Mono Bakisaka nde Nzambi Mpamba Muntu Ta Manisa Mambu ya Mbi na Ntoto

Disolo ya Ursula Menne

Banda ntama mono ke yibuka diaka, mono vandaka kuzola mpenza nde bo sadila bantu yonso mambu ya mbote mpi na mutindu ya mbote. Nzala ya ngolo yina mono kumaka na yo salaka nde bo tula mono na boloko na Allemagne ya Bakoministe. Kuna na boloko, mono zabaka nde Nzambi mpamba muntu ta manisa mambu ya mbi na ntoto. Yai disolo ya luzingu na mono.

MONO butukaka na 1922 na mbanza Halle na Allemagne. Mbanza Halle kele mbanza mosi ya ntama ya me sala bamvula kuluta 1 200. Yo kele na bakilometre kiteso ya 200 na ndambu ya sudi mpi ya westi (sud-ouest) ya mbanza Berlin. Mbanza Halle vandaka mosi ya ba centre ya nene (bastions) ya dibundu ya Misioni (Protestantisme). Käthe, leke na mono ya nkento, butukaka na 1923. Papa na beto vandaka kusala kisalu ya kisoda mpi mama na beto vandaka kuyimba na bateyatre.

Nzala ya ngolo yina mono vandaka na yo ya kumanisa mambu ya mbi na ntoto katukaka na papa. Ntangu yandi katukaka na kisalu ya kisoda, yandi kangulaka magaze ya kutela bima. Bakliya mingi ya papa vandaka bansukami yo yina yandi vandaka kudefisa bo bima. Kansi kikalulu na yandi yai ya mbote bwisaka mumbongo na yandi. Yo lombaka nde mono baka dilongi na mambu yina papa kutanaka ti yo mpi mono bakisa nde muntu mosi ve lenda kuka kukumisa bantu yonso ti luzingu ya mbote ya mutindu mosi mpi kumanisa mambu ya mbi. Kansi baleke ke zolaka kaka kumeka kima mosi ya me kwisila bo na ntu.

Mono kumaka ngolo na miziki. Mono longukaka yo na mama. Mono ti Käthe, mama longaka beto miziki, kuyimba mpi kukina. Mono vandaka mwana mosi ya kiese-kiese. Mono ti Käthe, beto vandaka ti luzingu ya mbote. Kansi kiese yina sukaka na 1939.

Bampasi Me Yantika

Ntangu mono manisaka klase, mono kotaka na ekole mosi yina bo vandaka kulonga bantu kukina. Kuna Mary Wigman longaka mono makinu ya bo ke bingaka Ausdruckstanz (dance expressive). Yandi vandaka na kati ya bantu yina basisaka makinu yai ya ke lombaka nde muntu ya ke kina yo kumonisa na nzila ya makinu mutindu yandi ke kudiwa. Mono yantikaka mpi kusala kisalu ya pentire. Ntangu mono vandaka leke, na luyantiku mono vandaka kuzinga na kiese, mambu mingi ya mono vandaka kusala mpi kulonguka vandaka kupesa mono kiese. Kansi kiese yina mono vandaka na yo vandaka ya ntangu fioti: Bitumba ya Zole ya Ntoto ya Mvimba yantikaka na 1939 mpi na 1941 papa na mono fwaka na maladi ya kosu-kosu (tuberculose).

Bitumba ke vandaka mpasi ya ngolo mpenza. Ata mono vandaka kaka leke ya bamvula 17 ntangu bitumba yantikaka, mono vandaka kutuba nde bantu ya nsi-ntoto belaka kilawu. Bantu mingi ata bayina vandaka ntete bantu ya mbote landaka mpi kilawu yina ya bantu ya Nazi (hystérie nazie). Na nima, yo salaka nde bantu kukonda bima yina bo vandaka na yo mfunu, yo nataka lufwa mpi yo bebisaka bima mingi. Bombi mosi bebisaka mpenza nzo na beto mpi bampangi mingi ya dibuta na beto fwaka na ntangu ya bitumba.

Ntangu bitumba manaka na 1945, mono ti mama mpi Käthe, beto vandaka kaka kuzinga na mbanza Halle. Na ntangu yina, mono kwelanaka dezia ti bakala mosi mpi mono vandaka ti mwana mosi ya nkento ya fioti. Kansi mavwanga kotaka na makwela na beto. Mono kabwanaka ti bakala na mono mpi banda pana mono kumaka kukina mpi kusala kisalu ya pentire sambu na kulungisa bampusa na mono mpi ya mwana na mono ya nkento.

Na nima ya bitumba, Allemagne kabwanaka na bitini iya. Mbanza na beto vandaka na kitini yina luyalu ya Union soviétique vandaka kuyala. Yo yina, beto kumaka kuzinga na kulanda bansiku (régime) ya Bakoministe. Na 1949, bo kumaka kubinga kitini ya Allemagne yina beto vandaka kuzinga nde République démocratique allemande (RDA).

Mutindu Luzingu Vandaka Ntangu Bakoministe Vandaka Kuyala

Na bamvula yina, mama belaka mpi yandi kumaka kuzinga ti mono. Mono kumaka kusala kisalu mosi ya biro (administration). Na ntangu yina mono zabanaka ti kimvuka mosi ya bantu (étudiants dissidents) yina vandaka kutelemina mambu ya mbi yina bantu vandaka kusadila bantu ya nkaka. Mu mbandu, bo buyaka kubaka leke mosi na iniversite sambu papa na yandi vandaka ntete na kimvuka ya bantu ya Nazi. Mono zabaka yandi mbote sambu beto vandaka kubula miziki kisika mosi ti yandi. Mono kuditubilaka nde, ‘sambu na nki bo ke pesa yandi ndola sambu na mambu yina papa na yandi me sala?’ Na nima mono kotaka mpi na kimvuka yina ya vandaka kutelemina mambu ya mbi mpi mono vandaka kukwenda mpi ti bo ntangu bo vandaka kusala marche. Kilumbu mosi nkutu, mono bambaka bapapie (tracts) na baeskalie yina vandaka na nganda ya tribinale.

Mikanda yina mono vandaka kusonika ntangu mono kumaka sekretere na Komite ya Provense Sambu na Ngemba (secrétaire du comité régional pour la paix) pesaka mono diaka nzala ya kusosa kumanisa mpenza mambu ya mbi. Kilumbu ya nkaka diaka sambu na bikuma ya politiki, Komite na beto vandaka na mfunu ya kunatila mbuta-muntu mosi na Allemagne de l’Ouest bampasi. Yo yina, bo vandaka kukana kutindila yandi mikanda ya propagande ya Bakoministe. Mambu ya mbi yina bo vandaka kusosa kusala pesaka mono mpasi mingi mpenza yo yina mono bumbaka koli yango na biro. Bo tindaka yo diaka ve.

“Muntu ya Kuluta Mbi na Shambre Mosi ya Boloko” Pesaka Mono Kivuvu

Na Yuni 1951, babakala zole kotaka na biro na mono mpi bo songaka mono nde: “Beto me kwisa kukanga nge.” Bo nataka mono na boloko yina bo vandaka kubinga nde Roter Ochse (Bœuf Rouge). Mvula mosi na nima, bo fundaka mono nde mono vandaka kunwanisa Leta. Muntu mosi (étudiant) ya kimvuka yina vandaka kutelemina mambu ya mbi fundaka mono na Stasi, kimvuka mosi ya bapolisi mpi yandi telaka bo disolo ya bapapie (tracts) yina mono bambaka na tribinale. Mambu vandaka klere ve na mutindu bo sambisaka mono sambu ata muntu mosi ve tulaka dikebi na mambu ya mono vandaka kutuba ntangu beto vandaka kusamba. Bo zengilaka mono boloko ya bamvula sambanu. Na bamvula yina mono vandaka na boloko, mono belaka mpi bo tulaka mono na shambre mosi ya nene (dortoire) ya opitale mosi na boloko. Yo vandaka ti bankento ya nkaka kiteso ya 40. Ntangu mono monaka mutindu bo yonso vandaka kibeni mawa-mawa, mono yantikaka kutekita na boma. Mono kwendaka ntinu na porte mpi mono bulaka ngolo mpenza na porte sambu bo basisa mono na nganda.

Muntu mosi yina vandaka kukengila na boloko yulaka mono nde: “Nge ke zola nki?”

Mono tubaka na ndinga ya ngolo mpenza nde: “Beno basisa mono awa. Kana mpila kele beno tula mono na kisika yina mosi ta vanda mono mosi kansi beno basisa mono awa!” Kansi yandi kipaka ve mambu yina mono songaka yandi. Ntangu fioti na nima, mono monaka nkento mosi yina vandaka ve bonso bankento yonso ya nkaka na shambre yina ya nene. Yandi vandaka mpenza na ngemba. Yo yina mono vandaka na lweka na yandi.

Yandi songaka mono nde: “Kana nge ke zola kuvanda na lweka na mono, vanda mayele.” Yo yitukisaka mono mingi. Yandi songaka mono diaka nde: “Bantu ya nkaka awa ke yindulaka nde mono kele muntu ya kuluta mbi na shambre yai ya boloko kaka sambu mono kele Mbangi ya Yehowa.”

Na ntangu yina, mono zabaka ve nde bantu vandaka kutadila Bambangi ya Yehowa bonso bambeni ya Luyalu ya Bakoministe. Kansi kima ya mono vandaka kuzaba sambu na bo kele nde Balongoki ya Biblia (mutindu bo vandaka ntete kubinga Bambangi ya Yehowa) zole vandaka kukwisa kutala papa mbala na mbala ntangu mono vandaka mwana-fioti. Nkutu mono ke yibuka diaka, papa vandaka kutuba nde: “Balongoki ya Biblia kele longaka mambu ya kieleka!”

Mono sepelaka mingi mutindu mono kutanaka ti nkento yango. Zina na yandi Berta Brüggemeier, mono vandaka kuzola yandi mingi mpenza. Mono songaka yandi nde: “Pardo, longa mono mambu ya Yehowa.” Banda pana, beto kumaka kulutisa ntangu mingi beto zole sambu na kutubila mambu ya Biblia. Mono longukaka nkutu nde Nzambi ya kieleka, Yehowa, kele Nzambi ya zola, ya ke zolaka mambu ya mbote mpi ya ngemba. Mono longukaka mpi nde yandi ta manisa bampasi yina bantu ya mbi mpi ya nku ke nataka. Nkunga 37:10, 11 ke tuba nde: “Kubika kaka fioti, mpi bantu ya mbi ta vanda diaka ve . . . Kansi bantu ya kudikulumusa ta baka ntoto, mpi bo to wa kiese kibeni na ngemba ya mingi.”

Mono Me Basika na Boloko Mpi Mono Me Kwenda Kuzinga na Westi

Mono basikaka na boloko na 1956 na nima ya kulutisa bamvula kuluta tanu kuna. Bilumbu tanu na nima, mono katukaka na République démocratique allemande mpi mono tinaka na Allemande de l’Ouest. Na ntangu yina, mono vandaka ti bana zole ya bankento Hannelore ti Sabine mpi mono kwendaka kuzinga ti bo kuna. Kuna mono ti bakala na mono, beto fwaka makwela mpi mono kutanaka diaka ti Bambangi ya Yehowa. Ntangu mono vandaka kulonguka Biblia, mono zabaka nde mono fwete yambula mambu ya nkaka mpi kukuma kuzitisa bansiku ya Yehowa na luzingu na mono. Mono salaka yo mpi na nima mono bakaka mbotika na 1958.

Na nima, mono kwelanaka diaka ti bakala ya nkaka kansi na mbala yai bakala yango vandaka Mbangi ya Yehowa. Zina na yandi Klaus Menne. Mono ti Klaus, beto vandaka ti makwela ya mbote mpenza mpi beto butaka bana zole Benjamin ti Tabia. Kima ya mpasi kele nde, Klaus me fwaka na aksida bamvula kiteso ya 20 me luta mpi banda pana me bikalaka mufwidi. Kansi kivuvu ya lufutumuku ke pesaka mono kikesa sambu mono ke zabaka nde bantu ya me fwaka ta futumuka sambu na kuzinga na Paladisu awa na ntoto. (Luka 23:43; Bisalu 24:15) Kumona mutindu bana na mono yonso iya ke sambilaka Yehowa ke pesaka mono kikesa mingi mpenza.

Kulonguka ya Biblia me sadisaka mono na kubakisa nde Yehowa mpamba muntu ta manisa mpenza mambu ya mbi awa na ntoto. Yandi kele ve bonso bantu. Yandi ke tulaka dikebi na mambu yonso ya luzingu na beto, na mambu yina beto me kutanaka ti yo mpi na mambu yina mbala mingi bantu ya nkaka ke monaka ve. Kuzaba mambu yai ya mfunu mingi ke sadisaka mono na kuvanda na ngemba, mingi-mingi ntangu mono ke monaka mutindu bantu ke sadilaka bantu ya nkaka mambu ya mbi to mpi ntangu bo ke sadilaka mono yo. Biblia ke tuba nde: “Kana nge mona na distrike na nge bo ke monisa nsukami mpasi mpi bo ke zitisa ve lunungu mpi mambu ya mbote, kuyituka ve. Sambu muntu mosi yina kele ti kiyeka mingi kuluta mfumu yina ya nene ke tala yandi, mpi kele diaka ti bantu ya nkaka yina kele ti kiyeka mingi kuluta bo.” (Longi 5:8) Ya kieleka, “muntu mosi yina kele ti kiyeka mingi kuluta,” na verse yai kele Ngangi na beto. Nkutu Baebreo 4:13 ke tuba nde: “Bima yonso kele kinkonga mpi ke monikaka pwelele na meso ya muntu yina beto fwete vutula munoko.”

Mambu Yina Mono Me Longukaka na Bamvula Kuluta 90

Bantu ya nkaka ke lombaka mono na kutela bo mutindu luzingu vandaka ntangu bantu ya Nazi mpi Bakoministe vandaka kuyala. Luzingu vandaka mpasi ntangu bimvuka yai zole vandaka kuyala. Baguvernema yai zole mpi baguvernema yonso ya nkaka ke monisaka kaka nde bantu lenda kuka ve kuditwadisa bo mosi. Yai kele nkutu mambu ya Biblia ke tubaka mpenza: “Muntu me yalaka muntu sambu na kupesa yandi mpasi.”—Longi 8:9.

Ntangu mono vandaka leke mpi kondaka eksperiansi, mono vandaka kutula ntima nde bantu ta tula guvernema mosi yina ta sadilaka bantu yonso mambu ya mbote. Bubu yai me bakisaka mambu mbote. Ngangi na beto mpamba muntu ta manisa mambu ya mbi na ntoto. Sambu na kumanisa yo, yandi ta fwa bantu yonso ya mbi mpi yandi ta pesa mukumba ya kutwadisa ntoto na Mwana na yandi, Yezu Kristu, yina ke tulaka mambote ya bantu ya nkaka na kisika ya ntete. Biblia ke tubaka mambu yai sambu na Yezu: “Nge zolaka lunungu, kansi nge mengaka kufwa nsiku.” (Baebreo 1:9) Mono ke vandaka kibeni na kiese mutindu Nzambi me bendaka mono na Ntotila yai ya mbote kibeni mpi ya ke sadilaka bantu yonso mambu ya mbote!

[Kifwanisu]

Mono ti bana na mono ya bankento Hannelore ti Sabine ntangu beto kumaka na Allemagne de l’Ouest.

[Kifwanisu]

Bubu yai, mono ti mwana na mono ya bakala Benjamin mpi nkento na yandi Sandra