Skip to content

Ita Dekenai Dahaka Ia Hadibaia?

Ita Dekenai Dahaka Ia Hadibaia?

Ita Dekenai Dahaka Ia Hadibaia?

“Mani animal haida oi nanadaia, bona oi do idia hadibaia. Manu danu oi nanadaia, bona oi do idia hamaoroa. Eiava tanobada ai idia noho gaudia oi itaia, bona oi do idia hadibaia. Bona oi do idia hadibaia. Bona davara ena gwarume ese oi dekenai hereva momokani do idia gwauraia.”—IOBU 12:7, 8.

VANEGAI laganidia ai saiens taudia bona ensini taudia be flaoaflaoa bona animal amo diba idia abia. Idia ese animal bona tubutubu gaudia idauidau idia stadilaia bona unai gaudia idia tohotohoa, unai amo gau matamatadia bona masini edia gaukara dalana idia hanamoa. Henunai idia noho sivarai oi duahia neganai, sibona oi nanadaia: ‘Daika ese inai havaraia gaudia dainai hanamoa ia abia be namo?’

Lakaradonodono Ena Flipa amo Diba Ita Abia

Peleini idia disain taudia be lakaradonodono ladana humpback amo dahaka diba idia abia? Lakaradonodono amo gau momo idia dibaia. Lakaradonodono badana ena metau be 30 tausen kilo bamona—traka badana ta mai ena loud hegeregerena. Lakaradonodono ena tauanina be ia auka bona ena flipa be bada herea. Inai 12 mita animal latana be davara lalonai ia giroagiroa haraga diba. Haheitalai ta be ena aniani ia tarapua dalana. Bema gwarume maragidia momo herea ia itaia, davara ena henunai amo do ia nahu daekau haraga bona ena laga ia halasia neganai net bamona bubble do ia havaraia, ena lata be 1.5 mita, unai amo lakaradonodono be ena uduna do ia kehoa bada bada bena nega tamona gwaurume maragidia ia hadonoa haraga diba.

Lakaradonodono idia stadilaia taudia idia ura gau haida idia dibaia namonamo. Lakaradonodono ena tauanina be auka bona edena bamona ia giroa haraga diba? Tahua gaukara amo idia davaria lakaradonodono ena flipa dainai ia giroa haraga diba. Peleini ena apena ena saidi be palaka, to lakaradonodono ena flipa be palaka lasi ena toana be iri bamona. Anina be ena flipa ai gudugudu momo ladana tubercles idia noho.

Lakaradonodono be ranu lalonai ia lao neganai, hari tubercles ena goada ese ia doria haraga diba. Edena dala ai? Buka ta ladana Natural History ese ia hahedinaraia, lakaradonodono be davara henunai ia lao neganai, tubercles amo ranu ia vareai bona flipa ia doria dainai lakaradonodono ia durua. Bema ena flipa be palaka, lakaradonodono ena tauanina ibounai ia abia isi haraga diba lasi.

Vadaeni, idia abia diba amo dahaka gaudia idia karaia diba? Peleini ena apena idia karaia lakaradonodono ena flipa disain hegeregerena, apena do ia flo namonamo peleini, eiava unai bamona masini haida idia karaia. Unai disain dainai, peleini ena apena be safe bona meintenens idia karaia haraga diba. Biomechanics ia diba namonamo tauna ladana John Long ia gwau, “daudau lasi do ita itaia jet ibounai edia apena be humpback lakaradonodono ena flipa hegeregerena.”

Sigul ena Apena Idia Tohoatohoa

Momokani, peleini ena apena be manu’ edia apena ena disain idia itaia bona idia tohotohoa. To hari ensinia taudia ese manu ena disain idia tohotohoa gau matamata ta idia karaia totona. Magasin ta ladana New Scientist ia gwau, “Florida ai tahua gaukara idia karaia Iunivesiti” ese “remote control drone matamata ta idia karaia vadaeni, ia glide eiava gabu tamona ia noho diba bona ia daekau ataiai eiava diho haraga diba, sigul hegeregerena.”

Sigul ia roho neganai, ena apena dainai dala idauidau ai ia marere diba badina ena apena be ena elbo ese idia kontrol. Magasin ta ia gwau unai disain namona dainai, “24 inch drone ta mai ena mota maragina idia karaia bona metal auri idauidau ese ena apena ia kontrol.” Unai dainai gabu tamona ai ia noho eiava glide diba bona bildin badadia ia hanaia diba. U.S. Air Force idia ura unai bamona masini idia karaia siti badadia lalonai kemikol bona biological weapons idia tahua totona.

Geko ena Aena Idia Tohotohoa

Tano ai idia noho animal amo gau momo ita dibaia. Hegeregere, geko be maragi to haba bona silin ai ia kamokau eiava raka diba. Baibel ese hoa dalanai ena kara ia herevalaia. (Aonega Herevadia 30:28) Dahaka dainai geko be haba amo ia moru lasi?

Geko be glas latanai ia kamokau diba badina ena aena henunai ia noho huina maragimaragi dainai. Edia aena ai glu ia noho lasi. To molecular force maragina ia noho. Unai molecules be palaka gauna dekenai idia kamokau diba. Unai idia gwauraia van de Wals forces. To bema graviti ena siahu be bada unai do ia vara lasi. To geko ena aena henunai ia noho huina maragidia dainai, haba ai ena aena idia kamokau diba. Van de Wals forces ena huina maragidia ena siahu ia bada neganai, geko ena aena ia dogoatao goada, unai dainai ia moru lasi.

Idia abia dibana be edena bamona idia gaukaralaia? Geko ena aena disain idia tohotohoa bema Synthetic gauna ta, hegeregere Velcro idia karaia—ia noho vadaeni havaraia gauna ta amo diba idia abia *. Magasin ta ladana The Economist lalonai tahua gaukara ia karaia tauna ena hereva idia torea. Ia gwau Synthetic material amo “gecko tape” idia karaia bona ia be heduru bada ia henia diba “dokta edia gaukara dekenai, badina kemikol amo idia karaia tape do idia gaukaralaia lasi.”

Daika ese Hanamoa Ia Abia be Namo?

Orea ta ladana National Aeronautics and Space Administration ese hari robot matamata ta idia karaia noho, bona doadoa bamona ia raka. Danu Finland ai ensinia taudia ese trakta ta idia karaia, ena dala ai idia noho gau badadia ia hanaia diba insect hegeregerena. Diba bada tahua taudia haida ese material ta idia karaia ena toana be pinecones hegeregerena. Motuka karaia kampani ese ia heau namonamo motuka matamata ta idia karaia bona ena disain be boxfish gwarume hegeregerena. Bona diba tahua taudia ma haida ese tauanina gimaia totona kesi ta bamona idia karaia abalone shell hegeregerena.

Diba tahua taudia be edia diba idia habadaia totona idia karaia disain momo be mauri gaudia idauidau edia disain amo idia abia. The Economist magasin ia gwau, saiens taudia be idia karaia disain ta ena hekwakwanai idia hanamoa totona “natural systems ena database” idia karaia, unuseni amo heduru idia abia diba. Natural systems ena database ai ladana “biological patents” ia noho. Nega momo, bema tau ta eiava kampani ta be ia karaia patent dainai gavamani dekenai ia rejista, anina be ia be unai disain ena biaguna. Biological patent database totona, The Economist magasin ia gwau: “Diba bada tahua taudia ese biomimetic disain idia gwauraia ‘biological patents’, unai ese ia hahedinaraia, mauri gaudia dekenai unai patent ia noho.”

Mauri gaudia ese edena bamona unai disain namo hereadia ia hahedinaraia? Diba bada tahua taudia momo idia gwau nature ena disain be namo herea, lagani milioni momo lalonai, evolusen dalana ai ia vara. To diba bada tahua taudia haida edia lalohadai be idau. Lagani 2005 ai, Microbiologist Michael Behe ese New York Times ai inai hereva ia torea: “Disain idauidau be [nature lalonai] idia hahedinaraia goevagoeva, hegeregere English taudia idia gwau: ‘Bema mauri gauna ta, ena raka bona boiboi dalana be daki hegeregerena, vadaeni ita diba unai mauri gauna be daki.’ Behe ena hereva ena anina be dahaka? “Disain ita laloa maragi lasi, badina unai ia hedinarai goevagoeva.”

Oibe, peleini ena apena matamatana ena disain ia karaia ensinia be ena gaukara namona dainai idia hanamoa. Unai hegeregerena, bandage idauna—eiava dabua namona ta o motuka namona ta—idia disain taudia idia hanamoa danu. Bema tau ta ia gwau disain ta be iena, to unai disain ia karaia tauna korikorina ia hanamoa lasi ia be henaohenao tauna idia gwauraia diba.

Unai hereva be edena bamona oi laloa? Bema saiens diba bada tahua taudia bona ensinia taudia be nature amo diba idia abia, to idia gwau unai disain hereadaena be evolusen amo ia vara, oi laloa edia hereva be momokani a? Bema ta ese gau ta ia itaia bona tohotohoa, ia karaia gauna be ia vara kava lasi, anina be mai ena diba tauna ese ia karaia, vadaeni ia tohotohoa orijinol gauna ia karaia tauna be edena bamona? Daika be hanamoa ia abia be namo, master artist o ena gaukara ia tohotohoa stiuden?

Hereva Dokona Maorona

Nature amo disain idia itaia taudia edia hereva o lalohadai be Salamo ia torea tauna ena hereva hegeregerena. Ia gwau: “Iehova e, oi karaia gaudia be momo herea! Mai aonega ida inai gaudia ibounai oi karaia. Tanobada be oi karaia gaudia amo ia honu momokani.” (Salamo 104:24) Baibel ia torea tauna, Paulo, ena hereva dokona ena lalohadai be unai hegeregerena. Ia gwau: “Gau ibounai ia havaraia negana amo, taunimanima ese Dirava ena siahu bona ena kara idauidau idia dibaia diba, bona unai be ia karaia gaudia amo idia lalopararalaia, danu idia diba iena siahu be ia doko diba lasi bona ia be Dirava.”—Roma 1:19, 20.

Baibel idia matauraia taudia haida idia laloa reana Dirava ese evolusen amo tanobada ai mauri gaudia ibounai ia karaia. To, Baibel ena hereva be dahaka?

[Futnout]

^ Velcro be huka-bona-lup ta bamona ia hakapua diba, tubutubu gauna ta ladana burdock ena disain amo unai diba idia abia.

[Blurb]

Edena bamona nature ese unai disain namodia momo ia hahedinaraia?

[Blurb]

Nature ena patent ena biaguna be daika?

[Maua/Foto]

Bema orijinol amo disain ta ia tohotohoa tauna ena diba be bada, vadaeni orijinol disain ia karaia tauna ena diba be edena bamona?

Geko ena aena be ia miro diba lasi, maka ta ia rakatania lasi, palaka gabuna sibona ai ia kamokau diba, bona mai ena hekwarahi lasi ena aena ia atoa bona kokia diba. Diba bada tahua taudia be idia ura unai idia tohotohoa

Mai hekwarahi lasi idia taria peleini ena apena be sigul amo idia tohotohoa

Ia heau namonamo motuka matamata ena disain be boxfish gwarume amo idia tohotohoa

[Credit Lines]

Airplane: Kristen Bartlett/University of Florida; gecko foot: Breck P. Kent;box fish and car: Mercedes-Benz USA

[Maua/Foto]

LOALOA KARANA DEKENAI MAURI GAUDIA BE MAI EDIA AONEGA BADA

Mauri gaudia momo be mai edia “aonega bada” unai amo dala idia tahua diba Tanobada ai idia loaloa totona. (Aonega Herevadia 30:24, 25) Haheitalai rua ita laloa.

Dimairi ena Trafik Kontrol Edena bamona aniani idia tahua dimairi be idia boio lasi bona edia ruma ai idia giroa lou diba? United Kingdom ena diba bada tahua taudia be dimairi ena kara idia davaria, dimairi idia loaloa neganai edia dala ai bonana ena maka idia rakatania, dimairi haida be mai edia geometry aonegana bamona, unai idia gaukaralaia bona maka idia rakatania edia ruma idia davaria haraga totona. Hegeregere, New Scientist magasin be pharaoh ants ia herevalaia, ia gwau, “inai dimairi be edia ruma amo maka ta idia rakatania bona signal rua mai ena 50 ia lao 60 digri angle ia siaia.” Dahaka ita dibaia inai kara amo? Bema dimairi edia ruma ai idia giroa gwauraia neganai, unai signal lalonai do idia vareai bona do idia boio lasi, unai signal ese dimairi ia hakaua bona ruma do idia davaria mai kerere lasi. Atikol ma ia gwau, “Unai geometry, signal rua mai ena 50 ia lao 60 digri angle idia gaukaralaia be dimairi ena trafik kontrol ia hanamoa, unai be gau badana bema dimairi ena hutuma rua be ta ia lao bona ta ia mai, bona edia goada idia halusia kava lasi badina idia boio lasi dala idauna ta dekenai.”

Manu edia Kampasi Manu momo be edia laolao dekenai idia kerere diba lasi, ena be edia loaloa be daudau herea bona weda be idauidau. Edena bamona unai idia karaia? Diba bada tahua taudia idia davaria manu be Tanobada ena magnetic field idia diba bona idia gaukaralaia. To, Science magasin ia gwau, “tanobada ena magnetic field be gabu ta ta ai ia be idau bona nega ibounai not kahana ai ia poinia lasi.” Gabu daudau ai idia loaloa manudia be edena bamona edia laolao dalana idia haboioa lasi? Manu edia darana ai kampasi bamona ia noho bona adorahi ta ta ai dina ena diho ena nega hegeregerena idia badinaia bona edia kampasi idia hanamoa diba. Gabu ta ta ai dina ena diho ia idau idau dainai, diba tahua taudia idia laloa manu be mai ena dala unai idia kwalimulaia totona. Science magasin ia gawu, “manu be mai edia biological clock bona unai ese lagani lalonai ena nega korikori ia hadibaia.”

Daika ese dimairi ia hadibaia unai dala amo geometry ia lalopararalaia? Daika ese manu dekenai kampasi, biological clock, bona darana ia henia, unai amo ena laolao dekenai infomeisen ia gaukaralaia diba? Evolusen eiava diba bada Havaraia Tauna ese ia henia, a?

[Credit Line]

© E.J.H. Robinson 2004