1, 2. (a) Naegbọn dona dagbedagbe lẹ do gbọ Islaelivi 24 000 go? (b) Naegbọn nujijọ hohowhenu tọn enẹ do yin avase na mí?

OJLẸ vude to whenue akọta Islaeli tọn biọ Aigba Pagbe tọn ji godo, sunnu fọtọ́n susu wẹ “[lọga] hẹ viyọnnu Moabi tọn lẹ.” Taidi kọdetọn de, gbẹtọ 24 000 wẹ dọ̀n gbọn alọ Jehovah tọn mẹ. Alọ Islaelivi lẹ tọn ko dibla jẹ ogú he yé to nukundo sọn ojlẹ dindẹn die gbọ́n lọ go pete, etomọṣo, dona dagbedagbe enẹlẹ gbọ yé go, na yé joawuna whlepọn wutu.—Sọh. 25:1-5, 9.

² Nugbajẹmẹji ehe yin apajlẹ de he yin kinkandai “taidi avase de na míwlẹ, mẹhe ji opodo titonu lẹ tọn ko wá.” (1 Kọl. 10:6-11) Todin he mí tin to adà vivọnu “azán godo tọn lẹ” tọn mẹ, devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tin to bẹbẹnu aihọn yọyọ dodowiwa tọn lọ tọn. (2 Tim. 3:1; 2 Pita 3:13) Ṣigba e blawu dọ, sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn delẹ ko gboawupo nado gbọṣi nukle to gbigbọ-liho. Yé ko jai jẹ omọ̀ fẹnnuwiwa tọn mẹ bo jiya kọdetọn vẹadi he walọyizan mawé lẹ nọ hẹnwa lẹ tọn. Omẹ mọnkọtọn lẹ ze yede do owù mẹ, na dona madopodo lẹ na gbọ yé go.

3. Naegbọn asu po asi po lẹ do tindo nuhudo anademẹ po hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn po? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

³ Na kọdetọn ylankan he fẹnnuwiwa nọ hẹnwa to egbehe lẹ wutu,  asu po asi po lẹ tindo nuhudo anademẹ po hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn po, na vivẹnu he yé nọ do nado basi hihọ́na alọwle yetọn ma nado yin to ovọ́ mẹ. (Hia Psalm 127:1.) Mí na gbadopọnna lehe asu po asi po lẹ sọgan hẹn alọwle yetọn lodo do gbọn hihọ́-bibasina ahun yetọn, dindọnsẹpọ Jiwheyẹwhe, gbẹtọ-yinyin yọyọ lọ zize do, zinzindonukọn to hodọdopọ nujọnu tọn tintindo mẹ, po jlọjẹ alọwle tọn nina ode awetọ po dali.

4. Etẹwẹ ko hẹn Klistiani delẹ nado jai jẹ ylando sinsinyẹn mẹ?

⁴ Nawẹ Klistiani de sọgan jai jẹ fẹnnuwiwa mẹ gbọn? Walọ ylankan fẹnnuwiwa tọn nọ saba bẹjẹeji po nukun po. Jesu basi zẹẹmẹ dọmọ: “Mẹdepope he zindonukọn nado to yọnnu de pọ́n kaka bo tindo ojlo zogbe de na ẹn ko deayọ hẹ ẹ dote to ahun etọn mẹ.” (Mat. 5:27, 28; 2 Pita 2:14) Klistiani susu he jai jẹ ylando sinsinyẹn mẹ lẹ ko de huhlọn pò na nujinọtedo walọ dagbe tọn yetọn, gbọn yẹdide gblewa tọn lẹ pinpọn, owe he nọ fọ́n ojlo agọ̀ dote lẹ hihia, kavi onú gblezọn lẹ pinpọn to Intẹnẹt ji dali. Mẹdevo lẹ ko jo yede na sinima he bẹ zanhẹmẹ kẹdẹ hẹn lẹ, aihundida oplò ji tọn lẹ, kavi tito-to-whinnu televiziọn ji tọn lẹ pinpọn. Mẹdelẹ ko yì wedutẹn zánmẹ tọn lẹ, nọtẹn he mẹ yè nọ pọ́n nusisọ́ he do omẹ́ hia te lẹ, kavi ko yì fie yè nọ gbidi agbasa namẹ te lẹ (massage) nado hẹn pekọ wá na numọtolanmẹ zanhẹmẹ tọn yetọn.

5. Naegbọn e do yin dandannu dọ mí ni nọ basi hihọ́na ahun mítọn?

⁵ Mẹdelẹ ko joawuna whlepọn, na yé lẹhlan mẹhe ma yin alọwlemẹ yetọn nado hẹn pekọ wá na nuhudo yetọn lẹ wutu. To aihọn he mẹ gbẹtọ lẹ ma nọ duto yede ji bọ fẹnnuwiwa wunmẹ lẹpo fọ́n bo to jijideji te ehe mẹ, nuhe bọawu taun wẹ e yin na mẹhe tindo ahun oklọ po tupinpẹn po tọn nado jẹ numọtolanmẹ agọ̀ tindo ji na mẹhe ma yin alọwlemẹ etọn. (Hia Jelemia 17:9, 10.) Jesu dọmọ: ‘Ahun mẹ wẹ linlẹn ylankan, hlọnhuhu, ayọdide, po galilọ po nọ wá sọn.’—Mat. 15:19.

6, 7. (a) Ylando tẹ mẹ wẹ ahun oklọ tọn sọgan sisẹ́ mẹde nado jai jẹ? (b) Etẹwẹ mẹde sọgan wà nado dapana walọ gblezọn?

⁶ To whenue sunnu po yọnnu po de tindo ojlo to ode awetọ mẹ bo ka tindo ahun oklọ tọn, eyin ojlo he ma sọgbe lẹ doadọ̀do to ahun yetọn mẹ, yé sọgan jẹ hodọna ode awetọ ji do whẹho he alọwlemẹ yetọn kẹdẹ wẹ dona sè lẹ ji. Ojlẹ vude godo, yé nọ jẹ dotẹnmẹ hundote susu dín ji nado nọ tin topọ, bo sọgan nọ do dope whẹwhẹ nado mọ yede, podọ yé nọ yinuwa taidi dọ gbọn kosọ dali wẹ yé pé yede nkọ. To whenue numọtolanmẹ yetọn lẹ to sinsinyẹn deji, nujinọtedo walọ dagbe tọn yetọn masọ nọ penugo nado basi hihọ́na yé ba. Dile yé to nukọnzindo to aliho ylando tọn enẹ ji do, mọ wẹ e nọ vẹawuna yé nado doalọte do, dile etlẹ yindọ yé nọ yọnẹn dọ nuhe wà yé te ma sọgbe.—Howh. 7:21, 22.

⁷ To whenue ojlo po hodidọ yetọn he ma sọgbe lẹ po sisẹ́ yé nado jẹ walọ he yé dona nọ yizan hẹ alọwlemẹ yetọn titi lẹ kẹdẹ yizan hẹ ode awetọ ji, taidi alọ ode awetọ tọn go hinhẹn, nùdonùgonamẹ, alọsadomẹgo nado fọ́n numọtolanmẹ dote, po aliho owanyi didohia tọn devo lẹ po, gbigbọnọ-yinyin yetọn nọ depò vudevude. To godo mẹ, yé nọ yin “dindọn yì bo yin omọ̀ dó na gbọn ojlo [yedetiti] tọn dali.” To whenue ojlo lọ mọhò, e “nọ ji ylando,” enẹ wẹ galilọ. (Jak. 1:14, 15) Kọdetọn ylankan tẹ die! Yé sọgan ko dapana walọ gblezọn mọnkọtọn lẹpo, eyin yé omẹ awe lẹ na dotẹnmẹ Jehovah nado hẹn sisi he yé tindo na wiwe-yinyin alọwle tọn siso dogọ. Ṣigba nawẹ yé sọgan wà ehe gbọn?

8. Nawẹ họntọnjiji hẹ Jehovah nọ basi hihọ́na walọyizan mítọn gbọn?

⁸ Hia Psalm 97:10. Họntọnjiji hẹ Jehovah yin nujọnu taun, na e nọ basi hihọ́na walọyizan mítọn. Dile mí to nuplọn gando jẹhẹnu dagbedagbe Jehovah tọn lẹ go bosọ to vivẹnudo nado “hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe  tọn, taidi ovi yiwanna lẹ, bo nọ to zọnlinzin to owanyi mẹ,” mí na mọ huhlọn yí nado gbẹ́ “galilọ po mawé wunmẹ lẹpo po” dai. (Efe. 5:1-4) Asu po asi po he yọnẹn dọ “Jiwheyẹwhe na dawhẹna galọtọ lẹ po ayọdetọ lẹ po” nọ dovivẹnu nado hẹn ẹn diun dọ alọwle yetọn tindo gbégbò, bo ma yin hinhẹnflu.—Heb. 13:4.

9. (a) Nawẹ Josẹfu nọavùnte sọta whlepọn fẹnnuwiwa tọn gbọn? (b) Etẹlẹ wẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Josẹfu tọn mẹ?

⁹ Devizọnwatọ nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn delẹ ko de huhlọn pò na nujinọtedo walọ dagbe tọn yetọn gbọn gbẹdido hẹ azọ́nwatọgbẹ́ he ma yin Kunnudetọ lẹ dali to azọ́n gànmẹ godo. Whlepọn lẹ sọgan fọ́n etlẹ yin to azọ́n gànmẹ lẹ. To whenue Josẹfu he yin jọja sunnu whanpẹnọ de to azọ́nwa to azọ́nwatẹn etọn wẹ e doayi e go dọ asi ogán emitọn tọn tindo numọtolanmẹ sinsinyẹn na emi. Egbesọegbesọ wẹ e nọ tẹnpọn nado doyẹklọ Josẹfu. To godo mẹ, “ewọ tẹdo avọ̀ Josẹfu tọn go, bo dọmọ, Mlọnai hẹ mi.” Ṣigba, Josẹfu tẹnpọn bo họnyi sọn alọ etọn mẹ. Etẹwẹ gọalọna Josẹfu nado hẹn gbigbọnọ-yinyin etọn go gligli to ninọmẹ whlepọn tọn mọnkọtọn lẹ mẹ? Gbemima nujikudo tọn he e basi ma nado hẹn haṣinṣan etọn hẹ Jiwheyẹwhe gble wẹ gọalọna ẹn nado basi hihọ́na wiwejininọ etọn bo hẹn tenọgli go. Teninọ nujikudo tọn etọn zọ́n bọ azọ́n gble do e, podọ e yin zizedo gànpamẹ na whẹdida mawadodo wutu, ṣigba Jehovah dona ẹn. (Gẹn. 39:1-12; 41:38-43) Vlavo to azọ́nmẹ kavi to fidevo depope, Klistiani lẹ dona payi ma nado nọ ze yede do ninọmẹ he sọgan ze yewlẹ po mẹhe ma yin alọwlemẹ yetọn po do whlepọn mẹ lẹ mẹ.

10. Hihọ́ tẹwẹ gbẹtọ-yinyin yọyọ lọ zizedo nọ basi na asu po asi po lẹ?

¹⁰ Na gbẹtọ-yinyin yọyọ lọ yin “didá sọgbe hẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn to dodowiwa nugbo po nugbonọ-yinyin po mẹ” wutu, e yin adà titengbe gbigbọnọ-yinyin asu po asi po de tọn. (Efe. 4:24) Mẹhe ko ze gbẹtọ-yinyin yọyọ lọ do lẹ nọ “hù” awutugonu yetọn lẹ, “enẹ wẹ galilọ, mawé, ojlo zogbe zanhẹmẹ tọn, ojlo ylankan po nukunkẹn po.” (Hia Kọlọsinu lẹ 3:5, 6.) Hogbe lọ “hù” dohia dọ mí dona ze afọdide nujikudo tọn lẹ nado hoavùn sọta ojlo mawé agbasalan tọn lẹ. Mí na nọ dapana nudepope he sọgan hẹn mí nado tindo ojlo zanhẹmẹ tọn na mẹhe ma yin alọwlemẹ mítọn. (Job 31:1) Dile mí to gbẹzan mítọn hẹn sọgbe hẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn, mí nọ plọn nado “tindo wangbẹna sinsinyẹn na nuhe yin ylankan, bo tẹdo nuhe yin dagbe go.”—Lom. 12:2, 9.

11. Nawẹ gbẹtọ-yinyin yọyọ lọ sọgan hẹn alọwle de lodo gbọn?

¹¹ Gbẹtọ-yinyin yọyọ lọ nọ do “apajlẹ Omẹ lọ he dá ẹ tọn” hia, yèdọ Jehovah. (Kọl. 3:10) Lehe asu po asi po lẹ na mọ ale susu yí do sọ, eyin yé nọ na huhlọn nujinọtedo walọ dagbe tọn yetọn, gbọn “owanyi sisosiso awuvẹmẹ tọn, homẹdagbe, mẹdezewhè, walọmimiọn po linsinsinyẹn po yíyí dogo dali”! (Kọl. 3:12) Yé sọ nọ duvivi gbekọndopọ nujọnu tọn dogọ taidi asu po asi po, to whenue yé ‘dike jijọho Klisti tọn ni deanana yé to ahun yetọn mẹ.’ (Kọl. 3:15) Lehe asu po asi po he “tindo owanyi sisosiso na ode awetọ” lẹ nọ mọaleyi do sọ! Ehe nọ whàn yé nado yí homẹhunhun do “yin nukọntọ to gbégbò didohia ode awetọ mẹ.”—Lom. 12:10.

12. Jẹhẹnu tẹlẹ wẹ hiẹ lẹndọ asu po asi po lẹ dona wleawuna nado tindo ayajẹ to alọwle yetọn mẹ?

¹² To whenue yè kanhose asu po asi po de gando jẹhẹnu he zọ́n bọ alọwle yetọn yin ayajẹnọ lẹ go, Sid he yin asu lọ dọmọ: “Owanyi wẹ yin jẹhẹnu tintan he mí nọ doafọna to whelẹponu. Mí sọ mọdọ walọmimiọn yin nujọnu taun.” Asi etọn Sonja kọngbedopọ bo yidogọ dọmọ: “Na nugbo tọn, homẹdagbe yin jẹhẹnu titengbe de. Podọ mí ko sọ tẹnpọn nado nọ do mẹdezewhè hia, dile etlẹ yindọ e ma nọ bọawu to whelẹponu.”

13. Etẹwẹ yin dopo to onú titengbe he nọ hẹn alọwle lodo lẹ mẹ, podọ etẹwutu?

¹³ Ayihaawe ma tin dọ hodidọ he gọ́ na ojọmiọn yin dopo to onú titengbe he nọ hẹn alọwle lodo lẹ mẹ. Lehe e na blawu taun do sọ, eyin alọwlemẹ lẹ nọ dọhona ode awetọ po sisi matindo po, ṣigba to ojlẹ dopolọ mẹ nọ do sisi hia mẹhe yé ma yọnẹn paali lẹ kavi etlẹ yin kanlin yetọn lẹ! Eyin asu po asi po lẹ nọ yí “adi sinsinyẹn, homẹgble, adánjijẹ, awhá po mẹzunzun po” do dọhona ode awetọ, gbigbọnọ-yinyin whẹndo yetọn tọn nọ jẹ huhlọn depò ji vudevude. (Efe. 4:31) Kakati nado nọ to homọdọdo ode awetọ go gbọzangbọzan kavi yí hogbe agbàagba he nọ sọwhánmẹ lẹ zan nado hẹn kanṣiṣa alọwle yetọn tọn gble, asu po asi po lẹ dona nọ yí hogbe he jọmẹ, homẹmiọnnamẹ po awuvẹmẹ po tọn lẹ zan nado hẹn haṣinṣan yetọn lodo dogọ.—Efe. 4:32.

14. Walọ tẹlẹ wẹ mí dona dapana?

¹⁴ Biblu dọ dọ “whenu abọẹninọ tọn de” tin. (Yẹwh. 3:7) Ehe ma zẹẹmẹdo dọ to ojlẹ delẹ mẹ, alọwlemẹ lẹ na nọ doalọtena hodọdopọ, bo ma tlẹ sọgan nọ dọhodo nuhe yin dandan tọn lẹ lọsu ji gba. To Allemagne, asi de dọmọ: “Abọẹninọ to ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ sọgan hẹn homẹgble alọwlemẹ towe.” Ṣigba, e yidogọ dọmọ: “Dile etlẹ yindọ e ma nọ bọawu to whelẹponu nado duto míde ji to whenue mí jẹflumẹ, e ma sọgbe dọ mí ni jẹ zingidi dú ji hadopo. Na to whenẹnu, a na dọho kavi wà nude to mayọnẹn mẹ, he sọgan gbleawuna alọwlemẹ towe, podọ enẹ na hẹn ninọmẹ lọ ylan dogọ poun wẹ.” To popolẹpo mẹ, asu po asi po lẹ ma nọ didẹ nuhahun yetọn lẹ gbọn awhádido kavi alọdidotena hodọdopọ hẹ ode awetọ dali gba. Kakatimọ, nado hẹn alọwle yetọn lodo, yé nọ magbe ma nado dike gbemanọpọ yetọn lẹ ni lẹzun aṣa kavi dekọtọn do nudindọn mapote mẹ.

15. Nawẹ hodọdopọ dagbe sọgan hẹn alọwle de lodo gbọn?

¹⁵ Kanṣiṣa alọwle tọn nọ lodo dogọ, eyin asu po asi po lẹ nọ dín whenu nado dọhodo numọtolanmẹ po pọndohlan ode awetọ tọn lẹ po ji. Aliho he mẹ mí dọ ohó de te yin nujọnu  taun kẹdẹdile nuhe mí nọ dọ lọ yin nujọnu do. Enẹwutu, etlẹ yin to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ, mì nọ dovivẹnu nado nọ dọ ohó he gọ́ na ojọmiọn lẹ gbọn ayidonugo nina kọnugbè mìtọn po hogbe he mì nọ yizan lẹ po dali. Gbọnmọ dali, mì na hẹn ẹn bọawuna alọwlemẹ mìtọn nado dotoaina mì. (Hia Kọlọsinu lẹ 4:6.) Asu po asi po lẹ sọgan hẹn alọwle yetọn lodo gbọn hodọdopọ dagbe dali, eyin yé nọ dọ “ohó depope he yọ́n na mẹjlọdote dile ninọmẹ de biọ do, na e nido sọgan wà dagbe” na alọwlemẹ yetọn.—Efe. 4:29.

16, 17. Naegbọn asu po asi po lẹ dona nọ hò numọtolanmẹ po nuhudo zanhẹmẹ tọn ode awetọ yetọn tọn po pọ́n?

¹⁶ Asu po asi po lẹ sọgan sọ hẹn kanṣiṣa alọwle yetọn tọn lodo eyin yé nọ dín dagbe ode awetọ tọn, gbọn nuhe nọ hẹn ale wá na alọwlemẹ yetọn zizedo otẹn tintan mẹ jẹnukọnna yedetiti tọn lẹ dali. (Flp. 2:3, 4) Asu po asi po lẹ dona nọ hò numọtolanmẹ po nuhudo zanhẹmẹ tọn ode awetọ tọn po pọ́n.—Hia 1 Kọlintinu lẹ 7:3, 4.

¹⁷ Ṣigba e blawu dọ, asu kavi asi delẹ ko doalọtena numọtolanmẹ owanyi tọn didohia kavi kọndopọ zanhẹmẹ tọn tintindo hẹ alọwlemẹ yetọn, podọ sunnu delẹ nọ lẹndọ asu he nọ daihun owanyi tọn hẹ asi yetọn lẹ ma yin sunnu jọ sunnu. Biblu dọmọ: “Mì asu lẹ dona tẹnpọn nado nọ mọnukunnujẹ asi mìtọn he mì nọ nọpọ́ hẹ lẹ mẹ.” (1 Pita 3:7, Lẹdogbedevomẹ Phillips tọn) Asu de dona mọnukunnujẹemẹ dọ jlọjẹ alọwle tọn ma nọte do zanhẹmẹ kẹdẹ ji. E yọnbasi dọ asi de ni duvivi alọwle yetọn tọn taun eyin asu etọn nọ do owanyi po numọtolanmẹ sisosiso po hia ẹ to ojlẹ devo lẹ mẹ gbọnvona ojlẹ he mẹ yé nọ tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn te. Eyin yé omẹ awe lẹ nọ do mẹtọnhopọn hia, e yọnbasi dọ yé na hẹn pekọ wá na nuhudo numọtolanmẹ po zanhẹmẹ po tọn ode awetọ tọn.

18. Nawẹ asu po asi po lẹ sọgan hẹn kanṣiṣa alọwle yetọn tọn lodo dogọ gbọn?

¹⁸ Nugbo wẹ dọ asu po asi po lẹ ma tindo whẹwhinwhẹ́n depope ma nado yin nugbonọ na ode awetọ, etomọṣo eyin yé ma nọ daihun owanyi tọn hẹ ode awetọ, enẹ sọgan sisẹ́ dopo to yé omẹ awe lẹ mẹ nado jlo dọ mẹdevo ni do owanyi mọnkọtọn hia emi bo tindo haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ emi. (Howh. 5:18; Yẹwh. 9:9) Enẹwutu, Biblu na tuli asu po asi po lẹ dọmọ: “Mì nọ tẹ̀ [jlọjẹ alọwle tọn] ode awetọ mìtọn blo, adavo gbọn gbekọndopọ omẹ awe lẹ tọn dali na ojlẹ dide de.” Etẹwutu? “Na Satani ma nado to mì whlepọn na nugomape nado duto mẹdetiti ji mìtọn wutu.” (1 Kọl. 7:5) Lehe e na hẹn nugbajẹmẹji wá do sọ, eyin asu po asi po de na dotẹnmẹ Satani nado yí “nugomape nado duto mẹdetiti ji” yetọn zan, bo gbọnmọ dali sisẹ́ dopo to yé mẹ nado joawuna whlepọn bo jai jẹ omọ̀ ayọdide tọn mẹ! To alọ devo mẹ, eyin alọwlemẹ de ma nọ dín ‘ale edetiti tọn, ṣigba dehe yin omẹ awetọ tọn’ bọ yé nọ na jlọjẹ alọwle tọn ode awetọ taidi dohia owanyi tọn bọ e ma nọ yin taidi agbàn pinpẹn de, yé na wleawuna haṣinṣan pẹkipẹki owanyi tọn de he sọgan hẹn alọwle yetọn lodo dogọ.—1 Kọl. 10:24.

19. Etẹwẹ mí dona magbe nado wà, podọ etẹwutu?

¹⁹ Mí ko tin to bẹbẹnu aigba yọyọ dodowiwa tọn lọ tọn. Enẹwutu, awujijona ojlo agbasalan tọn lẹ sọgan hẹn nugbajẹmẹji wá na mí kẹdẹdile e yin do na Islaelivi 24 000 to danfafa Moabi tọn ji. To whenue Ohó Jiwheyẹwhe tọn basi zẹẹmẹ do nujijọ he huwinyan bosọ blawu ehe ji godo, e na avase dọmọ: “Mì gbọ ewọ he lẹndọ e to ote ni payi na e nikaa jai.” (1 Kọl. 10:12) Enẹwutu, nujọnu taun wẹ e yin dọ mí ni hẹn alọwle mítọn lodo gbọn nugbonọ-yinyin na otọ́ olọn mẹ tọn mítọn Jehovah po alọwlemẹ mítọn po dali. (Mat. 19:5, 6) Din wẹ ojlẹ lọ nado “wà nuhe go [mí] pé lẹpo na ewọ nido mọ [mí] to godo mẹ madodiho, madoblọ podọ to jijọho mẹ.”—2 Pita 3:13, 14.