E LEVU era kaya ni “ivakatakilakila ni lotu vaKarisito” na vakabauti ni Letoluvakalou. Na ivakavuvuli qori e dusia ni dua ga na Kalou, oya na Tamana, Luvena kei na yalo tabu. E kaya na bete ni Katolika o John O’Connor me baleta na Letoluvakalou: “E vereverea na ivakavuvuli qo, e dredre tale ga me kilai. Cava na vuna e dredre kina me kilai na ivakavuvuli ni Letoluvakalou?

E kaya na ivola The Illustrated Bible Dictionary me baleta na Letoluvakalou: “E sega ni yavutaki ena iVolatabu na ivakavuvuli qori, sega tale ga ni laurai kina.” Ni “sega ni yavutaki ena iVolatabu,” era saga gona o ira na vakabauta mera kunea na kena veitikinivolatabu, ra veisautaka tale ga me rawa ni tokona na ka era vakavuvulitaka.

Dua na tikinivolatabu e dau vakayagataki cala na Joni 1:1. Qo na kena ivakadewa ena King James Version: “Ena ivakatekivu sa bula o koya na Vosa, a rau sa tiko vata kei na Kalou na Vosa [vosa vaKirisi, ton the·onʹ], a sa Kalou ko koya na Vosa [the·osʹ].” E tiko ena tikinivolatabu qori e rua na nauni vaKirisi the·osʹ (kalou). Na imatai ni nauni e cavuti e liu e dua na vosa vaKirisi na ton (na). Koya gona, na vosa the·onʹ e vakaibalebaletaka na Kalou Cecere. E sega ni cavuti qori ena ikarua ni nauni na the·osʹ. Kena ibalebale qori e cala?

E volai na Kosipeli i Joni ena vosa vaKirisi kilai raraba na Koine. E sega ni dau vakayagataki vakaveitalia kina na mata ni matanauni (definite article) vaKirisi. E kaya o A. T. Robertson na dauvakadidike ni iVolatabu, ke vakatauvatani e rua na ka qai cavuti ruarua e liu e dua na mata ni matanauni vaKirisi ena rua na vosa qori, kena ibalebale erau tautauvata, rawa ni veisautaki tale ga kena ituvatuva ni vosa.” E raica o Robertson e dua na kena ivakaraitaki ena Maciu 13:38, e kaya: “Na were [vosa vaKirisi, ho a·grosʹ] na vuravura [vosa vaKirisi, ho koʹsmos].” Na ituvatuva ni vosa ena tikinivolatabu qori eda kila kina ni vuravura ga na were.

Vakacava na Joni 1:1 e cavuti e liu e dua na vosa vaKirisi me vakamatatataka na the·osʹ (Kalou), ia e yali qori ena ikarua ni the·osʹ (kalou)? E kaya e dua na dauvakadidike o James Allen Hewett me baleta na tikinivolatabu qori: “Ke yali na vosa vaKirisi ena vosa qori kena ibalebale rau sega ni tautauvata.”

Sa qai vakamatatataka o Hewett ena 1 Joni 1:5, e kaya: “E rarama na Kalou.” Na vosa vaKirisi ni “Kalou” na ho the·osʹ, e cavuti gona i liu e dua na mata ni matanauni vaKirisi na ho. Ia e sega ni cavuti e liu qori ena vosa vaKirisi ni “rarama” na phos. E kaya o Hewett: “E rawa ni tukuna e dua ni . . . Kalou na rarama, ia ena sega ni rawa ni kaya ni rarama e Kalou.” Eso tale na kena ivakaraitaki e tiko ena Joni 4:24 e “Yalo na Kalou,” kei na 1 Joni 4:16 e “Kalou ga na loloma.” Na rua na tikinivolatabu qori e cavuti e liu na mata ni matanauni vaKirisi me vakamatatataka na Kalou, ia e yali ena ikarua ni vosa e vakatauvatani kina na “Yalo” kei na “loloma.” Kena ibalebale, eda sega ni rawa ni veisautaka na ituvatuva ni vosa kei na ka e vakatauvatani kina. E sega ni ibalebale ni tikinivolatabu qori ni “Yalo e Kalou” se “loloma e Kalou.”

Era kaya e levu na vuku vaKirisi ena gauna makawa kei ira na daunivakadewa ni iVolatabu, ni tukuni tiko ena Joni 1:1 na ka e kilai kina “na Vosa” sega ni nona itutu. E kaya e dua na daunivakadewa ni iVolatabu o William Barclay: “E sega ni vola mai liu [na yapositolo o Joni] na vosa vaKirisi me vakamatatataka na theos, kena ibalebale qo e ivakamacala ga . . . E sega ni kaya tiko o Joni ni rau tautauvata na Vosa kei na Kalou. Koya gona e sega ni Kalou o Jisu.” E tautauvata tale ga qori na ka e kaya na dauvakadidike o Jason David BeDuhn: “Ena vosa vaKirisi ke o sega ni biuta e liu e dua na vosa me vakamatatataka na theos, era na nanuma na dauwiliwili ni o vakaibalebaletaka tiko ga e dua na kalou, e laurai qori ena Joni 1:1c. Ni yali gona na vosa vaKirisi qori rau na sega ni tautauvata na theos kei na ho theos, me vaka ga ni rau sega ni tautauvata na kalou kei na Kalou.” E kuria o BeDuhn: “Ena Joni 1:1, e sega ni Kalou dina duadua ga na Vosa, ia e ka vakalou.” Me vaka ga e tukuna na dauvakadidike o Joseph Henry Thayer a vakadewataka na American Standard Version: “Na Logos [se Vosa] e ka vakalou, e sega ga ni Kalou.”

E dodonu me dredre noda kilai koya na Kalou? E sega ni va qori nona rai o Jisu. Ni masu vei Tamana e vakamatatataka sara ga ni rau sega ni tautauvata. E kaya: “Ena rawata na bula tawamudu o koya e vulica tiko ga na veika me baleti kemuni na Kalou dina duadua ga kei Jisu Karisito oni tala mai.” (Joni 17:3) Ke da vakabauti Jisu qai kila vinaka na ivakavuvuli ena iVolatabu, eda na dokai koya ni Luve ni Kalou. Eda na sokaloutaki Jiova tale ga “na Kalou dina duadua ga.”