•  Importante i kana-kanammu

•  Appa nga tips tapenu safe i kanammu

•  Tallu nga tips tapenu healthy ka

•  Mali ira nga pagabbo

 Dakal i efekto na kana-kanammu ta gawa-gawayyammu. Mas mabbalikka tu healthy nu safe anna masustansia i kana-kanammu. Ngem nu ari tu marenu i pangipreparam ta kanammu tapus ari nga masustansia yatun, magga mattaki ka, gitta balaman nu mappo anna ari tu de-kalidad i gasolinam. Daralan natun i takem. Baka ari insigida nga masingan yatun, ngem matageno mu lapa saw yatun.​—Galacia 6:7.

 Kagian na World Health Organization (WHO) nga “afektadu i kada nasion ta interu mundo ta tadday onu mas aru paga nga klase na malnutrision.” Ari laman nga danuri makakkabbal i tukuyan natun. Kasali gapa ta malnourish danuri overweight anna obese. Mas dakal i chansa nga mattaki ka ta futu, ma-stroke, makka-diabetes, anna mak-cancer nu kanayukka nga kuman onu minum tu ari masustansia. Segun ta tadday nga research, maturu tu 11 million i natay turi ta 2017 megafu ta malnutrision. Segun gapa ta pattantia na WHO, maturu tu marivu nga totolay ta kadaggaw i matay megafu ta maritta nga makan anna ginatu gapa nga million i mattaki.

 Importante nga safe anna masustansia i kana-kanattam ta ituttuddu na Biblia nga i Dios i ‘paggafuan na inango.’ (Salmo 36:9) Tadday nga regalu i inango tam anna mepasingattam nga ipappabalo tam yatun nu tangngallattam i gawa-gawayyattam anna na familia tam. Yaw ira i puede nga kuammu.

 1. Marenu nakuan i pangipreparam tu makan.

 Ngatta? Egga ira i delikadu nga germs a ta maritta ira nga makan anna danum nga awayya na nga tullung ta baggim, tapus pattakitan naka.

 Irekomenda na eksperto ira ta gawa-gawayyan:

•   Nige mu nga iprepara i kanammu, mabbaggaw ka anna savunammu i limam. b Kuskusammu i limam tu 20 nga segundo onu maturu paga. Kasali tatun i likug na limam, i nallatanan na kuramem, anna i kukum. Mabbanna ka tapus funatammu tu mapia i limam.

•   Mangusa ka tu savun nu baggawammu i chopping board, piggang, anna karuan paga nga usammu ta pangiprepara anna pallutum tu makan. Makkaduma gapa nakuan nga chopping board i usammu para ta makan nga ilutum anna ta ari mabba nga melutu.

•   Baggawammu i ngamin nga frutas anna gulay tapus i-disinfect mu gapa danatun, jebi nu maritta nga danum i neyusa ta pabbaya tatun.

 2. Passinammu i nalutu ta ari paga nalutu nga makan.

 Ngatta? Puede gare nga meyali i germs ira na ari paga nalutu nga makan, kagitta na karne anna yari manuturu nga daga natun ta tanakuan nga makan.

 Irekomenda na eksperto ira ta gawa-gawayyan:

•   Kabalimmu nga gumatang, datim ngana nga isina i ngamin nga makan nga ari paga nalutu, mas ngana i karne, tari ira ta nalutu nga makan, tapus passinammu lapa yatun sonu ipappammu onu i-ref mu.

•   Kabalimmu nga girigitan i karne, baggawammu tu mapia i limam, i kutchilyu, anna i chopping board nige ka nga maggirigi tu tanakuan nga makan.

 3. Siguraduammu tu nalutu tu mapia i makan.

 Ngatta? Matay laman gare i delikadu ira nga germs nu mapapatu i temperatura.

 Irekomenda na eksperto ira ta gawa-gawayyan:

•   Lutuammu i makan adde ta sobra ngana i patu natun. Mawag nga melutu ta maturu tu 30 nga segundo ta 70 degrees Celsius nga temperatura i maka-makan, kasali tatun i unag na karne.

•   Mawag nga mapalluag i makan ira nga egga i zigu na.

•   Nu mangipapatu ka tu makan, mawag nga ipapatum tu mapia adde ta umassug yatun.

 4. Ipappammu i makan ta temperatura ira nga ari madaral yatun.

 Ngatta? Nu mepappan gare i makan ta unag laman na 20 minuto ta temperatura nga 5 adde ta 60 degrees Celsius, maddoble i karu na bacteria tatun. Nu ari gapa nga mepappan i karne ta kapianan nga temperatura tapenu ari nga madaral yatun, egga ira i bacteria nga mangilawan tu toxin ira nga ari saw madaral maski nu melutu yatun.

 Irekomenda na eksperto ira ta gawa-gawayyan:

•   Kanayun nakuan nga mapapatu onu malallamming i makan, ari tu katamtaman laman tapenu mas mabayag onu mapagimmang i pakkaru na germs.

•   Ariammu ibattang i makan ta maturu tu dua nga oras ta katamtaman laman nga temperatura. Ari mu gapa nga kuan yatun ta maturu tu tangoras ta temperatura nga mas mapatu paga ta 32 degrees Celsius.

•   Nu nalutu ngana i makan, i-serve mu yatun habang mapapatu paga.

 1. Kumakka tu nadduruma nga frutas anna gulay kadaggaw.

 Aru i vitamins, minerals, anna karuan paga nga sustansia ta frutas anna gulay ira nga mawag mu tapenu healthy ka. Kagian na WHO nga mawag na baggim i maturu tu 400 grams na gulay anna prutas ta kadaggaw. Ari nga kasali tatun i makan ira nga makokkog ta davvun nga aru i starch na, gitta na patatas anna kamoteng-kahoy.

 2. Sakto laman nakuan i karu na kanammu nga fats anna oils.

 Irekomenda na WHO nga kammu kuruga kuman tu fritu, processed, onu melalaku ira nga ne-bake nga makan, ta maruddu tu egga i fats danatun nga ari tu makasta ta baggim. Nu posible, mangusa ka tu unsaturated vegetable oil ta pallutum. c Mas makasta danatun anne ta oil ira nga aru i saturated fats na.

 3. Ari ka kuruga kuman onu minum tu masing onu mammi.

 Irekomenda na WHO nga adde laman nakuan ta tanga-kutcharita na asin anna 12 kutcharita na free sugar i iponag na adulto ira ta kadaggaw. d Asukar i pinaka-ingredient na aru nga processed nga makan anna inuman. Angngarigan na, magadde ta 10 kutcharita na asukar i egga ta 12 ounce nga soft drinks. Aru i calorie na soft drinks ira ngem balabaddi onu maggi awan tu sustansia nga mala mu tatun.

 Kagian na Biblia: “Masingan na ma-uto i peligro anna mattagu yayya, ngem madderechu lagapa i awan tu ekspiriensa na anna mazziga-riga yayya ta resulta na ira.” (Proverbio 22:3) Nu magimmugug ka ta kana-kanammu anna kuammu i mawag ira nga panguli, mepasingammu nga mappabalo ka ta Dios ta niyawa na nikaw nga inango anna gawa-gawayyammu.

 Mali nga pagabbo: “Dati ngà paga nga kumu-kuman tu ari masustansia. Awang mabba ngana tu pangulian na nu kumang ngà tu healthy.”

 I kurug: Napakurug na researcher ira nga nu igafum ngana i kuman tu healthy sangawe, bumaddi i chansa nga matay ka insigida, anna mas aru paga i pammakapianammu nu itulu-tuloy mu yatun nga healthy nga akkakammu.