Evaọ oke Kresimesi ahwo buobu a rẹ ta nọ “ezae iwareghẹ esa” hayo “ivie esa” ae a nyabru Jesu nyae ruẹ e riẹ evaọ okenọ a yẹi no. Rekọ Ebaibol na o dhesẹ ahwo nana ere he. (Matiu 2:1) Evaọ obe Usi Uwoma nọ Matiu o kere, ọ rọ ẹme Griki na ma’goi dhesẹ ahwo nọ a nyabru Jesu ze na. O wọhọ nọ ẹme Griki yena o dhesẹ ahwo nọ a rẹ rọ isi gbẹva, hayo ahwo nọ a re ru eware imizi efa. a A jọ efafa Ebaibol efa sa-sa se ai “enọ i re rri isi obehru rọ gbẹva” hayo “magi.” b

•  Ahwo nana nọ a se “ezae iwareghẹ” na, ima bro a nyae ruẹ Jesu?

•  Kọ ezae nana yọ “ivie”?

•  Kọ didi odẹ rai?

•  Oke vẹ enọ a se “ezae iwareghẹ” na a rọ nyae ruẹ Jesu?

•  Kọ Ọghẹnẹ họ ọnọ o ru nọ ezae nana a ro lele esi na kpobọ Bẹtlẹhẹm?

 Ahwo nana nọ a se “ezae iwareghẹ” na, ima bro a nyae ruẹ Jesu?

 Ebaibol ọ fodẹ unu rai hi. Duọ ohwo duọ ọvuọ oriẹ a be ta. Obe Encyclopedia Britannica o ta nọ, “ahwo nọ a be rria ofẹ Asia a ta nọ ezae ikpegbivẹ a nyae ruẹ Jesu, rekọ ahwo ofẹ Europe gbe unuakpọ America a ta nọ ezae esa. Ẹsejọhọ a ta ere fikinọ Ebaibol ọ ta nọ ekẹ esa ‘igoru gbe frankinsẹns gbe mọr’ (Matiu 2:11) a kẹ Jesu.”

 Kọ ezae nana yọ “ivie”?

 Dede nọ evaọ oke Kresimesi, ahwo buobu a rẹ ta nọ ezae nọ e nyabru Jesu na yọ ivie, a jọ oria ovo evaọ Ebaibol ta ere he. Obe Encyclopedia Britannica o ta nọ, nọ ikpe buobu e vrẹ no ẹsiẹe a ro fi oyena ba iku na “re e ruẹse were.”

 Kọ didi odẹ rai?

 Ebaibol na ọ fodẹ odẹ ahwo nana nọ i re rri isi obehru rọ gbẹva na ha. The International Standard Bible Encyclopedia o ta nọ iku esia gheghe a jọ se ai edẹ (wọhọ, Gaspar, Melchior, gbe Balthasar).

 Oke vẹ enọ a se “ezae iwareghẹ” na a rọ nyae ruẹ Jesu?

 O wọhọ nọ Jesu ọ kpako te emerae buobu no taure ezae nọ i re rri isi obehru rọ gbẹva na a tẹ te nyabru ei. Ma riẹ ere keme Herọd ovie na nọ ọ gwọlọ kpe Jesu no o jie uzi inọ a kpe emezae nọ e rrọ umuo ikpe ivẹ kpotọ no. Okenọ ahwo nọ a re rri isi rọ gbẹva na a fodẹ kẹe inọ esi na ọ rọ romavia oye o rri ro jie uzi yena.—Matiu 2:16.

 Orọnikọ aso ẹdẹ nọ a ro yẹ Jesu na oye ezae nana a rọ nyabru Jesu hu. Ebaibol na ọ ta nọ: “Okenọ a ruọ eva uwou na, a tẹ ruẹ ọmọ na avọ Meri oni riẹ.” (Matiu 2:11) Onana u dhesẹ nọ okenọ ezae nọ i re rri isi rọ gbẹva na a nyae ruẹ uviuwou na yọ a be rria evaọ uwou, orọnikọ Jesu ọ gbẹ jọ ọmọboba nọ ọ rrọ oria emu erao ho.—Luk 2:16.

 Kọ Ọghẹnẹ họ ọnọ o ru nọ ezae nana a ro lele esi na kpobọ Bẹtlẹhẹm?

 Ahwo jọ a re roro nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ o vi esi nana re o su ahwo na kpobọ Bẹtlẹhẹm nyae ruẹ Jesu. Rekọ ere o rrọ họ. Ẹvẹ ma rọ ta ere?

•   Obọ Jerusalẹm ọye esi na ọ kaki su ahwo nọ a re rri isi rọ gbẹva na nya. Ebaibol ọ ta nọ: “Enọ i re rri isi obehru rọ gbẹva a te no obọ Ovatha-Ọre ziọ Jerusalẹm, a tẹ ta nọ: ‘Diẹse ovie ahwo Ju nọ a yẹ na ọ rrọ? Keme ma ruẹ esi riẹ evaọ okenọ ma jọ obọ Ovatha-Ọre, yọ ma nyaze re ma guzou kpotọ kẹe.’”—Matiu 2:1, 2.

•   Herọd ovie na ọ kake ta kẹ enọ i re rri isi rọ gbẹva inọ a kpobọ Bẹtlẹhẹm taure esi na o te ti mu ai họ esuo. Nọ Herọd o yo nọ “ovie ahwo Ju” jọ ọ riẹ, nọ o roro nọ o ti lele iei hrowo ọkwa, ọ tẹ nọ ahwo re a vuẹe oria nọ a ti jo yẹ Kristi nọ a ya eyaa riẹ na. (Matiu 2:3-6) Nọ o yo nọ obọ Bẹtlẹhẹm a ti jo yẹi, ọ tẹ ta kẹ enọ i re rri isi rọ gbẹva na nọ a kpohọ obei re a romatotọ gwọlọ ọmọ na, kẹsena a ve zihe ze te niyẹrẹ kẹe.

   Nọ ọ ta ere kẹ ae no, ezae nọ i re rri isi rọ gbẹva na a te kpobọ Bẹtlẹhẹm. Ebaibol ọ ta nọ: “Nọ a yo ẹme ovie na no, a tẹ ruọ edhere, rri! esi nọ a ruẹ okenọ a jọ obọ Ovatha-Ọre na ọ tẹ karo kẹ ae bẹsenọ ọ rọ daji evaọ ehru oria nọ ọmọ na ọ jọ.”—Matiu 2:9.

•   Nọ esi na ọ romavia no, eware nọ i lele i rie i je ti si uwhu kpe Jesu, yọ u ru nọ a ro kpe emọboba buobu nọ e riẹ onahona ha. Nọ enọ i re rri isi rọ gbẹva na a no Bẹtlẹhẹm no, Ọghẹnẹ ọ tẹ vẹvẹ ae unu inọ a zihe bru Herọd ho.—Matiu 2:12.

 Kọ eme Herọd o ru? Ebaibol ọ ta nọ: “Nọ Herọd ọ ruẹ nọ enọ i re rri isi obehru rọ gbẹva na a viẹ riẹ họ no, eva e tẹ dhae gaga, o te vi ahwo nyai kpe emezae kpobi nọ e rrọ Bẹtlẹhẹm gbe ibrotọ riẹ kpobi no, no umuo ikpe ivẹ kpotọ, wọhọ epaọ umuo oke nọ enọ i re rri isi obehru rọ gbẹva na a fodẹ nọ ọ romatotọ nọ ae.” (Matiu 2:16) Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru nọ oware uyoma utiona o rẹ rọ via vievie he.—Job 34:10.