Kontrol sa Trapiko sa Kahanginan​—Sa Unsang Paagi Gihimo Niining Luwas ang Imong Biyahe?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PILIPINAS

SAMTANG nagsakay kag ayroplano, nakahunahuna ka ba sukad kon giunsa pagkahibalo sa piloto kon asa siya padulong? Ikaw tingali nabalaka sa paghunahuna sa kadaghan sa ayroplanong nagtadlastadlas sa kawanangan sa samang panahon. Nganong dili sila magbanggaay?

Kining maong mga pangutana natural nga gikabalak-an sa mga biyahedor. Bisan pa niana, gipakita sa estadistika nga luwas ang pagbiyahe pinaagig komersiyal nga ayroplano, a gani, mas luwas kini kay sa pagbiyahe pinaagig motorsiklo o awto. Ang pangunang hinungdan sa kahilwas niini mao ang sistema sa pagkontrol sa trapiko sa kahanginan.

Paggiya sa Imong Luwas nga Biyahe

Ang kapitan, o pangunang piloto, mao gayoy responsable sa luwas nga paglupad sa ayroplano. Apan, daghang higayon nga dili niya makita ang laing mga ayroplano nga naglupad sa duol ug dili niya kini mamatikdan. Tungod niini, kadaghanan sa mga nasod adunay sistema sa pagkontrol sa trapiko sa kahanginan. Ang mga tigkontrol nga naa sa erport nagsunod sa matag kaugmaran sa mga biyahe sa tabang sa ilang mga instrumento.

Si Samuel, usa ka tigkontrol sa trapiko sa kahanginan sa California sulod sa 13 ka tuig, miingon: “Ang mga eksperto sa pagkontrol sa trapiko sa kahanginan nagdulag hinungdanong papel sa kahilwas. Ang unang himoon mao ang pagbulag sa duha ka ayroplano.” Si Melba, usa ka superbisor sa trapiko sa kahanginan, dugang nagsaysay, “Una sa tanan mao ang kahilwas, apan gawas niana, nagtagana usab kamig dali ug hapsay nga paglupad sa mga ayroplano.” Busa, gawas sa pagtabang nga dili magbanggaay, ang mga tigkontrol sa trapiko nagtabang usab sa padayong paglupad sa mga ayroplano.

Kini nagkahulogan nga samtang ginaatiman sa piloto ang iyang mga katungdanan diha sa kabin, daghan usab ang nagbantay sa kaugmaran sa maong biyahe didto sa erport. Ang piloto regular nga nakigkomunikar pinaagig radyo dili lamang sa gigikanan ug padulngan nga mga erport kondili sa mga transmiter usab nga malabyan niini.

Hinungdanon gayod ang pagmonitor sa mga ayroplano nga dili pa makita sa piloto niining panahon nga tulin na kaayong manglupad ang mga ayroplano. Handurawa lang nga magtagbo ang duha ka ayroplano. Sa takna nga makita sa mga piloto ang ayroplano, lagmit aduna na lang silay pipila ka segundo aron malikayan ang pagbanggaay. Responsibilidad sa kontrol sa trapiko nga kana dili mahitabo. Sa dili pa magkitaay ang mga piloto,  gihatagan na silag mga instruksiyon aron ipahimutang sila sa luwas nga distansiya.

Pagsunod sa Imong Biyahe

Ang mga transmiter sa radyo magpadalag mga signal sa paggiya sa ayroplano. Ang piloto adunay mga instrumento nga modawat sa maong mga signal nga magpahibalo kaniya kon diin na siyang dapita. Sanglit nahimutang man sa espesipikong mga dapit ang mga transmiter, sundon gayod sa piloto ang mga direksiyon niini hangtod nga makaabot sila sa ilang destinasyon. Busa, kining tabang sa pagnabigar sama rag naghimog espesipikong agianan sa mga ayroplano.

Sundan sa mga tigkontrol sa trapiko ang biyahe sa mga ayroplano sa maong mga agianan. Sa dili pa mogikan, ang mga piloto kinahanglan magparehistro ug flight plan nga magpakita sa ilang giplanong ruta sa biyahe. Ang tigkontrol adunay kopya sa gitawag nga flight progress strip. Si Salvador Rafael, hepe sa kontrol sa trapiko sa kahanginan, nagsaysay sa kapuslanan niini: “Adunay mga interseksiyon sa mga agianan sa ayroplano. Kon ang piloto moabot na niana, kinahanglang ipahibalo niya kana sa tigkontrol. Dayon markahan sa tigkontrol ang iyang flight strip.” Karon mahanduraw na niya ang ruta sa ayroplano.

Aron mabatonan ang maong mga taho, ang tigkontrol adunay laing himan​—ang radyo. Nahibalo siya kon asa nang dapita ang ayroplano, ug ang piloto makadawat ug mga instruksiyon aron mamentinar ang luwas nga distansiya gikan sa ubang ayroplano. Ang mga tigkontrol ug ang piloto kasagarang adunay daghang radyo ug mga frequency. Enkasog mopalyar ang usa, makagamit sila ug lain.

Komosta na man ang internasyonal nga mga biyahe diin nagkalainlaing pinulongan ang mahibalag? Aron malikayan ang kapeligrohan sa dili pagsinabtanay, ang International Civil Aviation Organization nagpili sa Ingles ingong komon nga pinulongan. Sanglit adunay mga pulong, letra, ug mga numero nga daw pareho sa dihang ipamulong diha sa radyo, gitudloan ang mga tigkontrol sa trapiko sa paggamit sa sukaranang mga prase ug paglitok sa dihang mohatag ug mga instruksiyon sa mga piloto. Aron matino pa gayod ang kahilwas niini, ang mga piloto hangyoon sa “pagsulti pag-usab” sa mga instruksiyon nga gihatag sa mga tigkontrol.

Ang radar maoy laing himan nga gigamit sa mga tigkontrol sa trapiko sa kahanginan. Kuhaon sa radar nga antena ang mga radio wave nga mobanda sa ayroplano. Dayon ang mga ayroplano ipakita ingong mga butang, o mga target, diha sa eskrin sa radar sa tigkontrol. Daghang ayroplano ang gisangkapan ug transponder, nga magpadalag signal balik sa radar nga magpaila sa ilang ayroplano. Sa dihang gamitag kompiyuter ang nadawat nga signal, mahimong makita ang ayroplano sa eskrin sa radar, lakip ang numero sa biyahe, katulinon, gihabogon, ug klase sa ayroplano.

Kon mamatikdan sa tigkontrol nga kinahanglang maniobrahon ang ayroplano aron malikayan ang pagbanggaay, aduna siyay pipila ka kapilian. Mahimong pahibaloon niya ang piloto sa pag-usab sa iyang (1) dulnganan, o direksiyon. Gitawag kinig vectoring. O mahimong instruksiyonan niya nga usbon ang (2) katulinon kon pananglit maapsan sa laing ayroplano ang nag-una. Ang komon kaayong paagi nga iyang malagyo ang ayroplano mao ang pag-usab sa (3) gihabogon sa paglupad.

Agig pagpauswag sa kahilwas niini, daghang sistema sa radar ang magpahibalo sa tigkontrol sa peligrosong mga kahimtang. Pananglitan, ang makita ug madungog nga mga alarma motingog sa dihang mamatikdan nga nagdug-ol na ang duha ka ayroplano. Ang laing alarma motingog kon ang ayroplano magkaduol na pag-ayo sa yuta.

Ang Tumong​—Imong Kaluwasan

Ginapatuman na ang mga plano sa pagpauswag sa sistema sa pagkontrol sa trapiko  sa kahanginan. Ang mga sistema sa nabigasyon diha sa erport sagad nga maglimite sa mga ayroplano sa espesipikong mga ruta ug gihabogon sa paglupad niini. Miresulta kini sa mas layo ug mas dugay nga pagbiyahe. Ang mga biyahe sa umaabot labi pang mag-agad sa sistema nga gibase sa satelayt, sama sa Global Positioning System, nga mas magpasayon sa pagpailin-ilin sa ruta sa mga ayroplano ug moresulta sa mas sayon nga pagkontrol sa mga biyahe nga motadlas sa kadagatan.

Sumala sa gipakita niining mubo nga panaghisgot bahin sa pagkontrol sa trapiko sa kahanginan, dili lamang diay piloto ang nasayod kon asa nang dapita naglupad ang gisakyan nimong ayroplano sa bisan unsang oras. Gani, ubay-ubay ang nag-obserbar sa kaugmaran sa maong biyahe diha sa erport. Gidisenyo ang sistema aron sa pagpamenos sa mga kapeligrohan ug sa pagpauswag sa kahilwas. Maong dili ikatingala nga menos kaayog aksidente sa komersiyal nga mga ayroplano!

Busa kon ikaw usa ka pasahero, ayaw lag kabalaka. Sa sunod nimong pagbiyahe, hinumdomi nga ang kontrol sa trapiko sa kahanginan nagbantay sa imong kahilwas. Lingkod, relaks, ug pahimusli ang komportable nga biyahe!

[Footnote]

[Diagram sa panid 14, 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PAGSUNOD SA IMONG BIYAHE

Global Positioning System

Sistema sa kontrol sa trapiko sa kahanginan

Mga transmiter sa radyo sa kamad-an

Radyo

Radar nga antena

[Hulagway sa panid 15]

Torre sa kontrol sa trapiko sa kahanginan

[Hulagway sa panid 15]

Mga tigkontrol sa trapiko sa kahanginan

[Hulagway sa panid 15]

Sentro sa kontrol sa trapiko sa kahanginan

[Picture Credit Lines sa panid 15]

Tower and controllers: NASA Ames Research Center; control center: U. S. Federal Aviation Administration