Skip to content

Skip to table of contents

Yowenjedha

Yowenjedha

1 YEHOVA

Yehova nzina na Mulugu, nzinana ntti nintapulela wi ‘Iyene onowodha osorhiha nlibelo-nlibelovi ninkosiye.’ Yehova ddi Mulugu wowodha-wodha, ddi muttanddi wa dhilobo dhotedhene. Iyene ohikaana ewodhelo ya okosa elobo-elobovi ya mmurimani-mwaye.

Nzina na Mulugu, na elogelo ya Ebraiko ninlebiwa na maletira manai. Na Engelezi, ninlebiwa dhahi: YHWH obe JHVH. Nzina na Mulugu nihilebiwa mBibiliani na elogelo ya Ebraiko waddamela dila 7.000. Orugunuwa elabo yotene attu anologa nzina na Yehova na mukalelo wottiyana-ttiyana, bari ninga mukaleli elemelelo ya elogelo yawa.

Kap. 1, ddima 15

2 BIBILIA ‘OVUDHELELIWE NA MULUGU’

Mwinya wa Bibilia ddi Mulugu, mbwenye iyene walabihedhi attu wi amulebe. Eli ninga bibi omukumbirhile mudhule wi amulebele karta anpangaga dhubuwelo dhaye. Mulugu olabihedhi muya waye wokoddela waweddihile anamaleba Bibilia oleba dhubuwelo dhaye. Muyaya wa Mulugu ohaweddiha na mukalelo wottiyana, midhidhi dhiina wela waroyiha, vina wawubuweliha mazu afanyelani oleba.

Kap. 2, ddima 5

3 MAGANO

Masunziho andeela mBibiliani antapulela nipara n’ebaribari. Ninga motagiha, nigano ninloga “wandana wabure onononga meddelo apama” ninnisunziha wi iyo ninorava meddelo apama obe abure a attu anandanehuna. (1 Korinto 15:33) Nigano ninloga “muthu-muthu oner’osinanga yaliliye” ninnisunziha wi dhotene dhinkosihu dhinele onipatta.—Galásia 6:7.

Kap. 2, ddima 12

4 MAVUHULO

Miselu dhinda wa Mulugu. Mavuhulo aba, podi okala otapuleliwa wa efunelo ya Mulugu, masunziho a mweddelo, malamulo na ottonga. Mudhidhi mwina onkalaga mpaganyo wa dhilobo dhinfuna opadduwa musogorho. Mbibiliani muhilebiwa mavuhulo menjeene amalile wakwanihedhiwa.

Kap. 2, ddima 13

5 MAVUHULO ANLOGA DHA MESIYA

Yezu dwakwanihedhile mavuhulo menji a mBibiliani anloga dha Mesiya. Koona kasha enloga: “ Mavuhulo Owiwanana na Mesiya.”

Kap. 2, ddima 17, koona yowenjedha.

6 EFUNELO YA MULUGU NA ELABO YA VATI

Yehova ottanddile elabo ya vati na efunelo ya okala paraizu vina wi mukalege attu animukwela iyene. Iyene kanatxinja efunelo yaye. Mohigoneela, Mulugu onere otolotxa obure wotene vina avahe egumi yamukalakala nlogo naye.

Kap. 3, ddima 1

7 SATANA DDIABO

Satana mungelo oromile onvanya Mulugu. Nzina naye Satana, nintapulela “Namapambiha,” sabwani iyene ohinvanya Yehova. Iyene vina onokuweliwa Ddiabo, nintapulela “Namazivalela.” Mazina aba ovaheliwe sabwa ya omuzivalela Mulugu vina onyengetta nlogo naye.

Kap. 3, ddima 4

8 ANGELO

Yehova ahinatti ottandda elabo ya vati oromile wattandda angelo. Awene attanddiwe wi akalege wirimu. Angeloya aba ahinjiva vaddiddi opitta matxikwi zana. (Daniyel 7:10) Ahikaana mazina, ekalelo yottiyana-ttiyana vina angelo aba ororomeleya, ooviyeviha, ahikoodda webedhiwa na attu. Awene makuru ottiyana vina mabasa attomeliwani bottiyana-ttiyana. Ena attomeliwe olaba ninga emeleli a mpaddo wa Yehova, ampaka muselu waye, wabarela attu a vati, weddiha mabasaye a velaboni ya vati, ovuwiha ottonga waye vina okamihedha mabasa a olaleya. (Masalmo 34:7; Ovuhulela 14:6; 22:8, 9) Musogorho, anele omukamihedha Yezu oraba koddo ya Harmagedón.—Ovuhulela 16:14, 16; 19:14, 15.

Kap. 3, ddima 5; Kap. 10, ddima 1

9 OTTEGA

Elobo entanalelihu, enubuwelihu obe vina enkosihu, ehiniwanana na moonelo wa Yehova obe na efunelo yaye, ejo jottega. Vowi ottega onotakaliha wandana wehu na Mulugu, iyene ononivaha malamulo na maganoya annikamihedha orabeela merelo antota ottega. Omaromo-wene, Yehova ottanddile dhilobo dhotedhene dhowakwana-dhene, mbwenye Adamu na Eva musakulelani onvanya Yehova, awene ahittega vina ahittiya okala attu oligana. Ahuluvala vina akwa, sabwa ya orava ottega wa Adamu, ninowuluvala vina ninokwa.

Kap. 3, ddima 7; Kap. 5, ddima 3

10 HARMAGEDÓN

Koddo enarabe Mulugu wi atolotxena elabo ya Satana na obure wotene.

Kap. 3, ddima 13; Kap. 8, ddima 18

11 OMWENE WA MULUGU

Omwene wa Mulugu olamulela wa Yehova wimetxiliye wirimu. Yezu Kristu Mwene wa olamulelawa oku. Musogorho, Yehova onele olabihedha Omwene waye wi oburutxevo obure wotene. Omwene wa Mulugu onele olamulela elabo yotene ya vati.

Kap. 3, ddima 14

12 YEZU KRISTU

Mulugu ahinatti ottandda elobo-elobovi omuromile Yezu. Iyene ohimurumela velaboni ya vati wi aavune attu otene. Mukweliye, Yehova ohinvenyiha mu okwani. Ovanene Yezu onlamulela wirimu ninga Mwene wa Omwene wa Mulugu.

Kap. 4, ddima 2

13 MAVUHULO A SUMANA 70

Bibilia wahivuhulela mudhidhi ogadhile Mesiya. Mudhidhi obu ogali omamalelo wa masaka ankuweliwa sumana 69, aromile yaka ya 455 A.E.C. vina agagomile yaka ya 29 E.C.

Ninziwa dhavi wi nsaka ntti nigomile 29 E.C.? Sumana 69 dhiromile yaka ya 455 A.E.C. mfiyedhe Nehemiya o Jeruzalemi wila amage muttette. (Daniyel 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Dhahene ninga nzu ntti “duzia” ennubutxedha numeru 12, na mukalelo wakakene “sumana” enubutxedha Malabo 7. Va nivuhuloni ntti sumana enlogiwavo kinaddiwana sumana ya malabo matanu na meeli, mbwenye enaddiwana sumana ya vyaka tanu na bili, mudhidhi wa mavuhulo a olamulela, ‘siku-siku napitxeliwa yaka.’ (Olebeliwa 14:34; Ezekiyel 4:6) Eji entapulela wi sumana modha yatapulela vyaka tanu na bili noona sumana 69 dhigeyeleliwa dila tanu na bili dhinakwanela vyaka 483 (69 x 7). Vyaka 483 nigavugulawo 455 A.E.C., enakwanela vyaka 29 E.C. Eji ebaribari sabwani yaka eji, jijene-wene ebatiziwe Yezu bakala Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Nivuhulo nakakene nihiloga sumana yina, ejuwene enakwanihedha vyaka dhiina tanu na bili. Oromana nsakanene ntto, Mesiya agapiwe yaka ya 33 E.C., mwavenevo oromana yaka ya 36 E.C., muselu wapama wa Omwene wa Mulugu ogahilaleyeliwa mahimo otene vina wa abale ahali Ayuda.—Daniyel 9:24-27.

Kap. 4, ddima 7

14 MASUNZIHO ONYENGETTA A ORARU

Bibilia ononisunziha yawila Yehova Mulugu muttanddi wa dhilobo dhotedhene, ddi iyene vina omuttanddile Yezu ahinatti ottandda dhilobo dhina. (Kolosi 1:15, 16) Yezu kayo Mulugu Wowodha-wodha. Iyene txipo kalogile wi onoligana na Mulugu. Mwebaribari, iyene ohiloga dhahi: ‘Baba munddimuwa opitta miyo.’ (Joau 14:28; 1 Korinto 15:28) Mbwenye marelijiau menji ansunziha yawila Mulugu oli misurho miraru muttu mmodhavo: Baba, Mwana na muya wokuddela. Mazu a “Oraru” mBibiliani kamo. Aba masunziho onyengetta.

Muya wokoddela guru dha Mulugu, guru dhohoneya dhinlabihedha Yehova wi akosena ejile enimudheela mmirimani mwaye. Muya wokoddela kahiyo muttu. Ninga motagiha, Akristu oroma ‘adhala muya wokoddela,’ sabwani Yehova wahiloga dhahi: “ddinere wakuthulela muya waga athu etene.”—Merelo 2:1-4, 17.

Kap. 4, ddima 12; Kap. 15, ddima 17

15 MWIGIMANYO

Akristu ebaribari agebeedhaga, kanlabihedha mwigimanyo. Sabwaya jani?

  1. Mwigimanyo oromile olabihedhiwa wale na marelijiau onyengetta. Masaka awale olabihedha mwigimanyo yali elemelelo ya webedha wobaliwana obe wakosiwa na mukalelo wa otxetteliwa. Muvireli vyaka 300 Yezu bakwile, Akristu kalabihedha mwigimanyo mu webedhani. Musogorhomwa, mulamuleli wa akadda Roma Constantino, wahikosa mwigimanyo ninga ezinddiyelo y’Okristu. Ezinddiyelo eji yalabihedhiwa na Akristu ovuwetxa vaddiddi. Mbwenye mwigimanyo kuniwanana-wene na Yezu Kristu. Nivuru na New Catholic Encyclopedia ninotapulela dhahi: “Olabihedha mwigimanyo yali elemelelo ya attu otene masiki Akristu ooroma na amalabo, otene anlabihedha mwigimanyo.”

  2. Yezu kakwile va mwigimanyoni. Mazu a Egregu anloga “mwigimanyo” mwebaribari antapulela “pingirhizi,” ‘muri wonyaala’ obe “muri wowimetxiwa.” The Companion Bible onotapulela dhahi: “Mbibiliani mwa [Novo Testamento] kamuli mazu anloga dha ogumanihiwa wa miri minli.” Yezu okwile va pingirhizini wonyaala.

  3. Yehova kanfuna wi nilabihedhe maladdaniho a dhilobo dhosemiwa ninga ezinddiyelo ya webedhana.—Obudduwa 20:4, 5; 1 Korinto 10:14.

Kap. 5, ddima 12

16 WUBUWELA OKWA WA YEZU

Yezu wahapanga anamafara aye wi obuwelege labo nikwile iyene. Nigafiya labo 14 na mweri wa Nisani awene ankosa ejeene, ntti nali labo nakakene nakosa ana Izrayel mattanga a Paskwa. Mukatte watapulela maningo a Yezu, vinyu yatapulela nikami naye, dhahene, mukatte na vinyuya dhanvirihedhiwa attu otene adha va mattanganiva. Anja mukatte vina ammwa vinyu ba abale analamulele na Yezu wirimu. Abale ana njeedhelo na okala velaboni ya vati namukalakala, anodhowa omutugumanoniwa na nriho nddimuwa vaddiddi mbwenye kanja mukatte vina kammwa vinyuya.

Kap. 5, ddima 21

17 MUZIMU

Bibilia wa engelezi wa Tradução do Novo Mundo, nzu ntti “muzimu” onaddiwana (1) muttu, (2) enama, obe (3) egumi ya muttu obe ya enama. Nddoweni noneni dholaddaniha dhing’onovi:

  • Muttu. ‘Nsaka na Nowé . . . attu ang’onovi, kuloga dhahi: mizimu mitanu na miraru, dhavuniwa vadhulu va manje.’ (1 Pedro 3:20, Tradução do Novo Mundo) Mazu aba “mizimu” dhilogiwe apa, anaddiwana attu—Nowé, mwadhiye, anaye araru, na awadhiwa.

  • Enama. “Mulugu ohiloga dhahi: “Mmanjeni mukale vitagano dha mento dhohelegeya [yowenjedha “mizimu,”] omuruddani mutxiddo mwa nthabo dhivavegewo balame.” Mulugu ologa dhahi: ‘Elabo ebale vitagano [yowenjedha “mizimu”] dhamento dha malogo-malogo: dhifuwo, vinama dhonyongothowa, vinama dhawopiha malogo-malogo.’ Epadduwa dhahene.”—Wita 1:20, 24.

  • Egumi ya muttu obe ya dhinama. Yehova ohiloga na Mizé: “Etene abale autamela afunaga oupa, [yowenjedha “atamela muzimu wawo,”] amala okwa.” (Obudduwa 4:19) Yezu bali velaboni ya vati, ohiloga dhahi: “Miyo ddili mukumbuzi wapama. Mukumbuzi wapama onovilevela [yowenjedha, onoperhekela “muzimu waye,”] mabilaye.”—Joau 10:11.

    Mowenjedhedha, muttu agakosa elobo na ‘muzimu waye wotene,’ entapulela wi okosile na efunelo yaye yotene vina okosile na ewodhelo yaye yotene. (Mateu 22:37; Olibiha 6:5) Nzu ntti “muzimu” mudhidhi mwina ninolabihedhiwa wi nitapulele efunelo ya egumi ya dhottanddiwa. Muttu wokwa obe maningo okwa, podi ologiwa vina wi muzimu wokwa.—Olebeliwa 6:6; Gano 23:2; Izaiya 56:11; Ajewu 2:13.

Kap. 6, ddima 5; Kap. 15, ddima 17

18 MUYA

Nzu na Egrego nintapuleliwana “muya” Bibilia wa Engelezi, Tradução do Novo Mundo podi otapulela dhilobo dhottiyana vaddiddi. Mudhidhi mwinjeene enlogiwana elobo eli mwa attu, ninga, pevo, ovuma wa muttu obe wa enama. Nzu ntti vina podi ologiwana muya wa muttu obe vina muya wotxena, obwene oli guru enddimuwa ya Mulugu. Bibilia kansunziha yawila muttu agakwa ohikaana epaddi yina enkalawo.—Obudduwa 35:21; Masalmo 104:29; Mateu 12:43; Luka 11:13.

Kap. 6, ddima 5; Kap. 15, ddima 17

19 JEHENA

Jehena nzina na zungu nali vakuvi va Jeruzalemi okuwene waddumeyiwa vina waponyedhiwa dhilobo dhotedhene dhahafuneya. Kawuwo mutonyihedho onloga wi masaka a Yezu, dhinama vamodha na attuya anddumeyiwa obe amponyedhiwa amentwene muzungunimwa mpo. Jehena kahiyo ezinddiyelo ya mburo wohoneya obuwene onddumeyiwa obe ontabutxiwa attu agakwa. Mulogeli Yezu wi abale anponyedhiwa mu Jehena, iyene walogana otolotxiwa wamukalakala.—Mateu 5:22; 10:28.

Kap. 7, ddima 20

20 NLOBELO NA NABUYA

Ntti nlobelo nasunzihile Yezu anamafara aye vamukumbirhilani wi asunzihe olobela. Ninkuweliwa nlobelo na Baba Wehu obe nlobelo na nabuya. Yezu onisunzihile wi nilobelege dhahi:

  • “Nzina nenyu nithithimihiwe”

    Ninlobelela wi Yehova atxenihe nzina naye, obe akuputte, otakalihiwa wotene. Eji entapulela wi nzina na Mulugu niganttittimihiwa na attu otene a vati vina na angelo otene odhulu.

  • “Omwene wenyu odhele iyo”

    Ninlobelela olamulela wa Mulugu wi otolotxe elabo yabure ya Satana, olamulele elabo yotene ya vati vina osaddule elabo ekale paraizu.

  • “Ofuna wenyu okosiwege . . . vati apano”

    Ninlobelela wi efunelo ya Mulugu na velaboni ya vati yakwanihedheye, egapadduwa ejuwene attu oligana anele okalawo na mukalakala mparaizu, ninga mwafunela Yehova mwattanddeliye attu.

Kap. 8, ddima 2

21 YOBOLO

Yehova ohivaha yobolo wi aavunena attu mu ottegani vina mu okwani. Yobolo wali muttengo wafuneya wi yoboliwena egumi ya mukalakala eyeleli mulobwana woroma, Adamu, vina woboleliwa wa omarho wayelelile attu na Yehova. Mulugu omuruma Yezu velaboni ya vati, na ewodhelo ya wakwela attegi otene. Sabwa ya Yezu onikwela, notene nihikaana njeedhelo na okalawo na mukalakala vina na egumi yoligana.

Kap. 8, ddima 21; Kap. 9, ddima 13

22 YAKA YA 1914 EKALELENI YAMAKAMAKA?

Nivuhulo na Daniyel nili va kapituluni 4 ninonisunziha wi Mulugu agemetxile Omwene waye yaka ya 1914.

Nivuhulona: Yehova wahimuroyiha Mwene Nabukodonosor, murohanimwa Yehova wamonihile muri wolapa vaddiddi wagwaddiwe. Venevo nttukuna nahimagiwa na pingwi dha mujila na dha safurhi wi nihunuwe mpaka mudhidhi wa ‘masaka matanu na meeli.’ Omamalelo wa mudhidhi obu, muriya ogahipweta dila yanawili.—Daniyel 4:1, 10-16.

Otapuleliwa wa nivuhulona: Muri ontapulela olamulela wa Mulugu. Mwari mwa vyaka dhinjidhene, Yehova wannalabihedha amwene, o’Jeruzalemi wi alamulele nlogo na Izrayel. (1 Mapadduwo 29:23) Mbwenye amwene aba ahitowiwa nroromelo, dhahene olamulela wawa ohigwa obe ohitolowa. Yaka ya 607 A.E.C. yaka etolotxiwe Jeruzalemi, ejuwene yatapulela omaromo wa ‘masaka matanu na meeli.’ (2 Amwene 25:1, 8-10; Ezekiyel 21:25-27) Valogile Yezu wila: “Jeruzalemi onere onyigaliwa na amalabo mpaka nsaka ninàpimelele Mulugu,” iyene walogana ‘masaka matanu na meeli.’ (Luka 21:24) Dhahene ‘masaka matanu na meeli’ kamalile mudhidhi wali Yezu velaboni ya vati. Yehova wahiloga wi onele omuttoma Mwene omamalelo wa ‘masaka matanu na meeli.’ Mwene muswa, Yezu, agahidheelana nlogo na Mulugu mareliho ohigoma, velaboni ya vati.—Luka 1:30-33.

Otapuleliwa wa masaka ‘matanu na meeli’: ‘Masaka matanu na meeli’ agonelile vyaka 2.520. Nigelegela vyaka 2.520 oromana 607 A.E.C., muttengoya ninfiyedha yaka ya 1914. Obu mudhidhi omuttikitteli Yehova Yezu ninga mwene wa omwene wa Mulugu, wirimu.

Nifanyile dhavi numeru ntti 2.520? Bibilia onloga wi masaka mararu na jiddiga wa masaka onligana na malabo 1.260. (Ovuhulela 12:6, 14) Dhahene ‘masaka matanu na meeli’ ovuganyihiwa wa dila bili wa numero-nene ntto, obe malabo 2.520. Malabo 2.520 anligana na vyaka 2.520 sabwa ya ovuhuleliwa wa alamuleli waloga wi “siku nimodha ninpitxeliwa yaka.”—Olebeliwa 14:34; Ezekiyel 4:6.

Kap. 8, ddima 23

23 MIGELI NA ARKANJO

Nzu ntti “arkanjo” nintapulela “munddimuwa wa anju.” Bibilia onimuloga arkanjo mmodha bahi, vina nzina naye ddi Migeli.—Daniyel 12:1; Juda 9.

Migeli kazembe wa anyakoddo a Mulugu abuwene ali angelo ororomeleya. Ovuhulela 12:7 onologa dhahi: “Novenya wirimu otatamuwa koddo Migeli na anju aye araba koddo na nowa ejo . . . Nowa na anju aye awana na awene.” Mwadhahene, Migeli nzina nina na Yezu, sabwani nivuru na Ovuhulela ninloga wi kazembe wa anyakoddo a Mulugu ddi Yezu.—Ovuhulela 19:14-16.

Kap. 9, ddima 4

24 MASIKU OMARIHA

Mazu aba anlogiwana mudhidhi wa mapadduwo manddimuwa vaddiddi velaboni ya vati, Omwene wa Mulugu ohinatti otolotxa elabo ya Satana. Mazu aba anoligana na aba anloga dhahi: “ogoma wa elabo” vina “odha wa Mwana-muthu,” mazu aba vina anologiwa mmavuhuloni a Bibilia wi ologiwe mudhidhi wakakene. (Mateu 24:3, 27, 37) “Masaka omariha” aromile mudhidhi oromile olamulela Omwene wa Mulugu wirimu yaka ya 1914 vina anele ogoma mudhidhi onatolotxiwe elabo ya Satana mu koddoni ya Harmagedón.—2 Timóteo 3:1; 2 Pedro 3:3.

Kap. 9, ddima 5

25 OVENYIHIWA MU OKWANI

Masaka anavenyihe Mulugu abale akwile, ejuwene enatxemerhiwe ovenyihiwa mu okwani. Bibilia onologa mapadduwo a ovenyihiwa mu okwani owakwana matanu na manai. Eliya, Elizeu, Yezu, Pedro, na Paulo otene aba ahikosa matikiniho a wavenyiha attu mukwani. Guru ya Mulugu jawodhihile okosana matikiniho aba. Yehova ohiroromeliha wavenyiha mu okwani, ‘aligani na ahiligani’. (Merelo 24:15) Bibilia onowaloga vina attu anavenyihiwe mukwani wi adhowe odhulu. Eji enapadduwe na abale asakuliwe obe attikitteliwe na Mulugu, anavenyihedhiwe wi akalege wirimu na Yezu.—Joau 5:28, 29; 11:25; Filipi 3:11; Ovuhulela 20:5, 6.

Kap. 9, ddima 13

26 OLABIHEDHA (MUYA) OBE ADOMONYO

Olabihedha muya obe adomonyo mukalelo wabure wa ofuna ologa na muya, bari akala muttuya onlogana mwinyene obe onimulabihedha muttu mwina ninga: anameddiha makaga, anamaloga na aliba okwa, obe alawula. Attu anolabihedha esene sabwani awene anorumeela masunziho onyengetta anloga wi muttu agakwa onokalawo dila yanawili obe vina onosadduwa bakala muzimu. Adomonyo vina anowanyengetta attu wi anvanye Mulugu. Anameddiha makaga a dhineneri, alawula, anamakosa masarhapitto, okwiri, olabihedha murobwe worelana, muniya, na singaningo dhina dhonyakuwa, dhotedhene eso, olabihedhiwa wa adomonyo. Dhilobo ninga eso dhinofanyeya mmanivuruni, horoskopos, mmafilimini, mmajornalini, masiki vina mmajiboni, vina dhinofanyeya na abale ankosa masarhapitto a adomonyo, mwadhahene dhotedhene eso dhilobo dhihinfanyela attu okosa sabwani dhinotabutxa. Dhihikalawo dhilemelelo dhinji dhinkosiwa muttu agakwa, ninga omukosela mukutto, mattanga a marafula, mattanga a wubuwela labo nikwile muttuya, otxetteliwa wa mamukwela, otxetteliwa, dhotedhene esi dhinowiwanana na ottandda dhodomonyo. Attu enjeene agafunaga olabihedha dhodomonyo anroma oja mirobwe.—Galásia 5:20; Ovuhulela 21:8.

Kap. 10, ddima 10; Kap. 16, ddima 4

27 OLAMULELA ONDDIMUWA WA YEHOVA

Yehova ddi Mulugu Wowodha-wodha, namapaddutxa wa elabo yotene. (Ovuhulela 15:3) Jijuwene eli iyene munya wa dhotedhene, munddimuwa wa dhottanddiwa dhaye. (Masalmo 24:1; Izaiya 40:21-23; Ovuhulela 4:11) Onovahedha malamulo dhottandda dhaye dhotedhene. Yehova ohikaana onddimuwa wa wattoma attu eena okala alamuleli. Nigamukwelaga Yehova vina nimwiwelelaga, nintonyihedha wi ninokamihedha olamulela waye onddimuwa.—1 Mapadduwo 29:11.

Kap. 11, ddima 10

28 ORAYILA YARI

Orayila yari mukalelo wa ompa nyenye ohinabaliwa, okuwene onkosiwa elabo yotene. Kinpadduwela sabwa ya ngovi obe oredda onapatta attu otene. Mudhidhi onona muyana wi ohikaana yari, nyenyeya kankosa mpaddi wa maningo a mai waye. Mwanaya, muttu mwina ohinabaliwa oli mbani.

Kap. 13, ddima 5

29 WEKIWA NIKAMI

Mukalelo wa olabihedha nikami notene, obe mpaddi dhominai dha nikami onkosa adotoro, oniwanana na ottukula nikami na muttu mwina omamalelowa beka mmanigoni mwa mukwaye obe anttukula nikami nakoyile awene. Dhipaddidha sisi: plasma, glóbulos vermelhos, glóbulos brancos vina plaquetas.

Kap. 13, ddima 13

30 NLELO

Mbibiliani, nzu ntti “nlelo” kanintapulela osaddeyiwavi bahi. Iyo nigavahiwaga nlelo, ninosunzihiwa, ninolagiwa, vina ninomyalihiwa. Yehova txipo kanaputtula vina kankosa dhilobo n’otabala abale anavahiye nlelo. (Gano 4:1, 2) Yehova ohavaha ababi yotagiha yofanyelela vaddiddi. Nlelo ninvaha Yehova tta pama, noona attu enji masaka abano anoziveliwana. (Gano 12:1) Yehova onokwela nlogo naye, noona iyene onowashagiha. Iyene onowavaha mashagiho amyaaliha mobowelo abure, ankamihedha wubuwela mofanyelela vina weedda na mukalelo onimuttittimiha. Wi ababi atonyihedhe walaga anawa, anofanyeela wakamihedha ononelamo yopurelamo ya wiwelela. Ejo entaganyiheya na wasunziha omukwela Yehova, okwela nzu naye nili mBibiliani vina ononelagamo magano aye.

Kap. 14, ddima 13

31 ADOMONYO

Dhottanddiwa dhomuyani dhihinooneya, dhina ekalelo ya obure, vina dhina guru enddimuwa ehinligana na guru ya attu. Adomonyo angelo abure. Awene adhile okala azivali mudhidhi ovisaddulilani bakala amwiddani a Mulugu sabwa ya onvanya. (Wita 6:2; Juda 6) Awene ahivitaganyiha na Satana bamusadduwela Yehova.—Olibiha 32:17; Luka 8:30; Merelo 16:16; Tiago 2:19.

Kap. 16, ddima 4