱ болгон, је Кудайга кӧп иштеерге болуп, балдар јок јӱрерге санангылаган. Андый билелерде кӧп ченелтелер болгон, не дезе, айландыра улус олорды аайлабай туратан, керек дезе тӧрӧӧндӧри де олорды јаман кӧргӧн.

Африкада бис 52 јыл иштедис. Оноҥ бистиҥ су-кадыгыс уйадап баштаган. Оныҥ учун јербойыныҥ Бет-Элиниҥ комитеди бисти Великобританиядӧӧн кӧчӱрзин деп сурак кӧдӱрерде, Башкару јӧп јараду берген. Биске Африканаҥ барарга коркышту кунукчылду болгон. Нениҥ учун дезе бис бу ака-эјелерди сӱӱп турган болгоныс, оноҥ бу јер де биске јараган. Је Британияныҥ Бет-Элиниҥ билези бисти јакшы уткыган. Эмди олор бистиҥ буурайып калган бойысты сӱреен јакшы кичееп јат.

Кӧгӱс јӱрӱмимниҥ эҥ ле бажында, бойымды Иегованыҥ колына берип ийгенимди эҥ ле јакшы тӱп-шӱӱлте эткем деп сананадым. Бойымныҥ кӱӱнимле јӱрген болзом, менле та не болуп калар эди. Бу телекейде та кандый бийик карьера эдип алар эдим. Је Иегова билген болгон, «чын јолло» барарга нени этсем јакшы болор деп (Укаа 3:5, 6). Јиит тужымда јаан компанияга иштеерге, бу телекейдиҥ ойгорына ӱренгем. Је Иегованыҥ бастыра телекейлик организациязы берген кӧгӱс јакылталары ол иштеҥ јӱс катапка артык. Меге Иегованыҥ ижин бӱдӱрери јӱрӱмниҥ эҥ ле артык јолы болот.