1, 2. (a) Mambe mahoñol bôt ba gwé inyu kunde di gwé i pohol ni bésbomede? (b) Kii Bibel i niiga bés inyu kunde i? (c) Mambe mambadga di ga wan?

I NGÉDA a bé lama yoñ makidik ma ngui, muda wada a bi kal liwanda jé le: “U bat bañ me le me sélés boña wem; we kal ndik me jam me boñ. Hala nyen a ntômbôl me.” Nunu muda a bé gwés le ba kal nye jam a nlama boñ, ilole a gwélél likébla li tôbôtôbô Nhek wé a nti nye: Kunde i pohol ni nyemede. U ntehe lelaa jam li? Baa u ngwés u nyoñ makidik moñ wemede, tole u ngwés le bôt bape bon ba yoñ makidik inyu yoñ? Lelaa u ntehe kunde yoñ i pohol ni wemede?

² Hala a yé mbôgôl ni mbôgôl ñwii le ngandak bôt i mpééna jam li. Bahogi ba nhoñol le mut to wada a gwé bé kunde i pohol ni nyemede—le Djob nyen a mal kit lelaa niñ yés i ga ba. Bape ba nhoñol le bañga kunde i yé ndik ngéda mut a gwé kunde i boñ kii yosôna i nlémél nye. Ndi, inyu tibil nok jam lini, di nlama wan Bañga i Djob le Bibel. Inyuki? Inyule i nyelene bés le Djob a bi hek bés ni kunde i pohol ni bésbomede, hala wee, a bi ti bés ngap i gwélél kunde yés inyu yoñ makidik més. (Añ Yôsua 24:15.) Ndi, Bibel i ntimbhe ki mana mambadga: Lelaa di nlama gwélél kunde i yoñ makidik ni  bésbomede? Baa kunde yés i gwé miñwaa? Lelaa ligwéélak jés li kunde i pohol ni bésbomede li ñunda ipam limbe likala di ngwés Yéhôva? Lelaa di nla unda le di ndiihe makidik ma bôt bape?

3. Imbe ndémbél Yéhôva a nti bés mu ligwéélak jé li kunde yé?

³ Yéhôva nyetama nyen a gwé kunde i boñ kii yosôna i nlémél nye, ibabé minwaa; ndi a ntibil gwélél i kunde i, inyu ti bés ndémbél. Kii héga, a bi pohol le litén li Israél li begee jôl jé, ni le li ba nye “ntolok wé tik yom.” (Ndiimba Mbén 7:6-8) Ndi, a bi yoñ ndik bé ma makidik hala. A bé yéñ yônôs mbônga a bi ti liwanda jé Abraham mbôgôl ni mbôgôl ñwii i bisu bi ngéda. (Bibôdle 22:15-18) U héya hala, hiki ngéda, Yéhôva a ngwélél kunde yé inoñnaga ni bilem gwé bipe, le gwéha ni telepsép. Hala a bi nene munu bikodlene a bé ti Lôk Israél, inyule ba bééna lem i tjôô bañga bibégés. Ndi, i ngéda ba bé tam bibéba gwap ni ñem wap wonsôna, Yéhôva a bé a ba bebee i unda bo gwéha yé ni konangoo yé, a kalak le: “M’a mélés maboha ba mal bos me. M’a gwés ki bo ni ngôñ ñem wem memede.” (Hôséa 14:4) Kinje loñge ndémbél a nti bés, le yak bés di gwélél kunde yés inyu loñge i bôt bape.

4, 5. (a) Imbe hégél i bisu i bi bana kunde i pohol ni yomede? (b) Lelaa i bi gwélél i kunde i? (c) Imbe mbadga hiki wada wés a nlama timbhe?

⁴ I ngéda Yéhôva a bi bôdôl hek mam, a bi pohol i ti biañgel ni bôt ba binam kunde i pohol ni bomede. Hégél i bisu i kôs likébla li, i yé Man wé mbôkgwéé, nu a yé “pôôna i Nyambe.” (Kôlôsé 1:15) Iloo yaga le a nlo hana isi, Yésu a bi pohol i téñbe ni Isañ, a tjél ki adba ni Satan mu ngolba yé. I mbus, ngéda Yésu a bé hana isi, a bi gwélél kunde yé i yoñ makidik inyu tjél kwo ikété manoodana ma Nkolba nunkeñi. (Matéô 4:10) I u ilole a nwo, Yésu a bi kônde yigye ikété ndip masoohe, le a mal yoñ makidik i boñ ndik sômbôl i Djob. A kal le: “A Ta, ibale u neebe, héa me libôndô lini. Ndi to hala, ha sômbôl yem bé, ndik yoñ yon i bôña.” (Lukas 22:42) Jon, bésbobasôna di kôna Yésu, di gwélél ki kunde yés i yoñ makidik inyu ti Yéhôva lipém ni boñ sômbôl yé! Ndi, baa hala a nla toi bôña?

⁵ Ñ, di nla kôna ndémbél i Yésu, inyule yak bés di nhéga i ôñgba ni i pôôna i Djob. (Bibôdle 1:26) Ndi bés di gwé minwaa. Di ta bé kiki Yéhôva, di gwé bé kunde i boñ kii yosôna di ngwés. Bañga i Djob i ntoñol le kunde yés i gwé minwaa, ni le di nlama bé lel minwaa Djob a ntéé inyu yés. U héya hala, bôda ba nlama suhus bomede isi balôm bap, yak boñge isi bagwal bap. (Efésô 5:22; 6:1) Lelaa minwaa mini mi ntihba ligwéélak jés li kunde i pohol ni bésbomede? Ndimbhe i mbadga i, i nla héñha niñ yés i boga ni boga.

6. Ti hihéga inyu toñol inyuki i yé mahee le kunde yés i bana minwaa?

⁶ Baa mut a nla toi kal le a gwé bañga kunde ibale kunde yé i gwé minwaa? Ñ, a nla kal hala! Inyuki? Kunde i i gwé minwaa i nla sôñ bés. Kii héga, u nla gwélél kunde yoñ inyu pohol le u nke i tison i i yé haa. Ndi, ibale u yé kil i nloñ nkeñi i het mbén yo ki yo i ta bé inyu nluga, hiki mut a nluk kiki a ngwés, tole hiki mut nyen a mpohol imbe pes nloñ a nkil, baa w’a kon bé woñi inyu niñ yoñ? Ibabé nkaa, w’a kon woñi. Bañga kunde i yé  ngéda hiki mut a nyi minwaa nwé. Inyu kônde toñol le hala a yé njel pék i gwélél kunde yés ikété minwaa le Yéhôva a ntéé, di yoñ ndék dihéga ikété Bibel.

7. (a) Lelaa kunde i pohol i bi boñ le Adam a ba maselna ni binuga? (b) Sima hihéga hiada i het Adam a bi gwélél kunde yé i pohol ni nyemede?

⁷ I ngéda Djob a bi hek mut binam nu bisu le Adam, a bi ti nye nlélém likébla a bi bôk a ti biañgel gwé nyoo i ngii: Kunde i pohol ni bomede. Hala a bi boñ maselna ipôla Adam ni binuga, inyule binuga bi mboñ ndigi yom Djob a ntéé inyu yap. Di yoñ hihéga hiada hi hi ñunda lelaa Adam a bi yi gwélél kunde yé. Binuga bi bi héga ilole mut binam a nhéga. Ndi, mut binam nu bisu nyen Djob a bi ti minsima i ti binuga môl. Bibel i nkal le Djob “a lona gwo yak mut i tehe kinje môl a yé le a o gwo.” Adam a bé a tibil béñge hiki nuga ilole a nti yo jôl. Yéhôva a bi héñha bé môl Adam a ti. “Ndi to kinje jôl mut a o hi hégél i gwé niñ, we jôl jé li.”—Bibôdle 2:19.

8. (a) Lelaa Adam a bi bep gwélél kunde yé i pohol? (b) Kii hala a bi lona?

⁸ Hala a yé ngoo ngandak, ndi Adam a bi diihe bé nson Djob a bi ti nye, i sal wom Éden, ni i tééda paradis. A bi kon bé maséé ni kunde keñi Djob a bi ti nye inyu gwel nson wé. Djob a bi kal nye le: “Gwala, ni bôl, ni yônôs isi, ni suhus ki hio; ni kahbe ngii tjobi . . . , ni dinuni . . . , yak ni ngii hi hégél i gwé niñ, i i ñond isi.” (Bibôdle 1:28) Ilole a boñ hala, a pohol i lel minwaa Djob a bi téé, a je litam li e Djob a bi sôña. Ini béba ligwéélak i kunde i pohol i Adam, i bi boñ le mbôda i Adam i yé nok ndutu ni njôghe, hala a yé dikôô di ñwii ilen ini. (Rôma 5:12) Kiki di nyi i ndutu makidik ma Adam ma bi lona, hala a nlama tinde bés i yoñ yihe ngéda di ngwélél kunde yés i pohol, di tadak ki i gwélél yo ndik ikété minwaa Yéhôva a ntéé.

9. Imbe kunde i pohol Yéhôva a bi ti litén jé Israél, ndi litén li bi timbhe lelaa?

⁹ Ngimanôgla i Adam bo Éva i bi boñ le mbôda yap i kôdôl libak li ngi yôni lôñni nyemb. Ndi, ba bi nimis bé kunde yap i pohol. Hala a nene loñge i ngéda di mbéñge maboñog ma Djob lôñni litén li Israél. Ni njel ngwélél wé Môsé, Yéhôva a bi ti litén pôla i pohol too li neebe, tole li ntjél yila ntolok tik yom inyu yé. (Manyodi 19:3-6) Ndimbhe yap i bé lelaa? Ba bi pohol ni bomede le ba nyônôs mam ma mbéda inyu yila litén inyu jôl li Djob, bobasôna ba kal ki le: “Mam momasôna Yéhôva a mal pot, d’a boñ mo.” (Manyodi 19:8) Ndi kii ngéda i ba tagbe, litén li bep gwélél kunde yé i pohol, li yônôs bé mbônga wé. Ndémbél i litén li Israél i nlama ba bés kiki mabéhna. Inyu unda le di ndiihe kunde yés i pohol ngéda yosôna, di nlama bana maada ma bas bas ni Yéhôva, di nôgôl ki matiñ mé ma telepsép.—1 Korintô 10:11.

10. Ndémbél i bambe bôt i ñunda le bôt ba gwé libak li ngi yôni ba nla gwélél kunde yap i pohol, i nya i nti Djob lipém? (Beñge titii i bibôdle.)

¹⁰ Kaat Lôk Héber pes 11, i gwé môl ma bagwélél ba Djob 16, ba ba bi gwélél kunde yap i pohol ibabé i lel minwaa Yéhôva a bi téé. Hala a bi boñ le ba bumbul bisai bikeñi, ni bañga botñem inyu dilo di nlo. Kii héga, Nôa a bi unda hémle keñi, a pohol i nôgôl mambén ma Djob, a oñ nkuu inyu péyés lihaa jé ni mbôda i bôt ba binam. (Lôk Héber 11:7) Abraham bo Sara ba bi nôgôl Djob ngéda a bi ep bo i hisi hi likak. Yak ngéda ba bi ke liké, ba bé “le ba tehe pôla i témb” i mbomboo wap niñ i tison i Ur. Ndi ba  bi bok mis map i “makak” ma Djob; ba bé boñ biliya bi inyu pam “loñ i nlôôha loñge.” (Lôk Héber 11:8, 13, 15, 16) Môsé a bi kôm masôô ma nkus ma Égiptô mbus, “a saba i kôs ndééñga lôñ yada ni bôt ba Nyambe iloo le a tiba ndék ngéda ndiba i nlôl béba.” (Lôk Héber 11:24-26) Di kôna hémle i bôt ba kôba bana, di diihe ki kunde yés i pohol, di gwéélak yo inyu boñ sômbôl i Djob.

11. (a) Bimbe bisai bikeñi kunde yés i pohol i nti bés? (b) Ni imbe njel di nla gwélél kunde yés loñge?

¹¹ I yé maliga le hala a ntomb i nwas le mut numpe nyen a yoñ makidik inyu yés, ndi ibale di mboñ hala, di ga nimis bisai bikeñi kunde yés i pohol i nti bés. Bisai bi gwon kaat Ndiimba Mbén 30:19, 20 i mpôdôl. (Añ.) Nlôñ 19 u ñunda i mam Djob a bi bii i bisu bi bon ba Israél, le ba pohol. Nlôñ 20 u niiga bés le Yéhôva a bi ti bo loñge pôla i unda kii ba bééna ikété ñem. Yak bés di nla pohol i bégés Yéhôva. Bañga njel i gwélél kunde yés i pohol i yé le di gwélél yo inyu unda Djob gwéha yés, ni ti nye lipém ni bibégés!

12. Lelaa di nla boñ le kekikel di bep bañ gwélél likébla jés li kunde i pohol?

¹² Hégda le u nti liwanda joñ loñge likébla. Ibale u nok le a nyik lep likébla joñ i likund, tole a ngwélél jo inyu babal mut numpe, hala a ga tééñga nga we? Nano hégda mambe mahoñol Yéhôva a nla bana ngéda a ntehe ngandak bôt i mbep gwélél kunde yap i yoñ makidik, tole ba ngwélél yo inyu nôgha bape njôghe. Maliga mon Bibel i bi bôk pot i ngéda i bi kal le munu “dilo di nsôk,” bôt ba mba bé “ba nti mayéga.” (2 Timôtéô 3:1, 2) Kekikel, di bep bañ gwélél ini tik likébla i nlôl yak Yéhôva, tole di yoñ yo kiki yañga jam. Ndi lelaa di nla boñ le di bep bañ gwélél likébla jés li kunde i pohol?

13. Lelaa di nla keñgle béba ligwéélak li kunde yés i kristen?

¹³ Hiki mut a yé kunde i pohol mawanda mé, mambot mé, bieñg gwé ni mintuk nwé. Ndi kunde yés i nla yila kiki “yom i i nhô béba ñem,” ibale di mpohol i yila minkol mi minheña mi minsôn, tole ibale di mbôdôl kôna bilem ni maboñog mabe ma nkoñ isi. (Añ  1 Pétrô 2:16.) Ilole di gwélél kunde yés “inyu néhne minsôn njel,” di ngwés yoñ makidik ma ma nhôla bés i noñ maéba mana: “Boña mam momasôna le Nyambe a kôs lipém.”—Galatia 5:13; 1 Korintô 10:31.

14. Mambe maada ma yé ipôla i bôdôl Yéhôva ñem ni i yi gwélél kunde yés i pohol?

¹⁴ Njel ipe inyu yi gwélél likébla jés li kunde i pohol, i yé le di bii botñem yés yak Yéhôva, di nwas ki nye le a éga bés mukété minwaa a bi téé inyu loñge yés. Nyetama nyen a yé ‘Nu a niiga bés, le hala a bane bés nseñ, nu ki a nhiômna bés i njel di kôli kil.’ (Yésaya 48:17) Ni suhulnyu, di nlama neebe maliga ma bini bibañga bi nkal le: “Njel mut i ta bé ni nyemede. Mut a ntéé bé makôô mé ni nyemede ngéda a nke.” (Yérémia 10:23) Di kwoog bañ ikété hiañdi hi bôdôl bés bomede ñem, kiki Adam, ni kiki Lôk Israél i i bi ndogbene Djob. Ndi i mahéñha, di “bôdôl Yéhôva ñem ni ñem [wés] wonsôna.”—Bingéngén 3:5.

15. Kii litiñ li yé i Galatia 6:5 li niiga bés?

¹⁵ Nwaa wada di gwé i ngéda di ngwélél kunde yés, u yé le di nlama diihe kunde i pohol i bôt bape. Inyuki? Inyule kiki bikristen gwobisôna bi gwé likébla li kunde i pohol, jon bi nla bé yoñ minlélém mi makidik hi ngéda. Hala a yé maliga yak inyu mam ma mbéñge maboñog ni bibégés. Hoñol litiñ li yé i kaat Galatia 6:5. (Añ.) Ibale di neebe le hiki kristen i nlama “begee yé yé mbegee,” di ga dihee makidik bôt bape ba nyoñ ngéda ba ngwélél kunde yap i pohol.

16, 17. (a) Lelaa jam li kunde i yoñ makidik li bi gwal pééna keñi ikété likoda li Korintô? (b) Lelaa Paul a bi mélés i pééna i? (c) Kii hala a niiga bés inyu kunde i bôt bape?

¹⁶ Béñge hihéga hi ñunda inyuki di nlama diihe kunde i bilôk bikéé i yoñ makidik inoñnaga ni kiññem yap. Bikristen bi tison Korintô bi bi bagla inyu jam li somb, ni je, binuga bôt ba bé ba sémél mop mape, ndi i mbus, ba lo inyu nuñul gwo i bôm. Bahogi ba bé hoñol le: ‘Kiki sat i ta bé to jam, di nla je binuga bi ni loñge kiññem.’ Ndi bape, ba ba bé babégés bisat ilole ba nyila bikristen, ba bé nôgda le i je binuga bi yé wengoñle ba ngi béghak bisat. (1 Korintô 8:4, 7) Hala a bi gwal pééna keñi, i i bé sômbôl lona mbagla ikété likoda. Lelaa Paul a bi hôla bikristen bi Korintô inyu bana litehge li Djob mu jam li?

¹⁷ Jam li bisu li yé le, ñoma Paul a bi hôñlaha bipes gwobiba le bijek bé gwon bi ga boñ le ba lôôha kôôge bebee ni Djob. (1 Korintô 8:8) I mbus, a béhe bo le ba nwas bañ ‘le kunde yap’ i pohol “i yilna mimbomba ngok baagene.” (1 Korintô 8:9) Sôk i nsôk, a bi ti i bet ba gwé kiññem i ntomb maéba le ba kéés bañ bet ba mpohol i je binuga bi. (1 Korintô 10:25, 29, 30) Ndi kiki jam lini li bééna maada ni bibégés ba bé ti Djob, hiki kristén i bé lama tibil yoñ ngéda i yoñ makidik inoñnaga ni kiññem yé. Baa yak bés di kôli bé diihe makidik ma bilôk bikéé inyu mam ma gwé bé bañga nseñ?—1 Korintô 10:32, 33.

18. Lelaa u ga unda le u ndiihe likébla li kunde i pohol?

¹⁸ Yéhôva a bi ti bés likébla li kunde i yoñ makidik, kayéle di bana bañga kunde. (2 Korintô 3:17) Di ndiihe likébla li, inyule li nhôla bés i yoñ makidik ma ma nyelel bikeñi bi gwéha yés inyu Yéhôva. Jon, di ke ni bisu i diihe i tik likébla i, di gwélél jo i nya i nti Djob lipém, di diihege ki kunde bilôk bikéé bi gwé i yoñ map makidik.