MARIKNAM kadi nga estrikto unay dagiti dadakkelmo? Nasulisogka kadin nga aglibas wenno agulbod kadagiti nagannakmo gapu iti inaramidmo? No kasta, nalabit a kapadam ti rikna ti maysa a balasitang a nangibaga nga aglablabes ti panangsalaknib kenkuana dagiti nagannakna isu a naikunana: ‘Masapul nga ikkandak met koma iti bassit a wayawaya!’

Maawagan no dadduma dagiti pagannurotan iti balay kas dagiti maipalubos ken maiparit nga aramidem nga imbilin dagiti nagannakmo wenno dagiti mangay-aywan kenka. Mabalin a karaman kadagitoy a pagannurotan ti maipapan kadagiti homework, trabaho, naikeddeng nga oras ti panagawidmo, limitasion ti panagusarmo iti telepono, TV, wenno computer, dagiti ar-aramidem no awanka iti balayyo, no addaka idiay eskuelaan ken ti panangpilim kadagiti gagayyemmo.

Adu nga agtutubo ti masansan a mangsukir kadagiti pagannurotan dagiti nagannakda. Iti maysa a panagadal, dandani dua a kakatlo kadagiti agtutubo a napagsaludsodan ti nangibaga a nadisiplinada gapu ta sinukirda dagiti pagannurotan idiay balayda. Dayta ti kadawyan ken masansan unay a makagapu iti pannakadusada.

Ngem bigbigen ti kaaduan nga agtutubo a kasapulan ti dadduma a pagannurotan tapno malapdan ti naan-anay a kinaawan urnos. Ngem no talaga a kasapulan dagiti pagannurotan iti balay, apay a makapasuron ti dadduma kadagitoy? Ket no mariknam nga estrikto unay dagiti nagannakmo, aniat’ aramidem tapno mabang-aranka?

“Kasanok nga ibaga kadagiti dadakkelko a saanakon nga ubing ken nasken a tratuendak a kas nataengan nga addaan iti wayawaya?” inyimtuod ti balasitang nga agnagan iti Emily. Nariknam met kadin ti kasta? Kas ken Emily, mabalin a masuronka kadagiti pagannurotan agsipud ta dimo kayat a tratuendaka a kasla awan ammona nga ubing. Siempre, nalabit saan a kasta ti panangmatmat dagiti nagannakmo. Mabalin a pampanunotenda a napateg dagiti pagannurotanda  tapno masalakniban ken matulongandaka nga agbalin a responsable a nataengan.

Uray no adda bassit wayawayam, nalabit mariknam a saanen a maibagay kenka dagiti pagannurotan iti balayyo. Ad-adda a makapasuron dayta no kasla ad-adu ti wayawaya a maipapaay kadagiti kakabsatmo. Kinuna ti maysa a balasitang nga agnagan iti Marcy: “Agtawenak iti 17 ket nasken a nasapa ti panagawidko. Madusaak no sumukirak, idinto ta idi kas kaniak ti tawen ni manongko, awan ti naikeddeng nga oras ti panagawidna ken saanda a pulos a dinusa.” Iti pananglagipna iti kinabaritona, kastoy ti kinuna ni Matthew maipapan iti adingna a babai ken dagiti kasinsinna a babbai, “Saanda a madusa uray no agkamalida!”

Nalawag a mabalin nga ar-arapaapem ti tiempo a makaadayoka iti poder dagiti nagannakmo. Ngem talaga kadi a nasaysayaat ti pagbanagam no saanda nga estrikto kenka? Nalabit adda dagiti am-ammom a kataebmo nga agawidda inton kaykayatda, uray adalemen ti rabii, maisuotda ti aniaman a kayatda, ken mabalinda ti makikadua kadagiti gagayyemda kaanoman ken iti sadinoman a kayatda. Nalabit makumikom unay ngamin dagiti nagannakda isu a didan madmadlaw ti ar-aramiden dagiti annakda. Aniaman ti kasasaad, napaneknekan a saan a nasayaat ti kasta a panangpadakkel kadagiti annak. (Proverbio 29:15) Ti kurang a panagayat a makitkitam iti lubong ket nangnangruna a maigapu kadagiti managimbubukodan a tattao. Adu kadakuada ti napadakkel kadagiti pagtaengan nga awanan kadagiti pagannurotan.—2 Timoteo 3:1-5.

Inton agmataenganka, agbaliwto ti panangmatmatmo iti pagtaengan nga awanan kadagiti pagannurotan. Panunotem ti maysa a panagadal maipapan kadagiti babbai a dimmakkel iti pagtaengan a manmano dagiti pagannurotanna ken saan unay nga inwanwan ti nagannakda. Iti pananglagipda iti napalabas, awan kadakuada ti immanamong a nasayaat ti pagtaengan nga awan ti maipaalagad a disiplina. Imbes ketdi, ibilangda dayta nga ebidensia a saan a maseknan wenno saan a makabael dagiti nagannakda.

Imbes nga apalam dagiti agtutubo a mapalubosan a mangaramid iti kaykayatda, ikagumaam nga awaten a dagiti pagannurotan dagiti nagannakmo ket ebidensia ti ayat ken pannakaseknanda kenka. Babaen ti panangipaannurotda kadagiti nainkalintegan a limitasion, tultuladenda ni Jehova a Dios a kastoy ti imbagana iti ilina: “Pagbalinenkanto nga addaan iti pannakatarus ket isuroka iti dalan a rebbeng a papanam. Mangipaayakto iti balakad a ti matak situturong kenka.”—Salmo 32:8.

Iti agdama, nupay kasta, mabalin a kasla dimon maanusan dagiti pagannurotan. No kasta, usigem ti sumagmamano a praktikal a pamuspusan a  mabalinmo nga aramiden tapno matagiragsakmo ti kaaddam iti pagtaenganyo.

No kayatmo ti ad-adu a wayawaya wenno no saanka a mapnek iti wayawayam ita, makatulong ti nasayaat a komunikasion. ‘Ngem pinadaskon ti makisarita kadagiti nagannakko, ngem awan latta!’ nalabit kuna ti dadduma. No kasta ti panagriknam, saludsodam ti bagim, ‘Mabalinko kadi a parang-ayen ti abilidadko a makikomunikar?’ Makatulong ti pannakikomunikar tapno (1) magun-odam ti kayatmo wenno tapno (2) ad-adda a maawatam no apay a dida patgan ti kayatmo. Kinapudnona, no tarigagayam a nawayam a maaramid ti kayatmo a kas iti maysa a nataengan, nainkalintegan laeng a parang-ayem ti abilidadmo a makikomunikar.

Sursuruem a medmedan ti riknam. Kuna ti Biblia: “Isuamin nga espirituna ti iyesngaw ti maysa a maag, ngem daydiay masirib patalnaenna dayta agingga iti kamaudianan.” (Proverbio 29:11) Saan a basta panagreklamo ti ramanen ti nasayaat a komunikasion. Ad-adda laeng a sermonandaka no kasta ti aramidem! Isu a liklikam ti agreklamo, agpasugnod, ken agalboroto a kasla ubing. Uray no kasta unay ti panangipanabraangmo iti ridaw wenno panagtabbugam no estriktuandaka dagiti nagannakmo, mabalin nga agbanag laeng dayta iti pannakaipaannurot ti ad-adu pay a pagannurotan—imbes nga ad-adu a wayawaya.

Ikagumaam a tarusan dagiti nagannakmo. Ni Tracy, maysa a Kristiano nga agtutubo a napadakkel iti agsolsolo ti nagannakna a pagtaengan, naamirisna a makatulong dayta. Kinunana: “Saludsodak idi ti bagik, ‘Ania ngata ti kayat ni nanangko a mapasamak babaen kadagiti ipapaannurotna kaniak?’ Ikagkagumaannak a tulongan nga agbalin a nasaysayaat a tao.” (Proverbio 3:1, 2) Mabalin a makatulong kenka ti kasta a pannakipagrikna tapno mailawlawagmo ti kapanunotam kadagiti nagannakmo. Kas pagarigan, ipapantayon a didaka palubosan a makipasken. Imbes nga agrasonka, mabalinmo nga iyimtuod, “No ngay adda kaduak a nataengan ken mapagtalkan a gayyem?” Mabalin a saan a kanayon a patgan ti nagannakmo dagiti kiddawmo, ngem no maawatam ti pakaseknanda, nalabit a makaisingasingka iti banag nga ipalubosda.

Parayrayem ti panagtalek kenka dagiti nagannakmo. Ti pananggun-od iti panagtalek ti nagannakmo ket kayariganna ti panagurnong iti kuarta iti banko. Ti laeng indepositom ti mabalinmo nga iruar. No ad-adu ti gastuem ngem iti naurnongmo, agmultaka, ken no mamin-adu nga aramidem dayta, mabalin a maiserra ti kuentam iti banko. Ti pananggun-od iti kanayonan a pribilehio ket kayariganna ti panangiruar iti kuarta; mapatgan laeng dayta no napaneknekamon iti napalabas a manakemka.

Agbalinka a realistiko kadagiti namnamaem. Responsabilidad dagiti nagannakmo ti mangipakita iti nainkalintegan a panangkontrol kadagiti tigtignaymo. Gapuna, saritaen ti Biblia “ti bilin ni amam” ken “ti linteg ni inam.” (Proverbio 6:20) Nupay kasta, dimo koma ipapan a dagiti pagannurotan iti balayyo ket mangdadael iti biagmo. Imbes ketdi, no agtulnogka iti pagayatan ti nagannakmo, ikari ni Jehova a ‘naimbagto ti lak-ammo’!—Efeso 6:1-3.