Me nga bialé mbu 1935 e Darlaston, nlam éziñ ya Black Country, Angleterre. Be nga yôlé nlam ôte na Black Country amu évindi ôtita é mbe é so’o be usine ya wôé. Bebiaé bam be nga taté na ba yé’é Kalate Zambe a Bengaa be Yéhôva valé me bili mimbu minyin. Me nga kañese benya mejôô me ngenan ésoé, ane me nga duban mbu 1952, valé me bili mimbu 16.

Zia biyoñ éte fe nje me nga taté ésaé beta usine a mbe a kôme’e bikpwelé a bityé bemetua. Be nga taté na ba yañele ma na me be’e beta mbe’e nda bisaé éziñ, a me nga nye’e ésaé éte abui.

É nga sili na me nyoñe beta ntyi’an éyoñe njome mekônda a nga jô ma na me wulu ayé’é Bible ya akônda ésulane ya zañe sondô, akônda ya Willenhall. Ntyi’an ôte ô nji be tyi’ibi. Éyoñ éte, me mbe me tabe’e bisulan mekônda mebaé. E zañe sondô, me mbe me tabe’e bisulane ya akônda e mbe bebé a nda bisaé jam, e Bromsgrove, bebé kilimeta 32 a nda jam. Wônaa memane me sondô ki, éyoñe ma bulane vôm bebiaé bam be mbe be to, me mbe me tabe’e bisulan akônda ya Willenhall.

Me nga kañese bo jame njome mekônda a nga jô ma na me bo, amu me mbe me kômbô’ô su’u ékôane Yéhôva, akusa bo e nga sili na me jô’é asu ésaé dam me mbe me nye’e. Me nji ve’ele jôban ntyi’an me nga nyoñe na ma jô’é Yéhôva a wulu ényiñe jam, amu ntyi’an ôte ô nga bo na me bi angôndô ya mbamba ényiñ.

Nté me mbe me tabe’e bisulan akônda ya Bromsgrove, me nga yen Anne, sita éziñ a too angôndô ya abeñ, a too fe éwôlô nsisim. Bia nye bi nga lu’an mbu 1957, a bi zuya bia bu’uban bisaé mevale meva ékôane Yéhôva aval ane, ésaé nkpwa’a mefan ya éyoñ ése, ésaé nkpwa’a mefan é ne ngum aval, ésaé njomane mekônda, a ésaé ya Béthel. Nté ane me nga lu’u Anne, ényiñe jam é ne njalan a mevak.

 Mbu 1966, bi mbe meva’a ya tabe aba 42 ya Sikôlô ya Galaad. Be nga lôme bia Malawi. Be nga kate bia na bôte ya si éte be ne mbamba nlem a ôsesa. Ve bi nji be bi yeme’e na bia ye ke tabe wôé ayap.

Bi nga suane Malawi Ngone baa é too alu 1, mbu 1967. Éyoñe bi boya ngone jia bi yé’é nkobô ya si éte, ane bi nga taté ésaé njomane mekônda. Bi mbe bi bili metua ba loone na Kaiser Jeep. Bôte béziñ be mbe be simesa’ane na metua ate a ne ngule ya wulu vôm ase, to’o ôsôé été. Ve jam ete e nji be été. Bi mbe ngule ya dañe fo’o ve bone b’asôé be mbe tyôtyoé. Biyoñe biziñ bi mbe bi tabe’e menda m’ôbaé. Bi mbe bi beté’é biyé andile si, asu na mendim me bo te nyiine nda été éyoñe mveñe ja noñ. Mam me nji fo’o be tyi’ibi asu dangan éyoñe bi nga taté ésaé missionnaire, ve bi nga nye’e ésaé éte!

Ngone nyini, me nga yemelane na éjôé ya si éte ja zu ndeñele bia. Me nga wô’ô jame président ya Malawi, Dr. Hastings Banda, a nga jô radio. A nga jô na Bengaa be Yéhôva ba ya’ane ki toya a na ba ndeñele mam me pôlitik ya Malawi. Teke bisô na mam mete me nji be été. Bi mbe bi kôme yeme na ba wosane bia amu bi nji be bi nyoñe ngap a mam me pôlitik, e dañedañ amu bi mbe bi bene’e kuse carte ya ékôan pôlitik jap.

Ngon ébulu, bi nga lañe kalate mefoé na président a jô na bobejañe ba soo jo’ojo’o Malawi ase. A nga yôtane na ngovina a zu kuli atiñ asu na be tyili ésaé Bengaa be Yéhôva si éte. Jam ete e nga boban Ngon awômô é too melu 20, mbu 1967. Mvuse mon éyoñ, bezimbi be nga zu fete wofis ô mbe ô  tebele’e ésaé Bengaa be Yéhôva ya si éte, a titane bemissionnaire bese.

Éyoñe bi boya melu melal nda mimbôk, be nga lôme bia Mauritanie, si é mbe é too éjôé Angleterre si. Ve bijôé ya Mauritanie bi nji kañese na bi tabe wôé ane bemissionnaire. Nde be nga lôme bia Rhodésie (si ba loone dene na Zimbabwe). Éyoñe bi nga suane wôé, bi nga tôbane mone bezimbi éziñ a nga bene na bi nyiine si éte. A nga jô bia na: “Be nga titane mia Malawi. Be nji kañese na mi tabe Mauritanie. Éyoñe ji mi soya va amu mia simesane na mvo’é é ne va.” Ane Anne a nga bôé ñyôn. A mbe ve ane bôte bese ba vini bia! Éyoñ éte, me nga kômbô fo’o bulane Angleterre, jale dam. Ve be nga su’ulane jô bia na, nge bia yi na bi lôt alu si éte bia yiane kañese na bii ke yen bemasa bap tyé kpwaa. Bi mbe nte’an ne botok, ve bi nga ke ôsu a jô’é mam mese mo me Yéhôva. Môs ô nga tôé, bi nga wô’ô foé bi nji be bi buni’i. Be nga kañese na bi tabe Zimbabwe. Me vo’o vuan avale me nga wô’ôtane môs ôte. Me mbe me too ndi na Yéhôva nnye fo’o a mbe a wulu’u mam mete mese.

E wofise ya Zimbabwe, be nga jô na me saé asu wofise wo tebele ésaé nkañete asu Malawi a Mozambique. Bijôé bi mbe bi tibili’i bobejañe ya Malawi angôndô ya abui. Ngabe jia ya ésaé jam é mbe na me kôñelane bekalate bejome mekônda ya Malawi be mbe be lômô’ôk. Môs éziñ, me mbe me saé’ alu, ane me nga lañe kalate a mbe a kobô’ô ajô étibila’a bobejañ a besita be nga tôbane je. Ane me nga taté na ma yôn. * Ve mbunane wop a ôjibi wop a nga nambe fe ma nya abuii.​—2 Bec. 6:4, 5.

Bi nga bo mam mese bi mbe ngule ya bo asu na bi ve bobejañ a besita ya Malawi bidi ya nsisim, to’o ba be nga tup a ke sobô Mozambique. Ékip é mbe é kôñela’ane bekalate nkobô Chichewa, nkobô ba dañe kobô Malawi, é nga ke tabe beta afube mojañ éziñ ya Zimbabwe. Mojañ ate a mbe mbamba nlem. A nga lôñe nda a wofis asu dap. Be nga ke ôsu a bo beta ésaé nkôñelane bekalate wôé.

Bi nga bo nta’ane mam asu na bejome mekônda ya Malawi be tabe beta étôkan a mbe a boba’an mbu ôse Zimbabwe nkobô Chichewa. Bi mbe bi va’a bejome mekônda bete minkpwase ya minkañete. Éyoñe be keya kui Malawi, be mbe be jeñe’e mezene mese asu na be lôme bobejañ minkpwase mite. Mbu éziñ, éyoñe bejome mekônda be nga zu Zimbabwe, bi nga bo nta’ane mam asu na be tabe Sikôlô bemvendé a bediakon, ndemben be bi ngule ya ke ésaé jap ôsu.

Ngone baa ya mbu 1975, me nga ke jôme bobejañe be nga kôlô Malawi a ke tabe Mozambique. Bobejañe bete be mbe be tôñe’e mimfefé minta’ane mi mam Tin ékôan é nga bo, aval ane wu ya bi émo’o bemvendé. Bobejañ be mbe be ndôme tebe bemvendé be mbe be bo’o abui bisaé, aval ane minkañete ya mengana bôt, éfuse ya môs, ayé’é ya Nkume mmombô a bete, be mbe fe be bo’o nta’ane mam asu bitôkan. Be nga bo nta’ane mam avale bi wô’ô bo éyoñe bia bo beta bitôkan. Bobejañ béziñe be mbe be bo’o mfuban, bevo’o be yame’e a kabe bidi, bevo’o ki be ba’ale’e vôme ba bo étôkan. Yéhôva a nga volô biwôlô bi bobejañe bite na bi bo abui mam, a me nga bi ngule nyul angôndô ya abui.

Mbu 1979, wofise wo tebele ésaé ya Zambie ô nga taté na wo nyoñe ngab a bobejañe ya Malawi. Ve me nga ke ôsu a simesane bobejañe ya Malawi a ye’elan asu dap, a bobejañe befe be nga bo fe de. Mbôle me mbe ébu’a ya émo’o bobejañ ba tebele wofise ya Zimbabwe, é mbe é kui abui biyoñe na me laan a bobejañe ya wofise wo tebele ésaé Bengaa be Yéhôva ya si se, to’o bobejañ ba wulu ésaé Malawi, Afrique du Sud, a Zambie.  Éyoñ ése bi mbe bi tôba’an, bi mbe bi bôône ve nsili wua: “Jé éfe bi ne beta bo asu bobejañe ya Malawi?”

Ane éyoñ é nga lôt, étibila’a é nga taté na ja sis. Bobejañe be nga mane tube Malawi be nga taté na ba bulan ôte’ete’ ôte’etek. Nté ôte ôse, ba be nga li’i wôé be nga bi mon évôvoé amu étibila’a é nga sis. Mesi me mbe me bôma’ane Malawi me nga taté na ma ve Bengaa be Yéhôva fili ya bo ésaé jap. Mozambique fe a nga bo avale da mbu 1991. Ve bi mbe bi sili’i biabebien na: ‘Éyoñ évé nje Bengaa be Yéhôva ya Malawi ba ye bi éto fili?’

Mam me nga tyendé Malawi, ane bijôé bi nga ve Bengaa be Yéhôva fili ya bo ésaé jap mbu 1993. Mvuse ya valé, éyoñe me mbe me la’an a missionnaire éziñ, a nga sili ma na: “Ye wo zu bulane Malawi?” Me mbe me mbili mimbu 59, nde me nga yalane nye na: “Teke’e, me nto nnôm!” Ve môs ôte ôbien, bi nga bi kalate a so’o Tin ékôan, a jô’ô bia na bi bulane Malawi.

Bi mbe bi nye’e ésaé jangan ya Zimbabwe nya abuii, ajô te ntyi’an ôte ô nji be tyi’ibi asu dangan. Mbôle bi mbe bi tabeya wôé ayap, bi mbe bi maneya yemban ényiñe ya wôé, bi mbili fe abui bemvôé. Tin ékôan é nga jô bia a mbamba nlem na bi ne tabe Zimbabwe nge bia yi, ajô te bi mbe ve jô tyi’ibi na bia tabe Zimbabwe. Ve bi nga beta simesan aval avé Abraham ba Sara be nga li’i beta nda wop asu na be bo Yéhôva mewôk, to’o be mbe be nto minnôm.​—Met. 12:1-5.

Bi nga tyi’i na bia tôñe zen ékôane Yéhôva ja liti bia, ane bi nga bulane Malawi Ngone baa é too alu 1, mbu 1995, valé bi boya mimbu 28 teke telé abo Malawi. Bi nga bôndé émo’o bobejañe ja tebele ésaé Malawi. Émo’o éte é mbe é bili ve bobejañ belal: ma, a bobejañe bebaé befe. Été été, bi nga taté na bia bo nta’ane mam asu na ésaé Bengaa be Yéhôva ya si éte é beta taté.

A mbe fo’o beta ébotan ya yen ane ésaé Yéhôva ja yaé angôndô ya avôl! Mbu 1993, bekañete mbamba foé be mbe bebé 30 000, wônaa mbu 1998, be mbe be nga lôte 42 000. * Tin ékôan é nga kañese na be lôñe mfefé Béthel, amu ésaé é mbe é nto abui. Bi  nga kuse si é too be hectare 12 e Lilongwe, a be nga ve ma mbe’e ya tebele ésaé melôñ éte.

Mojañ Guy Pierce, ébu’a ya Tin ékôan, a nga zu yoé mfefé Béthel ya Malawi Ngone tane ya mbu 2001. Bobejañ ya Malawi e lôte 2 000 be nga tabe beta étôkan ate, abui y’été e mbe e dubaneya e lôte mimbu 40. Biwôlô bi bobejañ a besita bite bi nga jibi abui étibila’a mimbu mimbu éyoñ éjôé é nga tyili ésaé jangan. Be mbe fo’o teke biôm bi mo, ve be mbe be bili abui akum ya nsisim. Be mbe meva’a ya jome mfefé Béthel wop. Nté be mbe be jome’e Béthel, be mbe be kele’e ba yia bia ya Éjôé avale bôte ya Afrique be wô’ô yia. Jam afe e ngenane teke ma tame nambe ane dili. Jam ete da kôme bo’olô na Yéhôva a sôé bôte ba jibi étibila’a ébotan jé.

Éyoñ ésaé nlôñane Béthel é maneya, me mbe mevak amu be nga ve ma ésaé ya yoé Meba m’Éjôé. Mekônda ya Malawi me nga bu’uban nta’ane mam Tin ékôan é nga bo asu na Meba m’Éjôé me lôñeban avôl avôl mesi me ne azoé. Melu mvus, mekônda méziñ me mbe me bo’o bisulan menda me too nlôñan a eucalyptus. Be mbe be kôme’e andil a mekaé me élok, be kôme’e bebanc a tyia. Éyoñe ji, bobejañ ba di’i bebrique asu na be lôñe mimfefé Meba m’Éjôé. Ve be nga ke ôsu a kôme bebanc, a lôte na be kôme benya bito, amu be lôô na bebanc ba nyoñ abui bôte a lôte bito.

Me mbe meva’a ya yen ane Yéhôva a volô bôte na be yaé nsisim. Bisoé bi bobejañe ya Afrique mbie bi nga dañe bo na me vembe, amu ba ve bebien ngumba ésaé Yéhôva, a be ne atyeñ mfa’a ya yé’é mimfefé mi mam ékôane Yéhôva ja ye’ele be. Be nga be’e abui mimbe’e Béthel a mekônda. Bejome mekônda be nga telé be nga tu’a yemete mekônda. Abui y’été e mbe nlu’an. Belu’u bete be nga kañese bo Yéhôva ésaé ngumba ngumba, teke bi bon, akusa bo metum a menda me bôte map ma tindi be na be biaé bon.

Éyoñe me boya mimbu 52 Africa, me nga bi abui bone b’akon. Nde Tin ékôan é nga kañese na bi bulan Angleterre, avale Béthel a nga lebe be. Bi nga wô’ô nlem mintaé amu bi nga yiane jô’é ésaé bi mbe bi nye’e, ve bobejañ ya Béthel ya Angleterre ba nyoñe ngab a bia, to’o bi nto minnôm.

Me too ndi na ntyi’ane me nga nyoñe na ma jô’é Yéhôva a wulu ényiñe jam ô ne ntyi’an wo dañe mintyi’an mise me mbe ve nyoñ ényiñe jam. Nge mamien me nga ye nyoñe mintyi’ane miam, ma yeme ki aval ényiñ me nga ye bi. Yéhôva a mbe a yeme’e jam e mbe e sili’i ma éyoñ ése asu na me ‘sôane mezene mam.’ (Min. 3:5, 6) Éyoñe me mbe ésoé, me mbe me yi na me yeme bone be mam bese a lat a beta nda bisaé wom. Ve ékôane Yéhôva é nga ve ma asu ésaé é nga soo ma angôndô ya abui mevak. Mfa’a wom, ésaé Yéhôva é nga ve ma mbamba ényiñ, a ja ke ôsu a ve ma mbamba ényiñ!