1-3. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ alọwlemẹ lẹ nọ pehẹ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

ASU de he to vivi alọwle ayajẹnọ tọn dù sọn owhe 38 die dọmọ: “Eyin a dovivẹnu nujọnu tọn bo dohia dọ a jlo dọ alọwle towe ni tindo kọdetọn dagbe, a sọgan duvivi dona Jehovah tọn.” Na nugbo tọn, asu po asi po lẹ tindo nugopipe nado duvivi ojlẹ ayajẹ tọn lẹ tọn podọ nado gọalọna ode awetọ to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ.—Howh. 18:22.

² Ṣigba to paa mẹ, asu po asi po lẹ nọ pehẹ “nukunbibia to agbasalan yetọn mẹ” jẹ obá de mẹ. (1 Kọl. 7:28) Etẹwutu? Nuhahun he alọwlemẹ lẹ nọ pehẹ egbesọegbesọ sọgan yinuwado haṣinṣan yetọn ji. Homẹgble, nukunnumamọjẹ ode awetọ mẹ, po hodidọ alọwlemẹ mapenọ de tọn po sọgan hẹn nuhahun wá alọwle kọdetọn dagbenọ lẹ mẹ. (Jak. 3:2, 5, 8) Asu po asi po susu wẹ to vivẹnudo nado wà agbasazọ́n he nọ yí whenu susu to mẹsi bosọ to nukunpedo ovi yetọn lẹ go to ojlẹ dopolọ mẹ. Flumẹjijẹ po nuṣikọ sinsinyẹn po nọ hẹn ẹn vẹawuna asu po asi po delẹ nado yí whenu he jẹ zan dopọ nado hẹn alọwle yetọn lodo. Nuhahun akuẹzinzan tọn, azọ̀n, kavi nuhahun devo lẹ sọgan dekanpona owanyi po sisi he yé tindo na ode awetọ po. Humọ, eyin etlẹ taidi dọ alọwle de  tindo dodonu he lodo, “azọ́n agbasalan tọn lẹ” taidi galilọ, wantuntun, okẹ̀n, avùn, awuwhàn, adánjijẹ whẹwhẹ, po wiwọ́ po sọgan de huhlọn pò na ẹn.—Gal. 5:19-21.

³ Nuhe hẹn whẹho lọ ylan dogọ wẹ yindọ, “azán godo tọn lẹ” gọ́ na ṣejannabi po walọ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn lẹ po, podọ ehelẹ sọgan ze alọwle de do owù mẹ. (2 Tim. 3:1-4) To yidogọ mẹ, kẹntọ ylankan de ko magbe nado yangbé alọwlemẹ lẹ tọn, podọ yé dona nọavùnte sọta ẹ. Apọsteli Pita na avase mí dọmọ: “Kẹntọ mìtọn Lẹgba to dindanpe di kinnikinni de he to gbigbó, bo to mẹhe e na tlẹndu dín.”—1 Pita 5:8; Osọ. 12:12.

4. Etẹwẹ sọgan gọalọna alọwle de nado lodo bo yin ayajẹnọ?

⁴ To Japon, asu de yigbe dọmọ: “Whẹho akuẹzinzan tọn zọ́n bọ n’jẹflumẹ taun. Podọ na yẹn po asi ṣie po ma nọ dọhodopọ ganji wutu, ewọ lọsu jugbọn kọgbidinamẹ susu mẹ. Humọ, e jẹazọ̀n sinsinyẹn to agọe. To whedelẹnu, flumẹjijẹ lọ nọ zọ́n bọ mí nọ tindo gbemanọpọ.” Nugbo wẹ dọ nuhahun delẹ tin he alọwlemẹ lẹ ma sọgan dapana, etomọṣo yé sọgan duto nuhahun enẹlẹ ji. Po alọgọ Jehovah tọn po, asu po asi po lẹ sọgan duvivi alọwle he lodo bo yin ayajẹnọ de tọn. (Hia Psalm 127:1.) Mì gbọ mí ni dọhodo ayinamẹ Owe-wiwe tọn atọ́n delẹ ji he sọgan gọalọna asu po asi po lẹ nado hẹn alọwle yetọn lodo bo hẹn ẹn dẹn-to-aimẹ. Podọ mí nasọ gbadopọnna lehe owanyi na zọ́n bọ ayinamẹ enẹlẹ na tindo kọdetọn dagbe do.

5, 6. Etẹwẹ asu po asi po lẹ dona wà nado natẹn Jehovah to alọwle yetọn mẹ?

⁵ Eyin asu po asi po de yin nugbonọ bosọ nọ litaina Jehovah, alọwle yetọn nọ tindo dodonu dagbe. (Hia Yẹwhehodọtọ 4:12.) Asu po asi po lẹ sọgan natẹn Jehovah to alọwle yetọn mẹ gbọn anademẹ owanyinọ etọn hihodo dali. Biblu dọ gando omẹ Jiwheyẹwhe tọn hohowhenu tọn lẹ go dọmọ: “Otó towe na sè ohó de to godo towe dọmọ, ehe wẹ aliho [lọ], mì zinzọnlin to e mẹ, whenuena mì lẹ́ do adusi, podọ whenuena mì lẹ́ do amiyọn.” (Isa. 30:20, 21) To egbehe, asu po asi po lẹ sọgan “sè” ohó Jehovah tọn gbọn Ohó Etọn hihia dopọ dali. (Ps. 1:1-3) Yé sọgan hẹn alọwle yetọn lodo dogọ gbọn tito sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn he nọ hẹn awuvivi wá bosọ nọ jlọmẹdote to gbigbọ-liho de hihodo dali. Humọ, dẹ̀hiho dopọ egbesọegbesọ nọ gọalọna alọwlemẹ lẹ nado nọavùnte sọta avùnnukundiọsọmẹ aihọn Satani tọn lẹ.

⁶ Gerhard he nọ nọ̀ Allemagne dọmọ: “Whedepopenu he nuhahun mẹdetiti tọn lẹ kavi nukunnumamọjẹ ode awetọ mẹ yinuwado ayajẹ mítọn ji, ayinamẹ he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ nọ gọalọna mí nado wleawuna homẹfa bo nọ jona ode awetọ. Jẹhẹnu ehelẹ yin dandan nado tindo alọwle kọdetọn dagbenọ de.” Eyin asu po asi po lẹ dovivẹnu nado natẹn Jiwheyẹwhe to alọwle yetọn mẹ gbọn onú gbigbọmẹ tọn lẹ wiwà dopọ dali, yé nọ dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe podọ hẹ ode awetọ bọ alọwle yetọn nọ yin ayajẹnọ.

7. Nawẹ asu lẹ dona nọ yí tatọ́-yinyin yetọn zan gbọn?

⁷ Lehe asu de nọ yí tatọ́-yinyin etọn zan do sọgan gọalọna ẹn nado wleawuna alọwle he lodo bo yin ayajẹnọ. Biblu dọmọ: “Klisti wẹ ota sunnu dopodopo tọn; podọ sunnu wẹ ota yọnnu tọn.” (1 Kọl. 11:3) Lẹdo hodidọ enẹ tọn gọalọna asu lẹ nado yọ́n lehe yé dona nọ yí tatọ́-yinyin yetọn zan do, kẹdẹdile Jesu nọ yí aṣẹpipa etọn zan do sunnu lẹ ji do. Jesu ma nọ paṣẹ glanglan kavi fiẹ, kakatimọ e nọ do owanyi hia, bo jọmẹ, bosọ yin lẹnpọn-dagbenọ, podọ whiwhẹnọ to ahun mẹ.—Mat. 11:28-30.

8. Etẹwẹ asu de dona wà na asi etọn nido nọ do owanyi po sisi po hia ẹ?

 ⁸ Asu Klistiani lẹ ma dona nọ biọ sọn asi yetọn lẹ si gbọzangbọzan nado nọ na yé sisi. Kakatimọ, yé dona “zindonukọn nado nọ yí oyọnẹn do nọhẹ yé,” enẹ wẹ nado nọ do mẹtọnhopọn hia yé; bo mọnukunnujẹ yé mẹ, bosọ nọ “na yé gbégbò di hlan núzinzan madogánnọ de, yèdọ yọnnu.” (1 Pita 3:7) Enẹwutu, asu he nọ yí hogbe sisi tọn lẹ zan na asi etọn bo nọ yinuwa hẹ ẹ po awuvẹmẹ po to gbangba podọ to whenue yé omẹ awe lẹ kẹdẹ topọ nọ dohia dọ asi emitọn họakuẹ na emi. (Howh. 31:28) To whenue asu de nọ yí tatọ́-yinyin etọn zan to aliho owanyi tọn mọnkọtọn mẹ, asi etọn nọ do owanyi po sisi po hia ẹ podọ Jiwheyẹwhe nọ dona alọwle lọ.

9. Nawẹ asi de sọgan yí whiwhẹ do litaina asu etọn gbọn?

⁹ Owanyi nujọnu tọn tintindo na Jehovah po nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ po nọ gọalọna mí nado whiwhẹ míde do alọ hlọnhlọnnọ etọn glọ. (1 Pita 5:6) Aliho titengbe dopo he mẹ asi taliaitọ de nọ do sisi hia aṣẹpipa Jehovah tọn te wẹ nado nọ kọngbedopọ bosọ nọ nọgodona hagbẹ whẹndo etọn tọn lẹ. Biblu dọ dọ: “Mì asi lẹ emi, mì nọ yin mẹmẹglọ na asu mìtọn lẹ, dile e jẹ do to Oklunọ mẹ.” (Kọl. 3:18) Nado dọ hójọhó, e ma yin nudide he asu de basi lẹpo wẹ na nọ jẹ asi etọn tọn ji. Etomọṣo, eyin nudide lọ lẹ ma sọta osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ, asi taliaitọ de nọ kọngbedopọ hẹ nudide lọ lẹ sọn ojlo mẹ wá.—1 Pita 3:1.

10. Naegbọn owanyi yíyí do litai do yin nujọnu?

¹⁰ Asi lẹ tin to otẹn vonọtaun de mẹ taidi ‘azọ́nwatọgbẹ́’ asu yetọn tọn. (Mal. 2:14) E nọ tindo mahẹ nujọnu tọn to nudide whẹndo lọ tọn lẹ bibasi mẹ gbọn sisi yíyí do dọ linlẹn po numọtolanmẹ etọn lẹ po dali bo ka nọ gbọṣi taliai mẹ to whepoponu. Asu nuyọnẹntọ de nọ yí sọwhiwhe do dotoaina nuhe asi etọn to didọna ẹn. (Howh. 31:10-31) Humọ, owanyi yíyí do litai nọ yidogọna ayajẹ, jijọho, po pọninọ po to whẹndo mẹ, podọ enẹ nọ zọ́n bọ asu po asi po nọ tindo pekọ, na yé yọnẹn dọ yé to homẹ Jiwheyẹwhe tọn hẹn hùn wutu.—Efe. 5:22.

11. Naegbọn jonamẹ do yin nujọnu?

¹¹ Jonamẹ yin dopo to onú titengbe he nọ gọalọna asu po asi po nado wleawuna alọwle he na dẹn-to-aimẹ lẹ mẹ. Kọndopọ alọwle tọn nọ lodo dogọ eyin asu po asi po lẹ “to linsinyẹn hẹ ode awetọ bo nọ to jijona ode awetọ sọn ojlo mẹ wá zọnmii.” (Kọl. 3:13) To alọ devo mẹ, haṣinṣan alọwle tọn ma nọ lodo, eyin asu po asi po lẹ nọ hẹn nuṣiwa ode awetọ tọn do homẹ, bo nọ yí yé zan whẹwhẹ to hodidọ mẹ nado sọwhán ode awetọ. Eyin adó ohọ̀ de tọn zẹ̀, enẹ sọgan zọ́n bọ ohọ̀ lọ ma na lodo, mọdopolọ, eyin asu po asi po de nọ gblehomẹ bo nọ duadi do ode awetọ go, enẹ sọgan hẹn ẹn vẹawuna yé nado nọ jona ode awetọ. Ṣigba, nado wleawuna alọwle he lodo, yé dona nọ jona ode awetọ, dile Jehovah nọ wà na yé do.—Mika 7:18, 19.

12. Nawẹ owanyi nọ “ṣinyọnnudo ylando susugege” gbọn?

¹² Owanyi nugbo “ma nọ basi kandai nuṣiwa tọn.” Na nugbo tọn, “owanyi nọ ṣinyọnnudo ylando susugege.” (1 Kọl. 13:4, 5; hia 1 Pita 4:8.) To hogbe devo mẹ, owanyi ma nọ ze dogbó de dai gando ylando nẹmu he sọgan yin jijona go. To whenue apọsteli Pita kàn whla nẹmu he yè sọgan jona mẹde sè, Jesu gblọn dọmọ: “Kakajẹ whla kandegbàn-atọ́n-nukunawe.” (Mat. 18:21, 22) Jesu to didohia dọ Klistiani lẹ dona to jijonamẹ zọnmii, na dogbó depope ma yin zizedai.—Howh. 10:12. *

13. Etẹwẹ sọgan hẹn ẹn bọawuna alọwlemẹ lẹ nado nọ jona ode awetọ?

¹³ Annette dọmọ: “Eyin asu po asi po de ma nọ jlo na jona ode awetọ, homẹgble po jimadedo ode awetọ go po nọ jideji, podọ enẹ na ze alọwle yetọn do owù mẹ. Eyin alọwlemẹ lẹ nọ jona ode awetọ, kanṣiṣa alọwle yetọn tọn nọ lodo podọ yé nọ dọnsẹpọ yede dogọ.” Eyin mì nọ dovivẹnu nado dopẹna ode awetọ bo nọ do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na onú dagbe he alọwlemẹ mìtọn wà, enẹ na hẹn ẹn bọawuna mì nado nọ jona ode awetọ. Mì wleawuna aṣa lọ nado nọ pà ode awetọ po ahundopo po. (Kọl. 3:15) Gbọnmọ dali, mì na duvivi jijọho ahun mẹ tọn, pọninọ, po dona he Jiwheyẹwhe nọ na mẹhe nọ jona mẹdevo lẹ po tọn.—Lom. 14:19.

14, 15. Etẹwẹ Osẹ́n Sika tọn yin, podọ naegbọn e do yin nujọnu dọ mí ni nọ yí i zan to alọwle mẹ?

¹⁴ Ayihaawe ma tin dọ a nọ yiwanna dọ mẹdevo lẹ ni doyẹyigona we bo yinuwa hẹ we po sisi po. To whenue mẹdevo lẹ kẹalọyi pọndohlan towe bo hò numọtolanmẹ towe lẹ pọ́n, a nọ yọ́n pinpẹn etọn. Ṣigba, be a ko sè pọ́n bọ mẹde dọ dọ, “Lehe e wà hẹ mi do wẹ n’na wà hẹ ẹ do” ya? To whedelẹnu, mí sọgan tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado yí hogbe ehelẹ zan, ṣigba Biblu dọna mí dọmọ: “A dọ blo, dọ, mọwẹ Yẹn na wà do e, dile e wà do mi do.” (Howh. 24:29) Na nugbo tọn, Jesu na ayinamẹ gando aliho dagbe hugan he mẹ mí sọgan didẹ nuhahun sinsinyẹn lẹ te go. Nunọwhinnusẹ́n walọyizan tọn ehe nọ saba yin yiylọdọ Osẹ́n Sika tọn: “Kẹdẹdile mìwlẹ jlo dọ gbẹtọ lẹ ni nọ wà na mì do, mọ wẹ mì ni nọ wà na yé do.” (Luku 6:31) Nuhe dọ Jesu te wẹ yindọ mí dona nọ yinuwa hẹ mẹdevo lẹ dile mílọsu nọ jlo dọ yé ni yinuwa hẹ mí do, bo ma nọ yí oylan do sú oylan họ́ blo. Enẹ dohia dọ to alọwle mẹ, nuhe a nọ donukun sọn alọwlemẹ towe si wẹ a dona nọ wà na ẹn.

¹⁵ Asu po asi po lẹ nọ hẹn alọwle yetọn lodo gbọn numọtolanmẹ ode awetọ tọn hihopọn dali. To Afrique du Sud, asu de dọmọ:  “Mí ko tẹnpọn nado nọ yí Osẹ́n Sika tọn do yizan mẹ. Nugbo wẹ dọ mí nọ gblehomẹ do ode awetọ to whedelẹnu, ṣigba mí nọ dovivẹnu nado yí sisi po yẹyi po do yinuwa hẹ ode awetọ dile dopodopo mítọn nọ jlo dọ omẹ awetọ ni yinuwa hẹ ẹ do.”

16. Etẹlẹ wẹ alọwlemẹ lẹ ma dona nọ wà na ode awetọ?

¹⁶ Ma nọ jla awugbopo alọwlemẹ towe tọn kavi nọ to homọdọ mapote gando nuṣiwa kleun kleun etọn lẹ go blo, ma tlẹ nọ yí yé do yìn-aslan gbede blo. Flindọ alọwle ma yin agbàwhinwhlẹn de nado yọ́n mẹhe tindo huhlọn hugan, mẹhe yọ́n awhádo hugan, kavi mẹhe nọ dọ hogbe whánsọmẹ tọn lẹ hugan. Na nugbo tọn, mímẹpo wẹ tindo awugbopo lẹ, podọ to whedelẹnu mí nọ hẹn homẹgble mẹdevo lẹ. Etomọṣo, asu po asi po lẹ ma tindo whẹwhinwhẹ́n depope nado nọ zan hogbe mẹṣanko po mẹdèpo po tọn na ode awetọ, kavi dehe tlẹ ylan hugan wẹ nado sisẹ́ kavi linú ode awetọ.—Hia Howhinwhẹn lẹ 17:27; 31:26.

17. Nawẹ asu lẹ sọgan nọgbẹ̀ sọgbe hẹ Osẹ́n Sika tọn gbọn?

¹⁷ Dile etlẹ yindọ to aṣa delẹ mẹ, sunnu he nọ vannukundo asi etọn kavi linú in lẹ nọ yin pinpọnhlan taidi sunnu glegbenu, Biblu dọmọ: ‘Ewọ he whleawu nado gblehomẹ, pọnte hú huhlọntọ: ewọ he sọ dugán to gbigbọ etọn ji, hugan ewọ he gbawhàn otò tọn.’ (Howh. 16:32) E nọ biọ vivẹnudido nujọnu tọn to mí si nado hodo apajlẹ Jesu Klisti, yèdọ dawe klohugan he nkọ ma nọgbẹ̀ pọ́n lọ tọn, podọ nado nọ dava numọtolanmẹ mítọn. Asu he nọ ṣì hodọna asi etọn kavi linú i na do ede hia di sunnu poun wẹ, ṣigba ewọ na hẹn haṣinṣan dagbe he e tindo hẹ Jehovah gble. Psalm-kantọ Davidi he yin dawe huhlọnnọ podọ adọgbotọ de dọmọ: ‘Mì sọgan gblehomẹ, ṣigba mì waylando blo. Mì dọho hẹ ayiha mìtọn to ozàn mìtọn ji, bosọ nabọẹ.’—Ps. 4:4.

18. Naegbọn e do yin nujọnu dọ alọwlemẹ lẹ ni zindonukọn nado nọ wleawuna owanyi?

¹⁸ Hia 1 Kọlintinu lẹ 13:4-7. Owanyi wẹ jẹhẹnu titengbe hugan he dona nọ yin didohia to alọwle mẹ. “Mì yí owanyi sisosiso awuvẹmẹ tọn, homẹdagbe, mẹdezewhè, walọmimiọn po linsinsinyẹn po dogo. Ṣigba to popolẹpo mẹ, mì yí owanyi dogo, na enẹ wẹ gẹdẹ he nọ kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ to aliho pipé de mẹ.” (Kọl. 3:12, 14) Awuwiwlena owanyi mẹde-yido-sanvọ́ tọn he Klisti dohia nkọ wẹ nọ zọ́n bọ alọwle de nọ lodo gligli. Alọwle mọnkọtọn ma nọ gbà, mahopọnna awugbopo asu po asi po lọ lẹ tọn, flumẹjijẹ he azọ̀n po nuhahun akuẹzinzan tọn po nọ hẹnwa na yé, gọna nuhahun he nọ wá sọn hẹnnumẹ yetọn lẹ dè.

19, 20. (a) Nawẹ asu po asi po lẹ sọgan wleawuna alọwle he lodo bo yin ayajẹnọ de gbọn? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁹ Na nugbo tọn, e nọ biọ mẹdezejo owanyi tọn, gbemima ahundopo tọn po vivẹnudido vẹkuvẹku po nado tindo kọdetọn dagbe to alọwle mẹ. To whenue nuhahun lẹ fọ́n, alọwlemẹ lẹ ma dona nọ dovọ́na haṣinṣan yetọn, kakatimọ yé dona magbe nado duto nuhahun lọ lẹ ji bo dovivẹnu nado hẹn haṣinṣan yetọn sinyẹn deji. Owanyi he Klistiani asu po asi po he ze yede jo na Jehovah podọ na ode awetọ lẹ tindo na Jiwheyẹwhe podọ na ode awetọ wẹ nọ whàn yé nado didẹ nuhahun yetọn lẹ, na “owanyi ma nọ gboawupo gbede.”—1 Kọl. 13:8; Mat. 19:5, 6; Heb. 13:4.

²⁰ To “ojlẹ awusinyẹn tọn” he mẹ mí to gbẹnọ te ehelẹ mẹ, avùnnukundiọsọmẹnu daho wẹ e nọ yin nado wleawuna alọwle he lodo bo yin ayajẹnọ de. (2 Tim. 3:1) Ṣigba, po alọgọ Jehovah tọn po, mí sọgan wàmọ. Etomọṣo, asu po asi po lẹ sọ dona hoavùn sọta walọ gblezọn he gbayipe to aihọn lọ mẹ lẹ. Hosọ he bọdego na dọhodo nuhe asu po asi po lẹ sọgan wà nado basi hihọ́na alọwle yetọn to gbigbọ-liho lẹ ji.