Ang Misteryo sang mga Amu sa Igang
Ang Misteryo sang mga Amu sa Igang
KON magpamensar kita tuhoy sa mga amu, mahimo nga hunahunaon naton ang medyo mapaang nga duog. Diutay lang nga espesyi sang mga amu ang nagakadto sa duog nga may kasarangan nga klima. Apang, may mga amu nga mabuhi bisan sa matugnaw nga lugar.
Sa Atlas Mountains sa Aminhan nga Aprika, isa ka duog nga nagaulan sing niebe kon tigtulugnaw, ang gamay nga grupo sang Barbary nga mga amu nagalagaw sa kagulangan sang sedro kag oak. * Sa pihak nga bahin, sa aminhan, mga 300 kilometros gikan sa Atlas Mountains, masapwan ang isa ka grupo sini nga mga amu. Nagapuyo sila sa Rock of Gibraltar, nga nahamtang sa bagatnan sang Europa.
Paano ginpaathag sang mga nagatuon sa kinaugali ini nga misteryo? Nagapati ang iban nga sang una nga panahon ang mga amu nagkadto sa iban nga bahin sang Europa kag ang mga yara sa Gibraltar amo lamang ang nabilin nga grupo. Ang iban nagapati nga gindala sila diri sang mga nagapangsakop nga mga Arabo ukon mga Britaniko. Suno sa mga sugidsugid, ini nga mga amu nagtabok sa Europa gikan sa Aprika paagi sa tanel nga madugay na nga natabunan. Wala man naton mahibaluan ang ila ginhalinan, apang sila lamang karon ang nagalagawlagaw nga mga amu sa Europa.
Ang mga Barbary nagapuyo sa mga kakahuyan nga nagapamuhi sa naibabaw nga bahin sang Gibraltar. Bisan pa nga mga isa ka gatos na lamang sila, sila ang nangin “pinakabantog nga pumuluyo sa sini nga isla,” suno sa International Primate Protection League. *
Bangod pito ka milyon nga turista ang nagakadto sa Gibraltar kada tuig, bugana sa pagkaon ining paladugsing nga mga amu. Bisan pa nagapangita sila sing ilahas nga mga tanom agod kaunon, nangin maayo sila sa pagpangayukayu, kag kon kaisa nagapangawat pa gani sing pagkaon sa mga bisita. Ginahatagan man sila sang mga awtoridad didto sing prutas kag utanon.
Luwas sa pagkaon, nagahinguyang man sila sing 20 porsiento nga tion sa bug-os nga adlaw sa pagpatahom sang ila kaugalingon. Ginaatipan kag ginadugsing sang mag-asawa nga amu ang ila mga bata. Nagapinunsok sila, amo nga indi malikawan nga nagailinaway sila. Samtang ang tigulang na nga mga amu nagapamahog kag nagasiyagit agod tabugon ang bataon nga mga amu, may batasan man sila sa pagbagrot sang ila ngipon kay daw nagapakalma ini sa ila.
Ang ila pag-abot sa Gibraltar mahimo nga magpabilin nga misteryo. Apang ining mahuyugon magpinunsok nga mga amu nagadugang sing katahom sa mga marmol sa Gibraltar nga nagabantay sa salamputan sang Dagat Mediteraneo. Indi gid subong sini ang Gibraltar kon wala ini nga mga amu.
[Mga nota]
^ par. 3 Ang Barbary, mga amu nga wala sing ikog.
^ par. 5 Pamilya sini ang Japanese macaque nga mga amu, kag nanamian man ang mga turista sa pagtan-aw sa ila sa tion nga magtipon sila sa isa ka mainit nga tuburan sa Japan kon tigtulugnaw.
