EYIN hiẹ tindo ovi he tin to owhe aflanmẹ tọn mẹ de, e yọnbasi dọ hiẹ na mọnukunnujẹ nuhe mẹjitọ he yin nùdego to aga lẹ dọ mẹ. To dai, hodidọ hẹ ovi towe sọgan ko nọ yì ganji kẹdẹdile mọto lẹ nọ to yìyì to alihogbó de ji do. Ṣigba todin, e taidi dọ aliho hodọdopọ tọn lọ ko sú. Angela, onọ̀ de sọn Italie dọmọ: “Whenuena visunnu ṣie pò to ovu, e nọ to hokanse mi mapote. Todin, yẹn wẹ dona kẹnù jẹnukọn. Eyin n’ma wàmọ, mí sọgan nọma tindo hodọdopọ nujọnu tọn de na azán susu.”

Taidi Angela, vlavo hiẹ ko doayi e go dọ ovi towe he nọ dọho po awuvivo po dai ko lẹzun jọja aflanmẹ he nọ to nukunmẹ yinylọ́n ji. Eyin hiẹ tlẹ dovivẹnu depope nado dọho hẹ ẹ, e nọ yigbe ṣeun na we. Eyin a kanse visunnu towe dọ, “Na egbé yì do?” E sọgan dọna we poun dọ, “Ganji.” Eyin a kanse viyọnnu towe dọ, “Etẹwẹ jọ to wehọmẹ to egbé?” E sọgan yẹ́n-abọ́ bo dọ, “Nude ma jọ.” Eyin hiẹ tẹnpọn nado bẹ hodọdopọ jẹeji bo kanse e dọ, “Naegbọn a masọ nọ dọho domọ ba?” enẹ sọgan zọ́n bọ e ma nasọ kẹnù paali ba.

Na nugbo tọn, jọja aflanmẹ delẹ ma tindo nuhahun nado dọho po awuvivo po. Ṣigba nuhe yé nọ dọ ma nọ yọ́nsè na mẹjitọ yetọn lẹ. “ ‘Mì jo mi do’ wẹ viyọnnu ṣie nọ saba dọ eyin n’dọ e ni wà nude,” wẹ Edna, onọ̀ de sọn Nigeria flin. Ramón, he nọ nọ̀ Mexique, doayi e go dọ visunnu owhe 16-mẹvi etọn nọ wà onú mọnkọtọn. “Diblayin egbesọegbesọ wẹ mí nọ dọjlẹ,” wẹ e dọ. “Whedepopenu he n’dọ e ni wà nude, e nọ jẹ whẹjijọ lẹ dín ji nado gbẹ́.”

Vivẹnudido nado dọhodopọ hẹ jọja aflanmẹ he ma nọ jlo na kẹnù de nọ kàn dẹpẹ biọ. Biblu dọna mí dọ “matin wedido, linlẹn lẹzun ovọ́.” (Howhinwhẹn lẹ 15:22) Anna, onọ̀ godoponọ de to Russie, dọ dọ, “Eyin n’ma yọ́n nuhe to ahun visunnu ṣie tọn mẹ, homẹ nọ gble mi sọmọ bọ n’nọ jlo na wadán.” Naegbọn ojlẹ he mẹ hodọdopọ yin nujọnu te hugan wẹ e nọ saba vẹawuna ovi lẹ po mẹjitọ yetọn lẹ po nado dọhodopọ?

Hodọdopọ bẹ nususu hẹn hugan hodidọ poun. Jesu dọ dọ, ‘sọn susugege nuhe tin to ayiha mẹ tọn wẹ onù nọ dọ.’ (Luku 6:45) Enẹwutu, gbọn hodọdopọ dagbe dali, mí nọ plọnnu sọn mẹdevo lẹ dè bosọ nọ do mídelẹ hia. E nọ vẹawuna jọja aflanmẹ lẹ nado dọ nuhe to ahun yetọn mẹ, na eyin yé biọ owhe aflanmẹ  tọn mẹ tlolo, ovi he nọ gbàdo-mẹmẹ ganji dai de sọgan jẹ winyan kú ji to ajiji mẹ. Dodinnanutọ lẹ dọ dọ jọja aflanmẹ lẹ nọ saba lẹndọ mẹlẹpo wẹ to nuhe yé nọ wà po nuhe yé nọ dọ lẹ po pọ́n, taidi nupinpọn de. Nado dapana numọtolanmẹ enẹ, jọja aflanmẹ delẹ sọgan tẹnpọn nado whlá yede bọ mẹjitọ lẹ ma nado yọ́n nuhe to yìyì to gbẹzan yetọn mẹ ba.

Onú devo he sọgan glọnalina hodọdopọ wẹ ojlo jọja lẹ tọn nado nọ̀ yedekannu. Jọwamọnu de wẹ enẹ yin, na dile ovi towe to whinwhẹ́n, e na tindo ayilinlẹn lọ nado nọ̀ edekannu. Ṣigba ehe ma dohia dọ e ko wleawufo nado jẹ ede si. Ojlẹ ehe mẹ wẹ e tindo nuhudo towe te taun hugan gbede pọ́n. Ṣigba ojlo lọ nado jẹ ede si ko nọ bẹjẹeji jẹnukọnna mẹhowhe tintindo. Jọja aflanmẹ susu nọ lẹnnupọndo whẹho lẹ ji na yede whẹpo mẹdevo lẹ nido sè. Ehe wẹ nọ dohia dọ yé to whinwhẹ́n.

Nugbo wẹ dọ, jọja aflanmẹ lẹ sọgan nọma whlá homẹ do ogbẹ́ yetọn lẹ sọmọ. Nuhe yin ayidonugo Jessica, onọ̀ de to Mexique tọn niyẹn. E dọmọ: “To whenuena viyọnnu ṣie gbẹ́ pò to ovu, whelẹponu wẹ e nọ dọ nuhahun etọn lẹ na mi. Ṣigba todin, họntọn etọn lẹ dè wẹ e nọ yì.” Eyin ovi towe he to aflanmẹ nọ wàmọ, ma wá tadona lọ kọ̀n dọ e dovọ́na we blo. Kakatimọ, dodinnanu lẹ dohia dọ eyin jọja aflanmẹ lẹ ma tlẹ dọ ẹ tọ́n, yé nọ yọ́n pinpẹn ayinamẹ mẹjitọ yetọn lẹ tọn hugan họntọn yetọn lẹ tọn. Eyin mọ wẹ, nawẹ hiẹ sọgan hẹn ẹn diun dọ hodọdopọ mìtọn gbẹ́ pò to yìyì ganji gbọn?

Mí ni dọ dọ hiẹ to húnkun to alihogbó gaa he jlọ de ji. Na kilomẹtlu susu, hiẹ ma na wà nususu nado deanana ohún towe. Ṣigba to ajiji mẹ, hiẹ mọ agọlẹ de. Eyin mọto towe na gbọṣi ali lọ ji, e na biọ dọ hiẹ ni deanana ẹn ganji. Nudopolọ wẹ gando ovi towe he biọ owhe aflanmẹ tọn mẹ go. Vlavo to owhe delẹ die wayi, e ma nọ biọ dọ a ni basi diọdo susu whẹpo do dọhodopọ hẹ ovi towe po kọdetọn dagbe po. Ṣigba todin, gbẹzan ovi towe tọn ko diọ, podọ hiẹ lọsu dona diọ aliho hodọdopọ mìtọn tọn. Kàn kanbiọ he bọdego ehelẹ sè dewe.

‘Eyin ovi ṣie jlo na dọho, be n’nọ wleawufo nado dọhodopọ hẹ ẹ ya?’ Biblu dọmọ: “Di agọ̀n sika tọn to ohà fataka tọn mẹ, mọ wẹ ohó he yè dọ to ojlẹ etọn mẹ te.” (Howhinwhẹn lẹ 25:11) Dile wefọ ehe hẹn ẹn họnwun do, họ̀nhungàn lọ wẹ nado dọho to ojlẹ he sọgbe mẹ. Di dohia: Glesi de ma sọgan nọ̀ plaplaji na ojlẹ jibẹwawhé tọn kavi sisẹ́ ẹ do nukọn. E dona wà nuhe go e pé lẹpo nado sọgbe to ojlẹ jibẹwawhé tọn mẹ. E sọgan yindọ jọja aflanmẹ towe nọ jlo na dọho to ojlẹ tangan de mẹ. Nọ yí dotẹnmẹ hundote ehelẹ zan. Frances, onọ̀ godoponọ de sọn Australie dọmọ: “Whlasusu wẹ viyọnnu ṣie nọ wá dè e to zánmẹ, bọ mí tlẹ nọ yí ganhiho dopo zan to whedelẹnu. E ma nọ bọawuna mi, na n’ma nọ yiwanna zánnukleninọ, ṣigba diblayin nulẹpo ji wẹ mí nọ dọhodo to zángbodawe enẹlẹ mẹ.”

‘Be n’nọ tunwun nuhe hodidọ etọn lẹ bẹhẹn go ya?’ Job 12:11 dọmọ: “Otó ma wẹ nọ whlé ohó lẹ pọ́n, yèdọ dile hèko nọ dọ́ núdùdù etọn pọ́n do?” Din wẹ ojlẹ lọ nado nọ “whlé” nuhe ovi towe dọ lẹ pọ́n hugan gbede pọ́n. Jọja aflanmẹ lẹ nọ saba lẹndọ owhẹ̀ yetọn janwẹ nọ whẹ́n. Di apajlẹ, ovi towe sọgan dọna we dọ, “Mì gbẹ́ nọ yí nukun yọpọvu tọn do pọ́n mi!” kavi “Mì ma nọ jlo na sè ohó ṣie gbede!” Kakati nado nọ na ayidonugo hogbe lọ lẹ “gbẹ́” po “gbede” po, yọnẹn dọ vlavo e ma yin nuhe hogbe enẹlẹ zẹẹmẹdo wẹ ovi towe tindo to ayiha mẹ. Di dohia, hodidọ lọ “Mì gbẹ́ nọ yí nukun yọpọvu tọn do pọ́n mi” sọgan zẹẹmẹdo, “N’nọ mọdọ mì ma dejido go e,” podọ hodidọ lọ “Mì ma nọ jlo na sè ohó ṣie gbede” sọgan zẹẹmẹdo, “N’jlo dọ mì ni yọ́n nuhe yin  numọtolanmẹ ṣie taun.” Tẹnpọn nado tunwun nuhe hodidọ etọn lẹ bẹhẹn go.

‘Be n’nọ hẹn ovi ṣie gánnugánnu nado dọho bo nọ gbọnmọ dali glọnalina hodọdopọ to mayọnẹn mẹ wẹ ya?’ Biblu dọmọ: “Sinsẹ́n dodo tọn wẹ yè to didó to jijọho mẹ gbọn yé he to jijọho basi lẹ dali.” (Jakobu 3:18) To ohó po walọ po mẹ, nọ wleawuna lẹdo “jijọho” tọn na jọja aflanmẹ towe nido voawu nado dọho. Flindọ, hiẹ go wẹ ovi towe na ganjẹ. Enẹwutu, to whenuena mì to hodọdo whẹho de ji, nọ tẹnpọn ma nado yinuwa taidi whẹ̀yidọtọ he to aklọ̀n dín blo. “Mẹjitọ nuyọnẹntọ de ma nọ yí hogbe ehe nkọ lẹ zan taidi, ‘Whetẹnu wẹ a na whẹ́n?’ kavi, ‘Whla nẹmu wẹ n’na dọ nudopolọ na we?’ ” wẹ Ahn, otọ́ de sọn Corée dọ. “To whenuena n’ko zan hogbe ehelẹ whlasusu to mayọnẹn mẹ godo, n’wá doayi e go dọ e ma yin aliho he mẹ n’nọ dọho te kẹdẹ wẹ nọ hẹn homẹgble visunnu ṣie lẹ gba, ṣigba nuhe n’nọ dọ lẹ lọsu.”

Nugbo wẹ dọ e ma bọawu nado nọ dọhodopọ hẹ jọja aflanmẹ lẹ, ṣigba e ma yin nuhe sọgan glo mẹjitọ lẹ gba. Nọ diọalọ to aliho he mẹ a nọ dọho hẹ ovi towe te sọgbe hẹ ninọmẹ lẹ. Nọ kanhose mẹjitọ devo he ko tindo kọdetọn dagbe to ehe wiwà mẹ lẹ. (Howhinwhẹn lẹ 11:14) Eyin a to hodọ hẹ visunnu kavi viyọnnu towe, “nọ yawu nado sè, . . . whleawu nado gblọn, bosọ whleawu nado gblehomẹ.” (Jakobu 1:19) Hú popolẹpo, agbọ́ ni ma pé we gbede blo dile a to vivẹnudo nado plọn jọja aflanmẹ towe ‘to mẹplọnlọ po hokọnamẹ Jehovah tọn po mẹ.’—Efesunu lẹ 6:4..