Ang Taytayan nga Gisigehag Tukod

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BULGARIA

NAGTADLAS sa Osŭm River sa amihanang-sentral sa Bulgaria mao ang inatpan nga taytayan sa Lovech. Susama sa mga tawo nga nakapahimulos niini, kining nindot kaayong tinukod dunay makaikag nga estorya.

Ang usa sa una nga naghisgot bahin sa taytayan mao ang taga-Austria nga geologo nga si Ami Boué, kinsa miadto sa Lovech sa mga tungatunga sa ika-19ng siglo. Siya misulat bahin sa “usa ka bato nga taytayan nga inatpan ug may gagmayng mga tindahan.” Oo, kining talagsaong taytayan maoy bahin sa sistema sa transportasyon sa Lovech, nga nagsumpay sa duha ka bahin sa lungsod, ug nagsilbi usab nga merkado! Busa kini nahimong simbolo sa komunidad.

Sa primero, ang inatpan nga taytayan sa Lovech gama sa kahoy, dili sa bato. Apan paglabay sa daghang tuig, ang taytayan maguba pirme sa baha ug kinahanglang tukoron pag-usab. Sa kataposan, sa 1872, ang taytayan nabanlas ug ang mga tawo sa lungsod wala nay tabokanan paingon sa pikas tampi.

Dili sayon ang pagtukod pag-usab sa taytayan. Busa, ang iladong magtutukod sa Bulgaria nga si Kolyo Ficheto gisuholan aron sa pagdisenyo ug pagtukod ug bag-o ug mas lig-ong taytayan.

Bag-ong Disenyo

Gisunod ra usab ni Ficheto ang orihinal nga disenyo ug naghimog inatpan nga taytayan nga dunay gagmayng mga tindahan niana. Aron masangga ang 84 metros por 10 metros nga taytayan, gibutangan niya kinig pundasyon nga rektanggulog porma nga ang usa ka dulong kurbawo. Kining singko metros nga gihabogong mga pundasyon, nga eskuwalado ug kanto sa pikas dulong nga sugat sa sulog, dunay bag-ong disenyo. Diha sa tunga sa mga pundasyon dunay lungag nga nagsilbing lutsanan sa tubig kon magbaha. Sa ibabaw sa mga pundasyon, migamit si Ficheto ug kahoyng oak agig sagbayan sa salog. Ang ubang bahin sa taytayan, lakip sa 64 ka tindahan nga naglinya sa masigkadaplin, hinimo sa kahoyng beech. Ug kahoyng beech usab ang atop nga gisapawan ug sin.

Laing makaikag nga bahin sa disenyo ni Ficheto mao nga migamit siyag kahoyng mga pang-akob ug panumpay imbes mga perno ug lansang sa pagdugtong sa mga sagbayan sa taytayan. Ang tablang salog sa taytayan gibaldosahan ug bato ug dayon gisapawag graba. Sa maadlaw, ang sidlak sa adlaw manglusot sa gagmayng mga bentana ug sa mga kabiliti sa atop. Magabii, sug-an kinig mga lampara. Sa katibuk-an, ang pagdisenyo ug pagtukod sa bag-ong taytayan miabot ug tulo ka tuig [1].

Kalihokan Diha sa Taytayan

Unsa may mga kalihokan diha sa taytayan? Matikdi kon unsay giingon sa usa nga naghinan-aw: “Tungod sa kabanha sa mga naninda, mga lumalabay, mga tumatan-aw, ug sa mga pandayan sa puthaw, dili na nimo mamatikdan ang panagsang pag-agi sa sakyanan, karomata, o asno nga may karga. Ang taytayan dunay kaugalingong kinabuhi. Ang daghang mabulokong gagmay nga mga tindahan, nga puno kaayog baligyang mga delana nga sinalapid, mga lobitos,  ug nagkalainlaing mga butang, dunay iyang kaugalingong kinisaw ug kalihokan.”

Gawas mamalit diha sa inatpan nga taytayan, ang mga tawo mangadto didto aron malingaw kay ang ubang mga tag-iyag tindahan mga musikero man usab. Ang naghinan-aw nga gihisgotan ganiha dugang miingon: “Diha sa barberohan, may mga lima o unom ka barbero kinsa, gawas pa nga mga barbero, maayo usab nga mga musikero, nga magpatugtog ug kinuldasan nga mga instrumento. May panahon gayod sila sa pagtugtog, ug ang mga kustomer malipay sa paghulat kanila nga matapos.” Sa dihang natapos ang unang gubat sa kalibotan, ang pipila niini nga mga barbero maoy nagtukod sa gitawag nila nga Orkestra sa mga Barbero.

Dihay Miabot nga Kalamidad

Sa duolan sa 50 ka tuig, ang inatpan nga taytayan ni Ficheto nakalahutay ug mga baha, gubat, ug ubang mga kalamidad. Apan sa gabii sa Agosto 2/​3, 1925, mihayag ang kalangitan sa lungsod sa Lovech dihang ang taytayan nasunog. Ngano man? Hangtod karon wala gayoy nasayod kon tinuyo ba o tungod sa kadanghag ang nahitabong sunog. Kon unsa man ugaling ang hinungdan, ang Lovech wala na say taytayan nga katabokan.

Sa 1931 ang gitukod pag-usab nga taytayan natapos, nga may gagmayng mga tindahan ug mga pandayan diha sa masigkadaplin [2]. Apan, imbes kahoy ug bato ang gigamit nga materyales, ang bag-ong magtutukod migamit ug puthaw ug semento. Ang tibuok disenyo lahi kaayo nianang kang Ficheto. Ang atop hinimo sa bildo, ug ang usa ka seksiyon sa taytayan diha sa tunga walay bungbong. Sa 1981/​82, ang taytayan gitukod pag-usab sama sa orihinal nga disenyo ni Kolyo Ficheto [3].

Ang inatpan nga taytayan sa Lovech mao ang simbolo sa lungsod ug pamatuod sa ka maayong laki sa magtutukod niini. Karon ang taytayan makadani gihapon sa pagtagad sa mga residente ug mga bisita samtang manglakaw sila sa taytayan diin naglinya ang mga tindahan.

[Mapa sa panid 22]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BULGARIA

SOFIA

Lovech

[Picture Credit Line sa panid 23]

Photo 2: From the book Lovech and the Area of Lovech