Ifyo Baibolo Isambilisha

Bushe Amalembo Yonse aya mu Baibolo Yacili Yalabomba?

“Abantu abengi muno nshiku batila Baibolo tayacindama sana kuli bena, baimona kwati cimo fye no kuteya isolo nelyo ukuteya injuka ifyo bengacimfyanya ku kunonka icilambu.”

“Fimo ifyo Baibolo ilandapo pamo nga filya ilanda pa ndupwa, pali bunacisungu, na pa kuba na katiina kuli Lesa, fyonse filosha fye ku mikalile ya kale sana lelo muli ino myaka ya ba 2000, tafibomba.”

“Baibolo yalilekele ukubomba nelyo fye ni lintu bashilaipulinta pa muku wa kubalilapo.”

IFI fyebo fyafumine pa Intaneti pa mutwe wa kuti “Bushe Baibolo yalileka ukubomba?” Inga imwe kuti mwatilapo shani pa kulanda kwa musango yo? Bushe na imwe e fyo mutontonkanya?

Nalimo te kuti musuminisheko inshila abantu basuushishamo Baibolo, lelo kuti napamo mulatwishika nga ca kuti fyonse ifyalembwa mu Baibolo filakabilwa. Na kuba, icingalenga mutwishike limbi ni co Baibolo iibomfiwa mu macalici ayengi ya-akanishiwa mu ciitwa Icipangano ca Kale ne Cipangano Cipya. Ici calenga balemona iciputulwa cikalamba ica malembo ya Cipangano ca Kale ukuti tacibomba.

Kwena takwaba ino nshita abapeela amalambo ya nama ayalondololwa mu Mafunde ya kwa Mose. Nomba, mulandu nshi uwa kusungilila ifyebo fyafule ifyo pa malambo mwi buuku lya Ubwina Lebi? (Ubwina Lebi 1–7:38) Ni shani pa lwa fipandwa fya kwiswila ifya muli 1 Imilandu, ifilanda fye pa mutande wa kufyalwa? (1 Imilandu 1:1–9:44) Ulya mutande wa mulimo nshi nga ca kuti pali lelo takuli nangu umo uwingalondola ifikolwe fyakwe ukubomfya yalya mashina?

Tutile mwasaba iapele ku muti wa ma-apele. Pa numa ya kusaba iapele, bushe ninshi umuti wa ma-apele wapwa incito? Awe iyo, kano fye ninshi waleka ukulya ama-apele! Mu nshila fye ishingi, Baibolo na yo yaba kwati ni ulya muti wa ma-apele. Amalembo yamo, pamo nga Amalumbo nangu mulya mwaba Ilyashi lya pa Lupili, yasangwa bwangu kabili no kutemwikwa. Nangu ca kutila kuti twatemwa sana aya malembo—nga filya twatemwa icisabo cimo—bushe tufwile ukusuula amalembo yambi? Bushe Baibolo iine ilandapo shani?

Umutumwa Paulo alembele kalata yakwe iya bubili kuli Timote mupepi na 65 C.E., no kumwibukishako ukuti: “Ukufuma ku bunya waishiba amalembo ya mushilo ayaba na maka ya kukulenga ukuba uwa mano, kabili aya mano, kuti yalenga wapusuka mu kutetekela Kristu Yesu.” Paulo alundilepo no kuti: “Amalembo yonse aya mushilo yafuma kuli Lesa kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kukalipila, ku kulungika ifintu, ku kusalapwila mu bulungami.” (2 Timote 3:15, 16) Ilyo Paulo alembele ukuti “Amalembo yonse aya mushilo yafuma kuli Lesa kabili ya mulimo,” bushe alelanda fye pa Cipangano Cipya?

Moneni ukuti Paulo alanda pali Timote ukuti aishibe “amalembo ya mushilo” ukufuma ku “bunya.” Bamo batila pa nshita iyi kalata yalembelwe, Timote aali ne myaka 30 no kucilapo, kabili ifi nga e fyo cali, ninshi aali akanya pa nshita Yesu alefwa. Pali iyi nshita ninshi takuli amalembo ayali yonse aya mu Cipangano Cipya  nangu Amalembo ya ciGriki, ayalembelwe. Nyina wa kwa Timote aali muYuda, kanshi amalembo ya mushilo ayo afwile asambilishe Timote Cipangano ca Kale, nangu Amalembo ya ciHebere. (Imilimo 16:1) Pa kulanda ukuti “Amalembo yonse,” Paulo alelanda pa Cipangano ca Kale conse, umwali ne lyashi pa fya kutuula amalambo ne mitande ya fyo ifikolwe fyakonkene.

Na pali ino ine nshita ilyo papitile imyaka ukucila 1,900, tucili tulanonkelamo muli aya malembo ya mu Baibolo mu nshila ishingi. Ica kubalilapo, twalikwata Baibolo ni co Lesa alyafwile abantu asalile ukulemba no kusunga. (Abena Roma 3:1, 2) Muli Israele wa pa kale, Amafunde ya kwa Mose tayali fye cintu ca mushilo ica kusunga pa kuti abana bakese mu kucimona lelo yali mafunde ayo lulya luko lwalekonka. Ifyalondololwa mu Mafunde ifimoneka kwati tafikabilwa pali lelo fyalicindeme pa kuti abena Israele ba pa kale batunguluke. Ukulundapo, imitande ya fyo ifikolwe fyakonkene iyaba mu Baibolo yalekabilwa pa kuti abantu beshibe Mesia, uo casobelwe ukuti aali no kufuma mu Mfumu Davidi.—2 Samwele 7:12, 13; Luka 1:32; 3:23-31.

Nangu ca kutila Abena Kristu tabakonka Amafunde ya kwa Mose, bafwile ukucetekela Mesia walailwe, Yesu Kristu. Imitande ya fyo ifikolwe fyakonkene iisangwa mu Baibolo ilalenga twashininkisha ukuti Yesu cine cine e wali “mwana Davidi.” Kabili ifyebo ifilanda pa fyo baletuula amalambo filatulenga ukutasha sana pe lambo lyacilapo ukucindama ilyo Yesu atuulile, ukukosha icitetekelo cesu mu fyo ili lambo likacita.—AbaHebere 9:11, 12.

Paulo alembeele icilonganino ca ku Roma ica kubalilapo ati: “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembelwe ku kutufunda, pa kuti mu kushipikisha kwesu na mu cisansamushi ca mu Malembo tube ne subilo.” (Abena Roma 15:4) Ili lembo liletwibukishako ukuti Baibolo yalembelwe pa kuti ifwe tunonkelemo, lelo te ifwe fweka. Pa myaka ukucila pali 3,500, amashiwi yaba mu Baibolo ayafuma kuli Lesa yalitungulwile, ukufunda, no kulungika abantu ba kwa Lesa—mu matololo ya Sinai, mu Calo ca Bulayo, ilyo baile muli bunkole ku Babiloni, mu Buteko bwa bena Roma, na pali ino nshita ilacita ifi fine mwi sonde lyonse. Takwaba icitabo cimbi icacita ifi Baibolo yacita. Ubusuma bwa mbali shimo isha mu Baibolo tabumoneka apo pene nga filya mushingamona ubusuma bwa mishila ya muapele. Kuti mwakabila ukubombesha pa kuti musange ubo busuma, lelo kwena mukatasha pa fyo mukasanga!

BUSHE MWALITONTONKANYAPO PALI IFI?

● Timote aishibe “amalembo ya mushilo” ukutula lilali?—2 Timote 3:15.

● Malembo nshi mu Baibolo ayafuma kuli Lesa kabili aya mulimo?—2 Timote 3:16.

● Kuti twacita shani pa kuti tunonkelemo muli “fyonse ifyalembelwe kale”?—Abena Roma 15:4.

[Ifikope pe bula 27]

Ifyebo filanda pa malambo abena Israele baletuula filenga ifwe ukutasha nga nshi pe lambo ilyo Yesu atuulile