Gindesinyo Bala Ini?

Dalayawon nga Pagbuligay

▪ Ang pila ka tanom kag bakterya nagabuligay sing dalayawon agod mabuhi.

Binagbinaga: Ang nitroheno importante agod magtubo kag magdamo ang pananom. Apang antes ini gamiton sang tanom, kinahanglan himuon ini anay nga mga elemento kasubong sang ammonia. Agod mahimo ini, ang mga legumbre kaangay sang patani, balatong, monggo, kag iban pa nagapabulig sa bakterya nga ginatawag rhizobia. Ang pagbuligay sining magkatuhay nga organismo ginatawag nga symbiosis.

Paagi sa isa ka pinasahi nga kemikal, ginaganyat sang legumbre ang bakterya nga magsulod sa iya mga gamot. Bisan magkatuhay nga organismo ang bakterya kag tanom, siling sang magasin nga Natural History, nagabuligay sila agod “mahimo ang bag-o kag importante nga organo, nga amo ang mga bilogbilog sa gamot sang legumbre.” Sa sulod sining mga bilogbilog, ginahimo sang bakterya ang nitroheno nga mangin ammonia. Agod mahimo ini, ginagamit sang tanom kag bakterya ang isa ka sahi sang protina nga ginatawag nitrogenase.

“Ang tanan nga nitrogenase sa bug-os nga duta . . . makaigo sa isa lang ka daku nga balde,” siling sang Natural History. Amo nga importante gid ang kada bahin sini! Apang may problema. Ginaguba sang oksiheno ang nitrogenase. Agod masolbar ini nga problema, ang mga legumbre nagapatubas sing pinasahi nga substansia nga nagatabog sa makahalalit nga oksiheno.

Ang panit sang mga bilogbilog amo ang nagakontrol sa pagbayluhanay sang ammonia, kalamay, kag iban pa nga mga sustansia sa tunga sang bakterya kag tanom. Kaangay sang tanan nga tanom, ang mga legumbre nagakapatay man sa ulihi. Kon mapatay sila, ang ammonia nagapabilin sa duta. Amo nga ang mga legumbre ginatawag nga “berde nga ipot” kay nagapatambok ini sa duta.

Ano sa banta mo? Natabuan lang bala ang dalayawon kag tuman kasibod nga pagbuligay sang mga bakterya kag mga legumbre? Ukon isa pa gid ini ka pamatuod nga may nagdesinyo sini?

[Retrato sa pahina 25]

Ang bilogbilog sa gamot

[Credit Lines sang retrato sa pahina 25]

Background: © Wally Eberhart/​Visuals Unlimited; inset: © Dr. Jack M. Bostrack/​Visuals Unlimited