Na nso nso a, ndị na-ekweghị na Chineke dị ekesaarala ọtụtụ ndị akwụkwọ ndị ha ji akọwa ihe mere ha ji kwere na Chineke adịghị. Ọtụtụ ndị agụọkwala akwụkwọ ndị ahụ, e nweekwa ndị kwe na ndị ekweghị. Otu onye sayensị aha ya bụ David Eagleman sịrị na ‘ụfọdụ ndị gụrụ akwụkwọ ndị ahụ na-eche na ndị sayensị macha ihe niile.’ O kwuziri na “ezigbo ndị sayensị na-achọ ịmata ihe ndị ha na-amaghị. Ka oge na-agakwa, ha na-achọpụtakarị ihe ndị ha na-amabughị.”

Ọtụtụ ndị sayensị ụbụrụ na-aghọ nkọ agbaala mbọ mata ụfọdụ ihe ndị ha na-amabughị gbasara ụwa anyị a. Ihe ndị ha chọpụtara tụkwara ha n’anya. Ma, o nweekwala ndị nke nọ n’ịchọ ịmata ihe ndị ha na-amaghị tinye aka n’ihe ndị na-adịghị mma. Dị ka ihe atụ, otu onye sayensị a na-anụ aha ya, bụ́ Isaac Newton, kọwara otú ikike ahụ ji ihe ndị dị na mbara igwe si jigide ihe ndị ahụ niile. Ọ bụkwa ya wepụtara usoro mgbakọ na mwepụ a na-akpọ kalkụlọs n’olu Bekee. E ji ụdị mgbakọ na mwepụ a arụpụta kọmputa nakwa ụgbọelu ndị e ji aga na mbara igwe. E jikwa ya amụ gbasara atọm. Ma, Isaac Newton tinyekwara aka n’iji anwansi eme ka ihe na-abụghị ọlaedo ghọọ ọlaedo.

Ihe karịrị otu puku afọ na narị afọ ise tupu a mụọ Newton, otu onye Grik aha ya bụ Ptolemy ji naanị anya nkịtị mụọ gbasara ihe ndị dị na mbara igwe. Ọ na-apụta n’abalị na-ele ihe ndị ahụ dị na mbara igwe ma na-agbakọ otú ha si aga, ọ bụkwa aka ochie n’ise map. Ma, o kwuru na ụwa nọ n’etiti, ihe ndị ọzọ niile a na-agba ya gburugburu. Otu onye na-amụ gbasara ihe ndị dị na mbara igwe aha ya bụ Carl Sagan kwuru gbasara ihe a Ptolemy kwuru, sị: “Mgbe otu puku afọ na narị afọ ise gachara, ndị mmadụ chọpụtara na ihe ahụ o kwuru gbasara ụwa ịnọ n’etiti abụghị eziokwu. Nke a gosiri na onye ụbụrụ na-aghọ nkọ nwere ike ịsị na ihe dị otú a na otú a, ma e mechaa, ya abụrụ na ihe ahụ adịghị otú ahụ.”

Ụdị ihe ahụ mere Ptolemy na-emekwa ndị sayensị taa. Ò nwere mgbe ndị sayensị ga-amatacha ihe niile gbasara ụwa na mbara igwe? Ọ bụ eziokwu na ndị sayensị achọpụtala ọtụtụ ihe baara anyị uru, ma, anyị kwesịkwara ịma na e nwere ọtụtụ ihe ha na-agaghị amatali. Otu onye sayensị aha ya bụ Paul Davies kwuru, sị: “A sị ka anyị kọwawa ihe niile gbasara mbara igwe na ụwa, anyị agaghị akọwali ha, ya aghara inwe ebe ọ ga-eri mperi.” Ihe a onye a kwuru gosiri na ụmụ mmadụ agaghị amatachali ihe niile gbasara ụwa anyị a. N’ihi ya, ọ bụrụ na a gwa anyị na ndị sayensị ga-akọwaliri anyị ihe niile, anyị kwesịrị iche echiche nke ọma tupu anyị ekwere.

E nwere ihe Baịbụl kwuru banyere ihe ndị dị ịtụnanya dị na mbara igwe nakwa n’ụwa anyị a. Ọ sịrị: “Lee! Ihe ndị a bụ ntakịrị ihe n’ọrụ [Chineke] niile; leekwa ka ihe a nụworo banyere ya si dị ntakịrị!” (Job 26:14) Ihe a gosiri na e nwere ọtụtụ ihe ụmụ mmadụ na-agaghị amatali. Ihe Pọl onyeozi dere kemgbe ihe fọrọ obere ka ọ bụrụ puku afọ abụọ gara aga ka bụ eziokwu. O dere, sị: “Lee otú ngọzi na amamihe na ihe ọmụma nke Chineke si dị omimi! Lee otú a na-apụghị ịchọpụtacha ikpe ya, na otú a na-apụghị ịchọpụtacha ụzọ ya!”—Ndị Rom 11:33.