Amual ti dungu

Quimürpun chumngechi norümngetuai huesaque dungu

Quimürpun chumngechi norümngetuai huesaque dungu

Quimürpun chumngechi norümngetuai huesaque dungu

Ñi feipiel Ursula Menne

Pichicalu müten iñche ta fantepu meu, ayünien ñi müleal nor dungu huall Mapu mu. Fente tañi ayüniefiel tüfachi dungu, presuntucueneu ti gobierno comunista Alemania Oriental mapu mu. Carcelconcülelu iñche, quimürpun chumngechi norümngetuai huesaque dungu. Nütrameluhuayiñ.

CHOYÜNGEN 1922 tripantu mu, Halle huaria Alemania mapu mu. Tüfachi huaria 200 kilometro camapulei ta Berlín huaria mu. Halle doi 1.200 tripantu cuifi mu deumangei. Tüfa quiñe tati hunenque huaria cheu ñi mülefel pu protestante. Tañi lamngen Käthe, choyüngei 1923 tripantu mu. Tañi chau soltaungefui ca tañi ñuque ülcantuquefui quiñe teatro mu.

Tañi chau reque, iñche ayüniefun ñi norümafiel huesaque dungu. Elcünulu tañi soltaungen, nietui quiñe pichi negocio. Epe com che ngillapalu pofre chengefui, feimu tañi chau cutranpiuqueyefi. Ca antü culliaen piquefui engün. Tañi cüme piuquengen mu ñamümi com tañi nieel. Tañi rupan mu mülefui ñi quimürpual iñche fente ñi cüdaungen norümafiel com ti huesaque dungu, huelu pu hueche ayüniei ñi huecünutuafiel itrocom.

Tañi ñuque artistangefui, fei quimeltueyumu tañi lamngen iñchiu ti musica, ülcantual ca failayal. Rume ayüucülequefun, tañi lamngen iñchiu müna cüme rupaleyu. Huelu 1939 tripantu mu caletui ti dungu.

Huesaque dungu rupan

Tripatulu colegio mu, conün quiñe escuela quimeltuchequelu ballet. Quimeltungen failayal danza expresionista pingelu, chumngechi failaquefui Mary Wigman. Tüfa quiñe tati hunenque domo femngechi failaquelu. Pu failaquelu tüfa, chumngechi ñi nengümfiel tañi cuerpo pengelquei chem ñi mülen tañi piuque mu. Cafei eluhun ñi dibujayal. Felei. Pichicalu iñche, müna cüme rupalefun, ayüucülequefun ca quimürpun fentren dungu. Huelu 1939 tripantu coni ti Epungechi Fütra Hueichan. Epu tripantu rupalu, tañi chau contueyu tuberculosis cutran, fei lai. ¡Müna hueñancülehuen!

Ti hueichan rume huesalcachequei. Conlu ti hueichan, nierquefun mari regle tripantu müten, huelu com pofolcauqueingün piquefun. Fentren che tüngcülequefulu cuifi, feula reyüconingün pu nazi ñi femün mu. Pichiñma mu pu che nielafui tañi duamnieel, fentrelei pu lalu ca fill püle teifücangei pu che tañi nieel. Iñchiñ taiñ ruca ca teifücangei naglu quiñe bomba. Fentren tañi pu che lai ti hueichan mu.

Feichi 1945 tripantu mu afi ti hueichan. Tañi ñuque, tañi lamngen Käthe ca iñche petu mülequefuiñ Halle huaria. Feichi mu fütangen ca nierpun tañi pichi püñeñ. Huelu tañi füta iñchiu cüme yeucülelafuyu, feimu hudahuiyu. Feula mülefui ñi quisu tremümafiel tañi püñeñ, feimu nierpun quiñe cüdau ñi failayal ca eluhun ñi dibujayal.

Aflu ti hueichan, Alemania hudamngei meli troquiñ mu. Tati Unión Soviética, tüfa quiñe gobierno comunista, ngünenierpui cheu taiñ mülen iñchiñ, fei caletui ta mongen. Mülequefuiñ Alemania Oriental, huelu 1949 tripantu, República Democrática Alemana pingetui.

Chem ñi rupan tati gobierno comunista mu

Feichi mu cutrani tañi ñuque, fei mülefun tañi cuidayafiel. Eluhun ñi cüdahuelafiel ta gobierno. Pichiñma mu quimürpun quiñeque estudiante, ayülefui ñi quimfalcünual com ti huesaque dungu ñi femün ti gobierno. Quiñe hueche huentru elungelai ñi conpual universidad mu tañi chau coneltulefulu cai pu nazi engün. Iñche cüme quimniefiñ feichi hueche huentru, quiñentrür ülcantuquefuyu ca dungulquefuyu ta musica. Ramtuuquefun: “¿Chumngelu cai huesalcangei tañi chau ñi femün mu?”. Ñochiquechi reyüconquefun feichi pu pofolcalechi che engün, fei eluhun ñi conal ta protesta. Cafei tucufiñ quiñeque letrero huecun püle tribunal mu.

Secretariangefun tati Comité Regional de Paz pingelu. Mülefun ñi huirintucual carta, huelu nor troquilafiñ ñi feipin. Quiñe antü tüfachi Comité ayüfui ñi huercülelafiel propaganda comunista quiñe fücha huentru ti cangelu Alemania mu mülelu. Ayüniefui engün ñi dalluntucungeal tüfachi huentru. Yehuefali pin, feimu ellcacünufiñ tüfachi propaganda iñche tañi oficina mu, fei huercüngelai.

Tati doi huesa domo troquingequelu elueneu maneluhun

Junio cüyen 1951 tripantu mu conpaingu tañi oficina mu epu huentru, fei feipieneu: “¡Presuntucungeaimi!”. Yengen quiñe carcel Quelü Mansun pingequelu. Quiñe tripantu rupalu, dalluntucungen ñi chaftufiel ti gobierno. Quiñe estudiante feipifi tati policia secreta iñche ñi tucufiel letrero tribunal meu. Juiciantucungelu iñche, inei no rume huirintuculai iñche tañi feipin. Deu dullirquei engün iñche tañi carceltucungeal cayu tripantu mu. Presulelu iñche cutranün, fei yengen cheu ñi lahuentungequen pu presu, fei mu mülefui 40 domo. Pefilu ñi rume hueñancülen engün, llicaduamün. Puerta mu lefün, fei eluhun ñi cultraftucuafiel.

“¿Chem ayünieimi?” ramtueneu ti soltau.

“¡Cüpa mülehuelan tüfa mu!” huirarün, “quisucünungeafun rume, huelu nentumuchi tüfa mu”. Duamcülelai ti soltau. Fei pichin antü rupalu pefiñ quiñe domo, trürlai ta caquelu domo meu. Tañi quintun mu ngüneduamün ñi cüme felen tañi piuque. Feimu inafül anücünuhun.

Afmatulehuen ñi feipieteu: “Anülmi fau, cuñiutucuhuaimi. Tañi Dunguquelu Ineingei Jehová ngen tati doi huesa domo troquingequen”.

Pu che feipiquefui pu testigo caiñetuquefi ti gobierno. Huelu iñche quimlafun tüfa. Pichicalu iñche epu testigo pemequefuingu tañi chau. Acordan fei tañi feipin: “Pu testigo ñi feipin, fei ta rüfngei”.

Ayühun mu ngüman tañi quimfiel tüfachi cüme domo Berta Brüggemeier pingelu. “¡Füreneen, nütramcaen ineingen Jehová!” pifiñ. Pütrüntu mülequefuyu ca nütramcaquefuyu ñi chem pin ta Biblia. Quimürpun Jehová fei tati rüfngechi Dios, piuqueyechequei, nor dungu femquei ca hulquei tüngün. Ca quimürpun Chau Dios ñi cüme elcünutual com ñi femün pu huesaque che. Femngechi feipilei Biblia, Salmo 37:10, 11: “Ca pichin antü mu, ti huesaque che ngehuetulayai engün [...]. Huelu pu ñomngelu ngen Mapu ngeai engün, ca rüf ayüucüleaingün ñi mülen fentren tüngün”.

Lifretripan, fei amun ta Alemania Occidental

Quechu tripantu carceltucungen. Fei 1956 tripantu lifretripan. Quechu antü rupalu amun ta Alemania Occidental tañi epu püñeñ engu, Hannelore ca Sabine pingelu. Hudahuiyu tañi füta iñchiu, fei huiño quintufiñ pu testigo. Biblia mu quimürpun duamfalngefui cüme elcünutuafiel tañi mongen ñi ayühuelafiel ta Jehová. Eluhun ñi femal, fei fautizahun 1958 tripantu.

Huiño fütangetun quiñe testigo iñchiu, Klaus Menne pingelu. ¡Rume ayüucülequefuyu! Ca epu püñeñ nierpun, Benjamin ca Tabia pingelu. Huelu deu rupai 20 tripantu ñi lan tañi füta. Turpu huiño fütangetulan. Müna yafültucuqueneu ñi huiñomongetual pu la cüme elcünungetule ti Mapu (Lucas 23:43; Hechos 24:15). Ca yafültucuqueneu tañi meli püñeñ ñi serfiniefiel ta Chau Jehová.

Biblia mu quimürpun Chau Jehová müten norümtuafi com huesaque dungu, fei ngüneduamquei com taiñ rupamequen. Itrocom quimniei ñi quimnoafel pu che. Rume falintuniefiñ tüfachi dungu, cüme duameleneu, doi mai pefilu iñche norngenochi dungu. Eclesiastés 5:8 feipi: “Tami mülen mu pefilmi quiñe gobernante ñi huesalcamequefiel pu pofre ca ñi femquen norngenochi dungu, afmatuquilnge. Feichi gobernante penieyu quiñe doi fütra gobernante. Ca feichi fütra gobernante penieyu quiñe doicülelu quisu meu”. Tati fütra gobernante doicülelu fei ta Chau Dios, taiñ deumaeteu. Feimu Biblia feipilei: “Itrocom dungu fente cüme peniengei ta quisu meu, fei quisu meu am felelu taiñ nentudungupual” (Hebreos 4:13).

Epe 90 tripantu nien, raquiduamün tañi mongen meu

Ramtungequen chumlefui ti mongen ngünenielu pu nazi ca tati pu comunista. Cüdaungefui piquen iñche. Pu nazi, pu comunista ca chem gobierno rume pengelquei tüfachi dungu: cüme tripaquelai pu che ñi quisu ngünenieuquen. Feimu Biblia feipilei: “Ngüneduamniefun [...] tati pu che ñi ngüneniefiel caquelu pu che, fei quiñentrür ñi huesalcalerpual engün” (Eclesiastés 8:9). ¡Felei tañi feipin!

Huechengelu iñche, quimchengelafun. Pu che norümtuafi ti huesaque dungu piquefun. Huelu feula quimnien Chau Ngünechen müten cüpalafi norngechi dungu Mapu meu. Ñi femal tüfa apümcayafi pu huesaque che, fei eluafi tañi Fotüm Jesucristo ñi ngünenieafiel ta Mapu. Fei mülepalu Mapu mu, pengeli ñi duamtuchequen. Feimu llemai Biblia feipi Jesús mu: “Rume piuqueyefimi ta nor dungu ca üdefimi ta huesaque dungu” (Hebreos 1:9). Rume mañumniefiñ ta Chau Dios, fei elueneu ñi quimafiel Fotüm ngüneniealu. Ngüneniele, müleai nor dungu, fei ayülen ñi rumel mongeleal.

[Adentun]

Quiñentrür mülen tañi epu püñeñ iñchiñ, Hannelore ca Sabine

[Adentun]

Feula quiñentrür mülen tañi püñeñ Benjamin ca tañi domo Sandra