Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Suma uraqinkir paqallqu achunaka

Suma uraqinkir paqallqu achunaka

Suma uraqinkir paqallqu achunaka

ISRAEL uraqixa, lomanakani ukat vallenakani, quta jakʼan pampa uraqinakani ukat qullunakani, jawiranakani ukat uma jalsunakani ukhamawa sasaw Bibliax qhanañchi. Alay tuqinkir khunu qullunakat qalltasina aynach tuqinkir wasar uraqi pampanakar puriñkama. Ukham taqi kasta laqʼanïtapata ukat juntʼu ukhamaraki thaya chiqanak utjatapatxa, kunayman achunakaw achuraki. Kunja ‘Suma Uraqsa’ katuqapxani uk amuytʼayañatakix akham sasaw Moisesax säna: “Uka uraqinxa achurakiwa trigo, cebada, uva, higo, granad[a], olivo, ukhamaraki miskʼis utjaraki” sasa (Deuteronomio 8:7, 8).

¿Kunatsa uka paqallqu achunakax wali wakiskirïpacha? Jichhakamas uka achunakat parlatakïskiwa. Kunja suma achunaksa uka uraqinakan achuqi uk yatipxañapatakixa, uka achunakan fotonakapax qullqina ukat correo apayañataki sellonakan kunaw uñsti. ¿Kunjamsa uka tiemponakanx uka achunak achuyapxirïna? ¿Ukat kunja wakiskirïnsa jaqinakatakixa? Uk jichhax mä qhawqha yatxatañäni.

‘Trigompi cebadampi’ Paypachaxa, octubre ukat noviembre phaxsinakanwa phawañ qalltasi, ukampis cebadax mä phaxsi nayraw apthapisi. Jan Levaduran Tʼantʼa Manqʼañ fiestanxa, cebada apthapisax nayrïr marqwa Jehová Diosan templopan luqtapxirïna. Uka fiestax marzo jan ukax abril phaxsinwa apasïna. Maysa tuqitxa, trigot lurat tʼantʼxa Semananaka (Pentecostés) sat fiestanwa mayo phaxsin luqtapxirïna (Levítico 23:10, 11, 15-17).

Israel markankir yapuchirinakaxa, cebada jan ukax trigxa jarphipar apasakiw phawantapxirïna, jichhakamas ukham lurasipkakiwa. Cebadxa aliqakiw uraqir puriyapxäna. Ukampis trigxa laqʼampiw allxatapxañapäna, uywanaka anakipasina jan ukax wasitat qhullikipasina.

Biblianxa, walja kutiw phawañata, cosecha apthapiñata, trigo jawqʼañata, khuyuñata ukat qhunañat parli. Taqi ukanak lurañax chʼamatakiwa. Ukhamarusa sapa familiax sapüruw tʼantʼa lurasipxañapatak qhunapxäna. Ukatwa Jesusax “sapüru tʼantʼasay jichhüru churanipxita” sasin Diosat mayisiñ yatichpachäna (Mateo 6:11, MT). Bibliax qillqaskäna uka tiemponxa, trigo jan ukax cebada jakʼut lurat tʼantʼax manqʼañ horasanakan utjapunirïnwa (Isaías 55:10).

‘Uva, higo ukat granada’ Israelitanakaru 40 maranak wasara uraqnam irpasaxa, kunja suma achunaksa Suma Uraqi katuqasax manqʼapxañapäna ukwa Moisesax jupanakar uñachtʼayäna. ¿Kuna achunaksa Suma Uraqi uñaqir israelitanakax 40 maranaka nayrax campamentor apapxatayna uk amttati? “Mä uva ali khuchuqapxäna”, uka uvasax wali jathïtapatxa, “paniniw mä lawar warkuntata apapxäna”. Ukat higonaksa granadanaksa apapxarakïnwa. ¿Ukanak uñjasax kunjamakis israelitanakax jikxatasipxpachäna uk amuytʼasmati? Chiqas wasarat jutasinxa kunja suma achunaksa Suma Uraqin manqʼasipxani uk amuyasax manqʼtʼañ wal munapxpachäna (Números 13:20, 23).

Uvanakxa, qullu manqha aynach iramanakanwa ayrupxirïna ukat wali suma uñjatäñaparakïnwa: khuchurasiñapäna, umamp qarpasiñapäna ukat achunakapsa apthapisiñapäna. Wali suma uñjat uva yapunakaxa, uyuchrantatäpxänwa, uraqis suma chiqañchtʼatänwa ukat yapu uñjiritakis mä jiskʼa utanirakïnwa. Suma Uraqinkxasaxa, uva yapunak sum uñjañ yatinuqtatäxapxänwa, ukat jan sum uñjapxaspäna ukhax kunsa pasaspa uks yatipxarakïnwa (Isaías 5:1-7).

Uvanak apthapipkäna ukhatpachaw vino lurañ qalltapxäna. Uvanakxa taksusina jan ukax mä prensar uchasinwa jugop chʼiwrsupxirïna. Uka jugotxa vino lurapxäna jan ukax jugo wallaqiyasax miskʼjam azúcar apsupxarakïna. Chiqpachansa, uka uraqinakax wali kusapunïnwa uva yapuchañatakisa ukat vino lurañatakisa. *

Jumatï higonaka jan achki uka chiqanakan jakstaxa, inas higo wañsutak uñtʼsta, ukampisa ukhak quqapat apaqtʼat higox janiw ukhamäkiti, jan ukasti muxsa ukat jugoni ukhamawa. Puqurat higonak apthapiñatakix jukʼa tiempokiw utji. Ukatwa higo imasiñatakix lupir wañsuyapxirïna ukat paquettʼapxirïna. Biblianxa walja kutiw ‘higo pasasampi lurat tortanakata’ parlasi (1 Samuel 25:18).

Suma Uraqinkir yaqha suma achux granadarakïnwa. Kunapachatï qhulu sillpʼip sillpʼirasi ukhaxa, uka manqhanxa walja jiskʼa frutitanakaw manqʼañataki jan ukax jugo lurañatak utji. Uka frutaxa, alimentowa ukat sumarakiwa. Ukat wali askit uñjatänwa, kunattix Salomonan templopan columnanakax granadanakampi adornatänwa ukat sacerdotenakan capa isi thiyanakarusti granadjama bordakipatarakïnwa (Éxodo 39:24; 1 Reyes 7:20).

‘Olivo ukat miskʼi’ Olivo sat quqan aceituna achupax alimentowa ukat aceit apsusirakiwa, yaqhip Biblianakanxa niya 60 kutiw olivo quqata ukat aceituna achunakapat parlasi. Jichhürunakkamas Israel markanx olivo quqanakax utjaskakiwa (Deuteronomio 28:40). Aceitunax octubre phaxsinwa apthapisi, ukat jichhakamas walja comunidadanakanx ukham lurasipkakiwa. Apthapirinakax olivo quqanakan layminakap jawqʼarasaw aceitunanak williqapxi. Ukat familiana marpacha manqʼasiñapatakiw imasi jan ukax aceite apsuñatakiw mä prensar apasi, ukarux taqiniw apapxirïna. Uka chiqanakanxa khitinakatï nayra yänak thaqapki ukanakaxa, kunayman kasta prensanakwa allsupxatayna. Jichhürunakansa, kunanakarutï aceite imapki ukanakar uka chʼuxña aceite phuqtʼir uñjañax munkañapuniwa, ukxa familiana manqʼasipxañapataki jan ukax aljañatakiw lurapxi. Ukhamarusa uka aceitex alimentotaki, cosmeticonak lurañataki ukat lamparanak nakhayañatakiw apnaqasi.

Kawkïr miskʼittï Moisesax parlkäna ukaxa, inas mamurayanakan (wayrunqu, pupa) miskʼipächïna jan ukax dátil achuta jan ukax uvat lurata miskʼjam azucarächïna. Jichhürunakansa uvat lurata miskʼjam azucarax apnaqatakïskiwa. Ukampisa, Sansonana ukat Jonatanan sarnaqäwipat Bibliax parlki uka miskʼixa, mamurayanakan tapapat apsuta miskʼiwa, uk qhan amuysnaxa (Jueces 14:8, 9; 1 Samuel 14:27). Jichhakiw Israel marka alay tuqin Tel Rehov markanx mamurayanakan 30 jila tapanak jikxatapxatayna. Ukhamasti, Salomón reyix jakkäna uka tiempotpachaw ukham miskʼi apsuñatak mamurayanak uywapxirïpachäna.

Jichhürunakanxa, khitinakatï Israel markan qhatunakapar muytir sarapkani jupanakaxa, tʼantʼa aljañ utanaka, verduranaka ukat frutanak aljañ qhatunaksa uñjapxarakiniwa. Ukat kawkïr achunakattï aka yatichäwin parlawayktan uka achunakxa kunayman luratanakanwa jikxatapxarakini. Ukampisa janiw uka achunakakix Israel markan achkiti, jan ukasti kunayman achunakaw utjaraki. Kunaymanitwa jichhürunakanx yapuchañ yatipxi, ukat ukarjamax yaqha markanakan utjki uka achunaksa achuyapxarakiwa. Israel markax janis jachʼäkchixa, ukham walja achunak achutapatxa kunjamäkäntï nayrax ukham “wali suma[kïski]wa” (Números 14:7).

[Qhanañchäwi]

^ Uvanak wañsuyapxarakïnwa (2 Samuel 6:19).

[11 janan fotopa]

TRIGO

[11 janan fotopa]

CEBADA

[12 janan fotopa]

UVA

[12, 13 jananakan fotopa]

HIGONAKA

[12 janan fotopa]

GRANADANAKA

[13 janan fotopa]

ACEITUNANAKA

[13 janan fotopa]

MISKʼI