1, 2. a) ¿Mbaʼe mbaʼépa ohasa ñane ermanokuéra? b) ¿Mbaʼe porandúpa ñambohováita ko artíkulope?

PETEĨ ermáno hérava Lije omombeʼu: “Che ha che hentekuéra roĩ kuri peteĩ asambléape oñepyrũrõ guare pe gérra sivíl Burúndipe. Rohecha oĩha ombokapúva ha umi hénte oñepyrũ odiparapa. Che, umi 10 che ermáno, mama ha papa pyaʼe roho upe lugár roikohágui ha rogueraha la ikatumívantema. Unos kuánto che hentekuéra oho Malaui peve, peteĩ kámpo de rrefuhiádope opytáva mas de 1.600 kilómetro upe roĩ haguégui. Ha el rrésto katu oresarambipa”.

² Ko múndope oĩ mas de 65 millón de rrefuhiádo oheja vaʼekue hóga pe gérra káusare térã ojepersegi rupi chupekuéra. * (Elee pe nóta). Upe kantida hetaiterei ha arakaʼeve ndojehupytýiva. Koʼãva apytépe oĩ heta testígo de Jehová. Avei, heta oĩ omanóva chugui ihénte ha operdepa léntova ikosakuéra. ¿Oĩvépa ambue mbaʼe ijetuʼúva ohasáva hikuái? ¿Mbaʼéichapa ñaipytyvõkuaa ñane ermanokuéra oĩvape ko situasiónpe vyʼápe oservi hag̃ua Jehovápe ohasa asýrõ jepe? (Sal. 100:2). Ha, ¿mbaʼépa jareko vaʼerã enkuénta japredika jave umi rrefuhiádope?

3. ¿Mbaʼérepa Jesús ha idisipulokuéra oho vaʼekue ojerrefuhia ótro lugárpe?

³ Jesús, isy ha itúa haʼe vaʼekue rrefuhiádo peteĩ tiémpore Egíptope. Jehová ánhel heʼi kuri Josépe oho hag̃ua upe tetãme rréi Herodes ojukasérõ guare Jesúspe. Haʼekuéra opyta Egíptope Herodes omano meve (Mat. 2:13, 14, 19-21). Heta áño upe rire, ojepersegi Jesús disipulokuérape ha “oñemosarambipa chupekuéra Judea ha Samaria rehe” (Hech. 8:1). Jesús oikuaa vaʼekue heta isegidorkuéra ojechataha peichagua situasión ijetuʼúvape ha tekotevẽtaha oho hógagui. Haʼe heʼi: “Oĩ vove oñemoĩva penderehe peteĩ siudápe, tapeho ambuépe” (Mat. 10:23). Jaikuaaháicha, ijetuʼu hína jaheja ñande róga.

4, 5. ¿Mbaʼépa ombohovái vaʼerã umi rrefuhiádo oheka aja peteĩ lugár oiko hag̃ua, ha avei oiko aja pe kámpo de rrefuhiádope?

⁴ Umi persóna tekotevẽva oheja hóga, heta ojapeligra pe tapére térã umi kámpo de rrefuhiádope. Gad omombeʼu: “Che areko kuri 12 áño, ha roguatáma heta semánare. Pe tapére rohecha heta teʼongue ojepysóva pe yvýpe. Che chepyrurupáma ha haʼe che hentekuérape ohóntema hag̃ua chereheʼỹ. Péro papa ndacherejaséi pórke chetopáta katuete umi oñemoĩva pe goviérnore, upémarõ cheraha ijyva ári. Sapyʼánte umi mángo rotopáva pe tapérente la roʼúva. Roñemboʼe meme Jehovápe ha rojerovia hese, ha upéva la orepytyvõva roaguanta hag̃ua káda día ha ani hag̃ua romano rei upérupi” (Filip. 4:12, 13).

⁵ La majoría Lije hentekuéra oiko heta áño umi kámpo de rrefuhiádo de las Naciones Unídaspe. Péro umi lugár ipeligrósonte avei. Lije, koʼág̃a oservíva kómo superintendénte de sirkuíto, omombeʼu: “Umírupi ningo ndaiporiguasúi itraváhova, upévare ojokupa hikuái ótrore, okaʼu, opara, omonda ha hekovai”. Umi Testígo ombaʼapo kyreʼỹ vaʼerã kongregasiónpe ani hag̃ua ogueraha vai chupekuéra koʼã mbaʼe (Heb. 6:11, 12; 10:24, 25). Umi ermáno rrefuhiádo oipuru porã rupi itiémpo ojeroviave Jehováre, ha heta oĩ oservíva kómo prekursór. Haʼekuéra imanduʼa umi israelita osẽ hague pe desiértogui, ha péicha avei ikatutaha hikuái algún día osẽ pe kámpo de rrefuhiádogui. Koʼã mbaʼe omokyreʼỹ chupekuéra (2 Cor. 4:18).

6, 7. a) ¿Mbaʼéichapa umi kristiáno otrata iñermanokuéra ohasávape nesesida? b) Emombeʼu peteĩ ehémplo.

⁶ Ñande ningo jahayhu Ñandejárape ha upéva ñanemomýi jahechauka hag̃ua jahayhuha ñane ermanokuérape, koʼýte ijetuʼu jave hendivekuéra (elee 1 Juan 3:17, 18). Por ehémplo, umi kristiáno ypykue Judeagua ohasa asy vaʼekue pórke oñepyrũ ijakáso umi hiʼupy. Upémarõ iñermanokuéra oñeorganisa oipytyvõ hag̃ua chupekuéra (Hech 11:28, 29). Pablo ha Pedro omokyreʼỹ vaʼekue avei kristianokuérape akóinte ojorresivi porã hag̃ua (Rom. 12:13; 1 Ped. 4:9). Jahechaháicha, entéro kristiánope oñemanda orresivi porã hag̃ua umi ermáno ovisitávape chupekuéra, upéicharõ koʼytevéntema jahechauka vaʼerã jahayhuha umi ermáno ojapeligrávape, térã ojepersegívape ojerovia haguére Jehováre (elee Proverbios 3:27). *

⁷ Ndaʼareguasúi Ucrániape éste gotyo, hetaiterei testígo de Jehová odipara kuri pe gérragui, térã ojepersegi chupekuéra ha ohejámante hogakuéra. Ñambyasýramo jepe unos kuánto ñane ermánope ojejuka. Heta Testígo oikóva ambue lugárpe Ucrániape ha avei umi Rusiagua, orresivi porã umi ermáno oheja vaʼekuépe hóga. Umi Testígo koʼã tetãmegua ndojeheʼái ko múndore, upévare ndoikéi polítikape ha kyreʼỹme osegi opredika “pe marandu porã” (Juan 15:19; Hech. 8:4).

8, 9. a) ¿Mbaʼépa ohasa jepi umi rrefuhiádo ohóva ótro paíspe? b) ¿Mbaʼérepa tekotevẽ ñanepasiénsia ñaipytyvõ jave chupekuéra?

⁸ Heta rrefuhiádo ningo ova hetãme jeýnte.  Péro heta oĩ ohóva ótro paíspe mombyry ihentekuéragui. Sapyʼánte umi goviérno oipytyvõ umi rrefuhiádope, por ehémplo omeʼẽ chupekuéra hiʼupy, ao ha peteĩ lugár oiko hag̃ua. Upéicharõ jepe ijetuʼu isituasionkuéra. ¿Mbaʼérepa? Pórke ikatu ndojepokuaái pe tembiʼu oñemeʼẽvare chupekuéra. Avei oĩ oúva umi lugár hakuhágui ha núnka ndairoʼýiva, upévare ndoikuaái mbaʼeichagua aópa omonde vaʼerã. Umi oúva kampañahágui katu heta vése ndoikuaái mbaʼéichapa ojepuru umi elektrodoméstiko osẽ pyahúva koʼág̃arupi.

⁹ Oĩ goviérno oipytyvõva umi rrefuhiádope ojeadapta hag̃ua upe país oĩháme koʼág̃a. Péro haʼekuéra ikatu opensa umi rrefuhiádo ojeadaptatamaha unos kuánto mésepente. Añetehápe ningo upéva ijetuʼu, pórke oĩ heta mbaʼe oaprende vaʼerã hikuái. Por ehémplo tekotevẽ oaprende peteĩ idióma pyahu, ojepokuaa ótra kostúmbrere, oikuaa mbaʼéichapa ojepaga pe impuésto ha hetave mbaʼe. Avei umi eskuéla idiferénte, ha hiʼarive sapyʼánte tekotevẽ okambia ohekomboʼe lája ifamília. ¿Ikatúpa ñanepasiénsia ñaipytyvõ jave umi ermáno ojechávape koʼã situasiónpe? (Filip. 2:3, 4).

10. ¿Mbaʼéichapa ikatu ñaipytyvõ ñane ermanokuéra rrefuhiádope ani hag̃ua oñemomombyry Ñandejáragui? (Ehecha pe taʼanga oĩva iñepyrũme).

¹⁰ Sapyʼánte umi autorida káusare, umi rrefuhiádo haʼéva Testígo ndaikatúi otopa pyaʼe pe kongregasión upe tetãmegua. Heta vése umi organisasión oñangarekóva rrefuhiadokuérare omongyhyje umi Testígope. Por ehémplo sapyʼánte osẽ algún traváho umi ermánope hoʼupaitétava itiémpo ha ndaikatumoʼãi oho rreunionhápe. Péro umi organisasión oamenasa chupekuéra oipeʼataha pe ajúda, térã ndaikatumoʼãveimaha opyta hikuái upe paíspe ndoaseptáirõ upe traváho. Ñambyasýrõ jepe, oĩ ermáno ojapóva pe goviérno oipotáva okyhyjégui ha oñeñandúgui haʼeño. Upéicha rupi iñimportanteterei javisita ñane ermanokuérape og̃uahẽre voi ñane retãme. Haʼekuéra ohechakuaa vaʼerã jajepyʼapyha hesekuéra. Tekotevẽterei ningo jahechauka jaiporiahuvereko ha ñaipytyvõseha chupekuéra, upéicha noñemomombyrymoʼãi hikuái Ñandejáragui (Prov. 12:25; 17:17).

11. a) ¿Mbaʼépa ñepyrũrã ikatu oikotevẽ umi rrefuhiádo? b) ¿Mbaʼéichapa umi rrefuhiádo ikatu ohechauka omombaʼeha la ojejapóva hesekuéra?

¹¹ Ñepyrũrã tekotevẽta ñameʼẽ ñane ermanokuérape hiʼupy, ao ha umícha. * (Elee pe nóta). Sapyʼánte algún rregalomi, por ehémplo peteĩ korváta jepe ikatu ideprovécho ha omoñeñandu porã chupekuéra. Péro umi ermáno orresivíva pe ajúda omombaʼe vaʼerã la ojejapóva hesehapekuéra, oiko rangue helikadoiterei térã imalagradesído. Péicha umi oipytyvõva chupekuéra ikyreʼỹta osegi hag̃ua ojapo upéva. Iporãta umi rrefuhiádo mbeguekatúpe oñehaʼãrõ oñangareko ijehe, upéicha ovyʼavéta, pórke nopensamoʼãi haʼeha peteĩ kárga avavépe, ha ojogueraha porãvéta iñermanokuérandi (2 Tes. 3:7-10). Jahechakuaa upéicharõ umi rrefuhiádo oikotevẽha ñaipytyvõ chupekuéra.

12, 13. a) ¿Mbaʼépa ikatu jajapo ñaipytyvõ hag̃ua umi rrefuhiádope? b) Emombeʼu peteĩ ehémplo.

¹² Natekotevẽi ñandepláta heta ñaipytyvõ hag̃ua umi rrefuhiádope, ñamboykénte vaʼerã tiémpo ha jahechauka ñañeinteresaha. Ikatu ñaipytyvõ chupekuéra oviahakuaa hag̃ua kolektívope ha ojoguakuaa hag̃ua hiʼupy iporãva ha ndahepýiva. Ikatu avei ñaipytyvõ chupekuéra okonsegi hag̃ua peteĩ mákina de kosér, térã mákina oikytĩ hag̃ua pásto ikatu hag̃uáicha ochangea mimi. Péro amo ipahápe la iñimportantevéva hína ñaipytyvõ chupekuéra oñemoag̃ui hag̃ua kongregasiónre. Oĩramo ñande posivilidápe, ikatu jajeofrese  jaraha hag̃ua chupekuéra rreunionhápe. Iporãta avei ñasẽramo japredika hendivekuéra ikatu hag̃uáicha oikuaa mbaʼéichapa oñeʼẽ vaʼerã umi hénte ñande territoriopeguápe.

¹³ Cuatro mitãrusu rrefuhiádo og̃uahẽrõ guare peteĩ kongregasiónpe, umi ansiáno omboʼe chupekuéra omanehakuaa hag̃ua veíkulo, oskrivikuaa hag̃ua komputadórape ha oikuaa hag̃ua mbaʼéichapa ojeprepara vaʼerã peteĩ kurríkulum ojerure hag̃ua traváho. Avei oipytyvõ chupekuéra omohenda porã hag̃ua itiémpo ikatu hag̃uáicha omotenonde Jehová servísio (Gál. 6:10). Tiémpo riremi, koʼã mitãrusúgui oiko prekursór. Jahechaháicha, Satanás múndo ndaipuʼakái hesekuéra, pórke umi ansiáno oipytyvõ porã chupekuéra, ha avei oñehaʼãmbaite hikuái omoĩ ipárte.

14. a) ¿Mbaʼépa oñehaʼã vaʼerã ojapo umi ermáno rrefuhiádo? b) Emombeʼu peteĩ ehémplo.

¹⁴ Ojapoháicha entéro kristiáno, umi ermáno rrefuhiádo oñehaʼã vaʼerã ani hag̃ua omotenonde umi mbaʼerepy térã itraváho, ha upéva káusare ombotapykue iñamista Jehovándi. * Lije, ñañeʼẽma hague ajeʼi, ha iñermanokuéra imanduʼa peteĩ mbaʼe iñimportántevare itúa omboʼe vaʼekue chupekuéra ohokuévo ojerrefuhia ótro lugárpe. Haʼekuéra heʼi: “Papa omombo ohóvo peteĩteĩ umi kósa naiñimportanteguasúiva. Amo ipahápe ohechauka oréve pe vosa nandi, ha opukavy ha heʼi oréve: ‘Pehechápa... nañaikotevẽi mbaʼeve’” (elee 1 Timoteo 6:8).

15, 16. a) ¿Mbaʼéichapa ikatu ñaipytyvõ umi rrefuhiádope oñemoag̃ui hag̃ua Jehováre? b) ¿Mbaʼéichapa ikatu ñaipytyvõ chupekuéra ogueropuʼaka hag̃ua umi tráuma?

¹⁵ Ndahaʼéi ningo ao ha hiʼupýnte la oikotevẽva umi ermáno rrefuhiádo. Iñimportanteve hína ñaipytyvõ chupekuéra oñemoag̃uive hag̃ua Ñandejárare, ha ohechakuaa hag̃ua ñañeinteresaha isituasiónre (Mat. 4:4). Umi ansiáno ikatu okonsegi chupekuéra puvlikasión iñeʼẽtépe, ha ojapo arréglo ohasa hag̃ua hikuái tiémpo umi ermáno oñeʼẽvandi iñidióma. Koʼã mbaʼe ningo iñimportánte pórke oheja kuri hikuái ihentekuéra, ikongregasión ha pe lugár ojepokuaaha. Umi rrefuhiádo oñandu vaʼerã umi ermáno ohayhu ha oiporiahuverekoha chupekuéra, péicha ohechakuaáta Jehová hakateʼỹha hesekuéra. Ndajajapóiramo upéva, ikatu hína ojeheʼa hetãyguakuéra ndahaʼéivare Testígo (1 Cor. 15:33). Ñaipytyvõramo umi  rrefuhiádope oñeñandu porã hag̃ua kongregasiónpe, añetehápe ñambaʼapo hína Jehovándi pórke haʼe “oprotehe umi extranhérope” (Sal. 146:9, TNM).

¹⁶ Oiko haguéicha Jesús ha ihentekuérare, heta vése umi rrefuhiádo ndaikatumoʼãvéima oho jey hetãme ogoverna aja umi ombohasa asy vaʼekue chupekuéra. Avei Lije omombeʼuháicha oĩ “tuakuéra ohecha vaʼekue ihéntepe ojeviola ha ojejukárõ guare, ha upévare ndorahasevéi ifamíliape umi lugár oiko haguépe koʼã mbaʼe vaiete”. Umi ermáno oipytyvõkuaa hína chupekuéra ogueropuʼaka hag̃ua umi tráuma osegívo ko konsého bíblico: “Pehasa asy oñondive, pejoayhu oñoermánoicha, pejoporiahuvereko ha peñemomirĩ” (1 Ped. 3:8). Umi rrefuhiádope ojepersegi vaieterei rupi, sapyʼánte ndojeheʼaséi avavére ha otĩ oñeʼẽ hag̃ua umi mbaʼe ohasa vaʼekuére, koʼýte ifamiliakuéra renondépe. Upévare iporã ñañeporandu: “¿Mbaʼéichapa aipotáta chetrata umi ótro aĩramo ilugárpe?” (Mat. 7:12).

17. ¿Mbaʼépa ohupyty heta rrefuhiádo pe predikasión rupive?

¹⁷ Heta rrefuhiádo ou umi país ojeproivihágui pe predikasión. Upéicha rupi, primera ves ohendu hikuái “pe marandu Rréino rehegua” (Mat. 13:19, 23). Heta oĩ ijapytepekuéra oiko vaʼekue ojepyʼapyháre, péro ou ipyʼaguapy oho rire rreunionhápe, ha ohechakuaa siertoha la Biblia heʼíva: “Añetehápe Ñandejára oĩ pende apytépe” (Mat. 11:28-30; 1 Cor. 14:25).

18, 19. ¿Mbaʼe mbaʼépa jareko vaʼerã enkuénta japredika jave umi rrefuhiádope?

¹⁸ Ñañatende vaʼerã japredika jave umi rrefuhiádope (Mat. 10:16; Prov. 22:3). Tekotevẽ ñanepasiénsia ha jajapysaka hesekuéra oñeʼẽ jave, ha ani ñañeʼẽ hendivekuéra polítikare. Jasegi vaʼerã umi instruksión omeʼẽva Betel ha umi autorida, ani hag̃ua avave oñaprovlema térã ojapeligra. Umi rrefuhiádo ningo oreko diferénte kostúmbre ha rrelihión, upévare iporã ñantende umi mbaʼe, ha jarrespeta la opensáva ha oñandúva hikuái. Por ehémplo, oĩ país omoĩva heta rrégla umi kuñáme oñemonde hag̃ua. Upévare ñane ermanakuéra oreko vaʼerã enkuénta koʼã mbaʼe opredika jave ani hag̃ua omoñeñandu vai chupekuéra.

¹⁹ Ñande ningo ñaipytyvõse entéro ohasa asývape, jepe ndahaʼéi testígo de Jehová. Jajapo jave upéva jajogua pe samaritáno ipyʼaporãvape Jesús oñeʼẽ hague peteĩ ehémplope (Luc. 10:33-37). Péro, ¿mbaʼépa ikatu jajapo ñaipytyvõ porã hag̃ua umi oikotevẽvape? Ñamombeʼu vaʼerã chupekuéra pe marandu porã. Peteĩ ansiáno oipytyvõmava heta rrefuhiádope heʼi: “Iñimportánte ningo ensegída jaʼe ñande haʼeha testígo de Jehová, ha javisitaha chupekuéra prinsipálmente oñemoag̃ui hag̃ua Ñandejárare, ndahaʼéi katuete ñaipytyvõ hag̃ua ekonómikamente. Ndajaʼéiramo koʼã mbaʼe, ikatu hína algúno oĩ ñanendive por interés”.

20, 21. a) ¿Mbaʼépa ojehupyty umi kristiáno ohechauka haguére mborayhu umi rrefuhiádope? b) ¿Mbaʼépa jahecháta pe artíkulo oúvape?

²⁰ Añetehápe heta mbaʼe porã ojehupyty ñaipytyvõ jave umi extranhérope. Peteĩ ermána omombeʼu ifamília odipara hague Eritréagui pe persekusión káusare. Umi 4 imemby oviaha 8 día pukukue pe desiértore, ha heʼongue ijapére og̃uahẽ hikuái Sudánpe. Pe ermána omombeʼu: “Umi ermáno upepegua otrata chupekuéra haʼerõguáicha ihénte teete. Omeʼẽ chemembykuérape hiʼupy, ao, peteĩ lugár opyta hag̃ua ha oipytyvõ chupekuéra oho hag̃ua umi lugár oikotevẽhápe. Añetehápe ningo testígo de Jehová añoite orresivi porã umi persóna ni ndoikuaáivape, oadora rupi Ñandejára añeteguápe. Ndaipóri ótro ojapo vaʼerã koʼã mbaʼe” (elee Juan 13:35).

²¹ ¿Mbaʼéichapa ikatu ñaipytyvõ umi mitãme oúva ituakuérandi ñane retãme? Pe ótro artíkulope jahecháta mbaʼéichapa ikatu ñaipytyvõ koʼã famíliape oservi hag̃ua vyʼápe Jehovápe.