Μαθήματα Όπερας

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

Ο ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΗΣ στέκεται ευθυτενής και ήρεμος, με το κεφάλι ψηλά, το στήθος προτεταμένο, το μέτωπο, τα χείλη και το στόμα χαλαρά. Έπειτα από μια σύντομη ορχηστρική εισαγωγή, ο τενόρος αρχίζει να ερμηνεύει την πολυαναμενόμενη άρια. Οι νότες ρέουν με καταφανή άνεση, ενώ δίνεται η εντύπωση ότι η φωνή προέρχεται από κάποια πηγή έξω από το σώμα του τραγουδιστή. Στο τέλος της άριας ξεσπάει θύελλα χειροκροτημάτων.

Η όπερα είναι ένα θεατρικό δράμα που παρουσιάζεται από ηθοποιούς οι οποίοι τραγουδούν με τη συνοδεία ορχηστρικής μουσικής. Σας αρέσει η όπερα; Είχατε ποτέ την ευκαιρία να παρακολουθήσετε μια παράσταση σε λυρική σκηνή; Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μυστικό για την τόσο ωραία φωνή των τραγουδιστών της όπερας;

 Φωνή​—Ένα Μουσικό Όργανο

Η φωνή είναι θαυμαστό δώρο από τον Θεό, και εύλογα έχει χαρακτηριστεί ως μουσικό όργανο. Μολονότι λίγοι άνθρωποι μπορούν να παραγάγουν μελωδία όπως οι τραγουδιστές της όπερας, το τραγούδι είναι για πολλούς μέρος της ζωής τους και κάτι σχεδόν τόσο φυσιολογικό όσο το φαγητό και ο ύπνος. Είτε τραγουδάτε καλά είτε όχι, αναμφίβολα θα σας ενδιέφερε να ρίξετε μια πιο κοντινή ματιά στο πώς λειτουργεί αυτό το «όργανο».

Ο λάρυγγας, ο οποίος βρίσκεται στο μέσο του λαιμού σας, είναι το όργανο που παράγει ουσιαστικά τους ήχους. Σχηματίζεται από ένα κέλυφος χόνδρου που περιβάλλει μια κοιλότητα η οποία περικλείει δύο μικροσκοπικές πτυχές μυϊκού ιστού​—τις φωνητικές σας χορδές. Πώς παράγεται ο ήχος; Κατά τη φυσιολογική αναπνοή, οι φωνητικές χορδές είναι χαλαρές και σχηματίζουν ένα τριγωνικό άνοιγμα στην τραχεία, γνωστό ως γλωττίδα. Όταν τραγουδάτε, ο αέρας που εξωθείται μέσα από το λάρυγγα αυξάνεται, η γλωττίδα στενεύει και οι φωνητικές χορδές πάλλονται παράγοντας ήχο. Όσο πιο τεντωμένες είναι οι χορδές τόσο πιο πολλές είναι οι παλμικές κινήσεις και τόσο πιο υψηλός είναι ο τόνος των ήχων που παράγονται. Από την άλλη μεριά, με την ελάττωση της πίεσης του αέρα και τη χαλάρωση των φωνητικών χορδών, το άνοιγμα της γλωττίδας μεγαλώνει, μειώνοντας έτσι τις παλμικές κινήσεις και κάνοντας τον ήχο βαθύτερο.

Τεχνική και Σωματότυπος

Ως νεαρός, ο Ενρίκο Καρούζο είχε έξοχη φωνή, η οποία όμως στερούνταν έντασης. Με την εξάσκηση η φωνή του ενισχύθηκε. Η ωραία φωνή αποτελεί φυσικό χάρισμα, αλλά για να τραγουδήσει κανείς όπερα είναι επίσης σημαντικό να διαθέτει τεχνική. Ο τραγουδιστής χρειάζεται να μάθει πώς να αναπνέει προκειμένου να έχει επαρκές απόθεμα αέρα. Κατόπιν πρέπει να μάθει πώς να το ελέγχει. Λέγεται ότι ο διάσημος τραγουδιστής του 18ου αιώνα Κάρλο Μπρόσκι, γνωστός ως Φαρινέλι, μπορούσε να τραγουδάει κατ’ αυτόν τον τρόπο 150 νότες με μία μόνο ανάσα.

Επιπρόσθετα, οι τραγουδιστές της όπερας πρέπει να μάθουν να ενισχύουν την ένταση της φωνής τους χρησιμοποιώντας το σώμα τους σαν ηχείο. Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, τα οστά του στήθους επιτελούν αυτή τη λειτουργία για τις χαμηλότερες νότες, ενώ η γνάθος και οι κοιλότητες των οστών του προσώπου κάνουν το ίδιο για τις υψηλότερες νότες.

Πολλοί πιστεύουν ότι το τραγούδι είναι απλώς μια λειτουργία του λάρυγγα. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί σωστά ότι ολόκληρο το σώμα τραγουδάει, με την έννοια ότι συμβάλλουν όλες οι δυνάμεις του ατόμου. Πρέπει να διατηρείται τέλεια ισορροπία όσον αφορά το συντονισμό της μυϊκής τάσης σε όλα τα μέρη του σώματος. Για να τραγουδήσει, λοιπόν, κάποιος όπερα απαιτείται να καταβάλει μεγάλη σωματική προσπάθεια και πολλή ενέργεια, και αυτός είναι ίσως ο λόγος για τον οποίο μερικοί τραγουδιστές της όπερας είναι εύσωμοι. Η Μαρία Κάλλας ήταν μια από τις πιο διάσημες τραγουδίστριες όπερας του 20ού αιώνα, αλλά πολλοί πιστεύουν ότι η απότομη απώλεια βάρους λόγω αυστηρής δίαιτας συνέτεινε στην κάμψη της φωνής της.

Η Εξέλιξη της Όπερας

Στο πέρασμα του χρόνου, το στιλ και η τεχνική της όπερας έχουν εξελιχθεί. Ας δούμε δύο μόνο παραδείγματα. Όταν οι όπερες έπαψαν να παρουσιάζονται σε παρεκκλήσια ή άλλους περιορισμένους χώρους και άρχισαν να ανεβαίνουν σε λυρικά θέατρα, η ήπια, απαλή και ακοπίαστη ερμηνεία έδωσε τη θέση της σε ερμηνεία που ενισχυόταν μέσω των φυσικών αντηχείων του σώματος. Αυτή η μετάβαση έγινε ακόμη πιο έντονη με την αλλαγή από τις μάλλον λιτές ορχήστρες που χρησιμοποιούσε ο Μότσαρτ στις πολύ μεγαλύτερες που χρησιμοποιούσαν, για παράδειγμα, ο Βέρντι και ο Βάγκνερ. Το 17ο και το 18ο αιώνα, καθώς επίσης και για κάποιο τμήμα του 19ου αιώνα, η δεξιοτεχνία ή η τεχνική κατάρτιση του τραγουδιστή επισκίαζαν εντελώς τη μουσική της όπερας. Το στιλ που επικράτησε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα καθώς και το πρώτο τμήμα του 20ού αιώνα διέφερε αρκετά. Αυτή την περίοδο, η φωνή, ενώ εξακολούθησε να παίζει σημαντικό ρόλο στην όπερα, κατέληξε να αποτελεί μόνο ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της.

Οι δυνατότητες της όπερας έδωσαν το έναυσμα για ευρεία παραγωγή μουσικών έργων. Συνθέτες όπως ο Παϊζιέλο, ο Τσιμαρόζα, ο Γκλουκ, ο Μότσαρτ, ο Ντονιτσέτι, ο Ροσίνι, ο Μπελίνι, ο Βάγκνερ, ο Βέρντι, ο Πουτσίνι, ο Μπιζέ, ο Μέγιερμπεερ και ο Μασκάνι, για να αναφέρουμε μερικούς από τους πιο διάσημους, έγραψαν αλησμόνητα έργα ικανά να προκαλέσουν μεγάλη συγκίνηση.

 Υπερβολές στο Όνομα της Μουσικής

Έχουν υπάρξει και μελανά σημεία στην ιστορία της όπερας. Σκεφτείτε τους καστράτι, οι οποίοι για περισσότερο από έναν αιώνα κυριαρχούσαν στην ιταλική όπερα. a Νεαρά αγόρια ευνουχίζονταν στην προεφηβική ηλικία προκειμένου να διατηρήσουν τις υψίτονες φωνές τους με εξαιρετικό εύρος και δύναμη. «Η Εκκλησία», λέει ο Γκουίντο Ταρτόνι, «ήταν αυτή που, απαγορεύοντας στις γυναίκες . . . να τραγουδούν σε ναούς», προωθούσε αυτή την τακτική.

Διάσημοι τραγουδιστές της όπερας έχουν γίνει αστέρες, αντικείμενο λατρείας για μερικούς από τους θαυμαστές τους. Η κηδεία του Λουτσιάνο Παβαρότι αποτέλεσε παράδειγμα αυτού του υπερβολικού θαυμασμού. Η Μαρία Κάλλας αποκαλούνταν Λα Ντιβίνα (η Θεϊκή) και η Τζόαν Σάδερλαντ Λα Στουπέντα (η Εκπληκτική). Εντούτοις, αν η όπερα έχει αποκτήσει κάποια απήχηση, αυτό οφείλεται στην ικανότητα που έχει να συνεπαίρνει το ακροατήριο.

Μπορεί στο μέλλον να ακούσετε μια σοπράνο να τραγουδάει κάποια περίφημη άρια. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, σταθείτε και σκεφτείτε την εξάσκηση και την πειθαρχία που απαιτήθηκαν για να παραχθεί αυτή η ωραία φωνή. Ίσως αυτό σας παρακινήσει να αρχίσετε να βλέπετε την όπερα από την οπτική γωνία κάποιου συγγραφέα, ο οποίος την περιέγραψε ως έναν τρόπο «με τον οποίο ενώνει κάποιος τα λόγια με τη μουσική και δίνει στην ποίηση . . . τα φτερά της μελωδίας».

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 12]

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΦΩΝΗ

Κολορατούρα σοπράνο: Γυναικεία φωνή η οποία αποδίδει με ευκολία γρήγορες και υψηλές νότες. Η τραγουδίστρια υποδύεται συχνά ζωηρούς και έξυπνους χαρακτήρες.

Λυρική σοπράνο: Πιο πλούσια γυναικεία φωνή. Η τραγουδίστρια υποδύεται συναισθηματικούς ή ρομαντικούς χαρακτήρες.

Δραματική σοπράνο: Ακόμη βαθύτερη γυναικεία φωνή. Στην τραγουδίστρια αυτή ανατίθεται γενικά ο ρόλος του δραματικού χαρακτήρα.

Μέτζο-σοπράνο: Γυναικεία φωνή που είναι πλουσιότερη και βαθύτερη από της δραματικής σοπράνο. Η τραγουδίστρια αυτή υποδύεται συνήθως μια ηλικιωμένη ή την ανταγωνίστρια της σοπράνο.

Κοντράλτο: Σπάνια γυναικεία φωνή. Η τραγουδίστρια υποδύεται τους ίδιους χαρακτήρες με τη μέτζο-σοπράνο.

Τενόρος: Ανδρική φωνή με χαρακτηριστικά παρόμοια της σοπράνο—ανάλαφρη, λυρική, δραματική. Ο τραγουδιστής υποδύεται συνήθως το ρόλο του εραστή ή του ήρωα.

Βαρύτονος: Αυτή η φωνή εμπίπτει ανάμεσα στη φωνή του τενόρου και του μπάσου. Ο τραγουδιστής υποδύεται το ρόλο του αδελφού, του πατέρα ή του αντίζηλου.

Μπάσος: Αυτή η πιο βαθιά ανδρική φωνή χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες: μπάσο μπούφο (υπόφωνος), καντάντε (τραγουδιστός) και προφούντο (βαρύς). Η πρώτη είναι κατάλληλη για ζωηρούς και έξυπνους χαρακτήρες, η δεύτερη για συναισθηματικούς ρόλους και η τρίτη για χαρακτήρες οι οποίοι εκφράζουν έντονο συναίσθημα.

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Σκηνή όπερας

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Λυρικό θέατρο

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 10]

Stage: Philip Groshong for The Cincinnati Opera; house: Courtesy of Tourism Office of Budapest