1970, June ah chawnh khawhmi zawtnak ruangah United States, Pennsylvania siizung ah ka phan. Mah lioah kei cu kum 20 a simi ralkap ka rak si. Sii lei sayapa nih suimilam a cheu ah voikhat lengmang in ka thi a ka tah. Mah pa cu keimah nakin kum tlawmpal lawng a upa deuh. Ka thi a ṭum thluahmah caah mah pa cu a thin a phang tuk. “Mi an thihmi kha a hlanah na hmu bal lo maw?” tiah ka hal. Mah tikah a hmai cu a daang dih i “ka hmu bal lo” tiah a ka ti. A dam kho ding ka lo ti lo nain ka hung dam ṭhan. Ka tuanbia cheukhat kaan chimh hna lai.

Vietnam ral lioah khuaihlainak khaan ah ka ṭuan, cuka i ka ṭuan lioah zawtnak an ka chawnh. Mizaw le hma a pumi hna bawmhnak ah kaa nuam ngai i khuaihlaitu si awkah hmuitinh ka ngei. 1969, July ah Vietnam ka phan. Ralkap a ṭuankami hna bantukin caan aa thlenmi le a linhmi i ziak awkah zarhkhat chung caan ka lak.

Mekong Delta i ralkap siizung ah rian an ka pek. Helikoptar tampi nih hma a pumi ralkap pawl kha siizung ah an rat phorh hna. Ka ram le ka rian kha ka tlaihchan caah ka miphun pawl bawmh colh kha ka duh. Hma a pumi ralkap pawl kha khuaihlai awkah kan timhtuah i khuaihlainak khaan ah hmanmi air-con bunhmi khaan ah kan kalpi colh hna. Khuaihlaitu, a fahtheih lonak sii chuntu le sii lei saya pahnih nih an nunnak khamh awkah a si khawh chungin an i zuam. Helikoptar in an thlak lomi a ngan ngaimi, a nakmi bag hna kha ka hmuh. Mah bag chungah bom nih a puah hnawhmi ralkap pawl i an pum cheubang pawl a um ti kha ka hngalh. Mah cu ka voikhatnak raldohnak i ka hmuhtonmi a si.

Ka ngakchiat lioah Jehovah Tehte Hna sinin biatak kha a hmasa bik ka rak theih. Ka nu cu Jehovah Tehte Hna he Baibal a cawng ko nain tipil cu a ing lo. Baibal an cawn fate ka ṭhu peng ve. Nikhat cu ka pa ei he Jehovah Tehte Hna Biakinn hmaiin kan kal. “Zeidah a si?” tiah ka hal tikah “mah hna sinah zeitikhmanh ah kal hlah” tiah a ka  ti. Ka pa ei kha ka dawt i ka zumh caah a nawl ka ngaih i Jehovah Tehte Hna he kan i tong ti lo.

Vietnam in ka kir ṭhan tikah philh khawh lomi lungfahnak tampi ka ngei. Raldohnak i ka hmuhtonmi thil hna ruangah intuarnak zeihmanh ka ngei ti lo. Vietnam ah a cangmi thil kha ahohmanh nih hngalthiam hna hlah sehlaw a lo. Sualnak a ngei lomi ngakchia tampi thah an si timi thawngpang ruangah duhlonak a langhtertu hna nih U.S. ralkap cu ngakchia thattu an si tiah an timi kha ka hnathlam ah a leng rih. Cu bantuk thil hna ruangah Pathian he pehtlaihnak ngeih ka herh tiah ka hung ruat.

Pathian kawl awkah church tampi ah kaa pum. Pathian cu ka dawt ko nain church ah ka hmuhmi thil hna cu ka lung a tling lo. A hnuah 1971, February thla i Zarhpi ni nikhat ah Florida peng, Delray Beach khua ah a ummi Jehovah Tehte Hna Biakinn ah a voikhatnak ka rak i pum.

Biakinn ka phanh tikah zapi ca phungchimnak cu a dih deng cang i Vennak Innsang Cawnnak ah ka rak i pum. Kan cawnmi kong cu kaa cinken ti lo nain ngakchia pawl nih an Baibal an kau i cacang pawl an kawlmi kha cu kaa cinken rih. Mah nih ka lung a ka suk tuk. Cucaah ah ṭha tein ka ngaih i ka ngiat hna. Ka ṭin lai ah kum 80 hrawng a simi unaupa pakhat cu ka sinah a ra. A min cu Jim Gardner a si. Zungzal Nunnak ah a Hruaimi Hngalhnak timi cauk kha a ka pek i “Mah hi i lak naa duh maw?” tiah a ka hal. Ka duh ko ka ti i Nili ni zing ah a voikhatnak Baibal cawnṭi ding in bia kan khiak.

Mah zarhpi ni pumh a dih hnuah rianṭuannak ah ka kal. Florida peng, Boca Raton khua ah a ummi siizung ah zan suimilam 11 in zinglei suimilam 7 tiang rian ka ṭuan. Mah zan ah mizaw an tlawm caah Biatak cauk kha ka rel khawh. Sii lei sayama pakhat nih cauk kha a ka chuh i a phaw kha a zoh, cun Jehovah Tehte ah ma na luh cang lai tiah a ka hal. Cauk kha ka chuh ṭhan i mah cauk hi a cheu lawng ka rel rih nain Jehovah Tehte si awkah bia ka khiah cang tiah ka ti. Mah nu a kal in cauk kha mah zan ah ka rel dih.

A voikhatnak Baibal kan hlathlai lioah Unaupa Gardner kha “Zeidah kan cawn lai?” tiah ka hal. “Kaan pekmi cauk kha kan cawng lai” tiah a ka ti. Mah tikah “ka rel dih cang” tiah ka ti. Unaupa Gardner nih nem tein “A ṭha tuk, mah ti si cun ṭhenkhatnak kha i ruah u sih” tiah a ka ti. A kong a neknok tampi ka rak hrelh caah ka khuaruah a har tuk. Keimah Baibal in Baibal caang pawl kha a ka relter. A donghnak ah a hmaanmi Pathian, Jehovah kong kha ka hun hngalh. Mah zing ah Biatak cauk in Jim he ṭhenthum tiang kan hlathlai. Nili ni zing fate ṭhenthum lengmang in kan cawng. Cutin kan cawnmi kha ka duh tuk. Charles T. Russell he aa kommi chiti thuhmi unaupa nih Baibal a ka cawnpiakmi cu tinvo sung taktak a si.

 Baibal ka cawn hnu zarh tlawmpal ah thawngthanhtu sinak nawl ka hmu. Innkhat hnu innkhat phungchim cu ka caah a fawi lo nain Jim nih a ka bawmh. (Lam. 20:20) Jim bawmhnak thawngin phungchim rian kha ka hun duh. Phungchim rian cu a sunglawi bikmi tinvo a si ti kha ka hun hngalh. Pathian he rian ṭuanṭi hawi ka si khawh caah kaa lawm tuk.—1 Kor. 3:9, NW.

Atu ka caah a sunglawi tukmi kong kaan chimh hna lai, mah cu Jehovah ka dawt hmasa biknak kong a si. (Biat. 2:4) Jehovah ka dawtnak nih raldohnak ah ka tonmi philh khawh lomi lungfahnak hna le a dang buaibainak tampi kha inkhawh awkah a ka bawmh.—Isa. 65:17.

1971 ah ka nu le ka pa nih umnak a kan pekmi ṭaihkhaan in ṭhawl ka si. Zeicah? Ka pa ei nih Jehovah Tehte pakhat kha a inn ah umter a duh lo caah a si. Mah lioah tangka tlawmpal lawng ka ngei. Siizung nih zarhhnih ah voikhat lahkhah an ka pek. Jehovah kha ṭha tein aiawh ka duh. Cucaah ka tangka tam deuh kha phungchimnak ca hnipuan cawknak ah ka hman. Bank ah tangka tlawmpal kaa khon ko nain mah cu ka chuahkehnak khua Michigan ah a si. Cucaah ni tlawmpal chung cu ka mawṭaw ah ka um. Datsii zuarnak dawr ah ka hmai ka phiah i ka khahmul kaa met.

Mawṭaw i khua ka sak lioah nikhat cu siizung rianṭuannak in ka ṭin i Biakinn ah ka kal. Lohmun tonnak aa thawk hlan suimilam tlawmpal aa duh ah ka phan. Ahohmanh nih hmuhlonak Biakinn hnulei i ka ṭhut lioah Vietnam i ka hmuhtonmi hna kha ka lung ah a hung chuak ṭhan. Minung pum kanghmi haw ka thei i thi hna ka hmuh. Mah tikah ka lungre a thei ṭhan. Cun mino hna nih “ka  nung kho lai maw? ka nung kho lai maw?” tiah an ka halmi kha ka theih ṭhan bantuk, ka hmuh ṭhan bantukin ka um. An thi lai ti kha ka hngalh ko nain nan dam ṭhan ko lai tiah ka hnemh hna. Cuka i ka ṭhut lioah ka lung a hung fak ṭhan.

Ka ṭah buin Jehovah sinah thla ka cam. (Salm 56:8) Thawhṭhannak kong kha thukpi in ka hun ruat. Mah ruahchannak cu zeitluk in dah a sunlawi ti kha ka hun hngalh. Jehovah nih mah mino pawl kha a thawhter ṭhan hna lai i Jehovah kong biatak cawnnak caanṭha an hmu te lai. Thawhṭhannak nih kan tonmi lungfahnak vialte kha a hloh dih te lai. (Lam. 24:15) Mah kong ka hngalhthiam tikah Jehovah ka dawtnak cu a hlan nakin a fek deuh. Mah ni cu atu tiang ka caah a sunglawi tukmi ni a si. Cucaah ka nunnak ah buaibainak hna ka ton tikah Jehovah ka dawt hmasa biknak kong i cinken awkah ka si khawh chungin kaa zuam.

Raldohnak caan chungah mi tampi nih thil ṭhalo an tuah bantukin kei zong ka tuah ve. Asinain ka duh bikmi Baibal caang pahnih kha ṭha tein ka ruahnak thawngin hnemhnak ka hmu. Pakhatnak Baibal caang cu Biathlam 12:10, 11 kha a si. Mah ah Khuachia cu thawngṭha chimnak lawngin si loin Jesuh thisen zongin tei a si tiah a langhter. Pahnihnak Baibal caang cu Galati 2:20 a si. Mah nih Jesuh cu ka caah a thi ti kha a ka hngalhter ṭhan. Khrih tlanhnak man thawngin Jehovah nih ka sualnak vialte a ka ngaihthiam. Cucaah atu cu a thiangmi chiaṭha thleidannak lungthin ka ngei cang. Mah nih zaangfahnak a ngeimi Pathian, Jehovah kong kha midang sin chim awkah a ka forh.—Heb. 9:14.

Ka nunnak ah ka tonmi kong hna ka ruah tikah Jehovah nih a ka zohkhenh zungzal ti kha kaa fiang. Tahchunhnak ah, ka mawṭaw i ka ummi kha Jim nih a hngalh tikah a inn mi a hlangmi unaunu pakhat sinah a ka kalpi. Jehovah nih ka caah a ṭhami umnak inn pek awkah Jim le mah unaunu a hman hna ti kha ka hngalh. Jehovah cu zaangfahnak in a khatmi Pathian a si. Zumhfek tein amah a biami hna kha a zohkhenh hna.

1971, May ah Michigan ah kal ka hau. Cucaah Florida in kaa thawh hlanah ka mawṭaw hnulei ah cauk khat lak in ka sanh i chaklei ah khual tlawn kaa thawh. Georgia peng in ka chuah hlanah ka cauk vialte cu a dih. Ka phanhnak hmun paohah Pennak kong thawngṭha kha teima tein ka chim. Thonginn hna ah phung ka chim i zunput hna hmanhah cazual ka pek hna. Phung ka rak chimhmi pakhatkhat nih biatak an hngal hnga maw tiah ka ruat tawn.—1 Kor. 3:6, 7.

Biatak ka cawnka ah cun thil tining ka thiam lo ti kha ka cohlan, a hleiin ka chungkhar he bia kan i ruah tikah a si. A caan ah hlangfang tuk in ka chim. Ka upale a simi John le Ron kha ka dawt tuk hna i phung ka chimh hna tik paohah ka zumhnak thar kha cohlan ve awkah ka hnek hna. A hnuah ka nawl ṭhan hna. Asinain biatak an cohlan nakhnga caah thla ka cam zungzal. Mah caan thawkin phungchim tik le cawnpiak tikah thil tining a thiam deuhmi si awkah Jehovah nih a ka bawmh.—Kol. 4:6.

Jehovah he kan i pehtlaihnak cu ka nunnak ah hmasa bik a si zungzal. Asinain ka dawt tukmi midang an um rih, a hleiin ka nupi Susan a si. Jehovah rian ṭuan khawh zungzal awkah a ka bawm kho hngami nupi ngeih ka rak duh zungzal. Susan cu Jehovah a daw tukmi nu a si. Kan i duh lioah nikhat cu Rhode tikulh i an inn ah ka va leng. Inn  lengah a ṭhu i Vennak Innsang le Baibal kha a rak rel. Mah cu cawn awk capar a si lo nain Baibal caang vialte a rel dihmi nih ka lung a ka suk tuk. Jehovah he an i pehtlaihnak cu a caah a biapi tuk ti kha ka hngalh. 1971, December thla ah kan i um. Cu bantuk bawmtu ṭha nupi ka ngeih caah kaa lawm tuk. A bik in keimah nakin Jehovah a dawt deuh caah ka lawm tuk.

Jehovah nih fapa laksawng a kan pek, annih cu Jesse le Paul an si. Annih zong kha Jehovah nih lam a hruai hna. (1 Sam. 3:19) Jehovah he a ṭhami pehtlaihnak an ngeih caah mah nih a kan lawmhter tuk. An pahnih ningin Jehovah rian caantling in an ṭuannak kum 20 leng a si cang. Jehovah an dawt hmasa biknak kha an philh lo caah a rian an ṭuan kho zungzal. Ka fapale nupi a simi Stephanie le Racquel ruangah kaa uangthlar tuk, annih kha ka fanule taktak bantukin ka hmuh hna. Jehovah kha lungthin dihlak in a dawmi le an nunnak kha a rian ṭuannak ah a hmangmi nu hna he ka fapale cu an i um caah kaa lawm tuk.—Efe. 6:6.

Rhode tikulh ah kum 16 chung rian ka ṭuan i cuka ah hawi tampi ka ngei. Ka ṭuanṭimi Khrihfa upa hna kha kaa cinken rih hna. Cun a ka bawmmi khualtlawng rianṭuantu hna cung zongah kaa lawm tuk. Jehovah an dawt hmasa biknak a philh lomi pa hna he rian ṭuanṭi cu tinvo sung a si. 1987 ah a herh deuhnak hmun a simi Chaklei Carolina  ah kan i ṭhial, cuka zongah hawi ṭha tampi kan ngei. *

2002, August ah United States, Patterson Bethel i rian ṭuan awkah Susan he sawm kan si. Kei cu Rianṭuannak Department ah ka ṭuan i Susan cu thilsuknak ah a ṭuan. Cuka i rian ṭuan cu a huam tukmi a si. 2005, August ah Uktu Bu chungtel in rian ṭuan awkah tinvo sung ka hmu. Mah rian thar caah sining ka tlinh lo tiah ka ruah. Susan zong rian le khualtlawnnak hna caah a thin a phang. Vanlawng in khual tlawn kha a duh lo nain tam deuh cu vanlawng in kan tlawng. A dang Uktu Bu chungtel hna i an nupile nih dawtnak in ruahnak an cheuhmi nih tampi a bawmh. Mah nih keimah bawmh awkah a forh chin caah ka dawt tuk.

Ka zungkhaan ah hmanthlak tampi ka tar, mah nih ka nunnak ah nuamhnak tampi ka ton ti kha a ka hngalhter. Jehovah ka dawt hmasa biknak kaa cinken khawh nakhnga ka si khawh chungin kaa zuam caah thluachuah tampi ka hmu.