1. Inki mutindu kimpala bebisaka ngemba ya dibuta ya Yakobi?

YAKOBI vandaka kuzola bana na yandi yonso kansi yandi vandaka kuzola Yozefi mingi kuluta. Inki mutindu bana ya nkaka ya Yakobi vandaka kutadila Yozefi? Bo kumaka kuwila yandi kimpala, yo yina bo yinaka yandi. Yozefi salaka ve ata kima mosi ya mbi yina pusaka bampangi na yandi na kumenga yandi. Ata mpidina, ntangu Yozefi lungisaka bamvula 17, bo tekaka yandi na kimpika mpi bo kusaka tata na bo nde mbisi mosi ya makasi me fwa mwana yina yandi vandaka kuzola mingi. Kimpala na bo bebisaka ngemba ya dibuta mpi yo pesaka tata na bo mpasi mingi.—Kuy. 37:3, 4, 27-34.

2. Mutindu Bagalatia 5:19-21 ke monisa yo, sambu na nki kimpala kele kigonsa?

² Na Biblia, ngogo kimpala * kele na kati ya “bisalu ya nitu” yina ke fwaka; yo lenda kanga muntu nzila ya kukota na Kimfumu ya Nzambi. (Tanga Bagalatia 5:19-21.) Mbala mingi, kimpala ke salaka nde muntu kukuma nku, kuswana-swana mpi kukuma kuwa makasi ya ngolo.

3. Inki beto ta tadila na disolo yai?

³ Mbandu ya bampangi ya Yozefi ke monisa mutindu kimpala lenda bebisa kinduku mpi ngemba ya dibuta. Ata beto ta sala ve mambu yina bampangi ya Yozefi salaka, beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka mpi ntima na beto ke kusaka beto mingi. (Yer. 17:9) Yo yina, bantangu ya nkaka beto lenda wila bantu kimpala. Beto tadila bambandu na Biblia yina lenda sadisa beto  na kuzaba bikuma yina lenda pusa beto na kuwila bankaka kimpala. Beto ta tubila mpi mambu yina lenda sadisa beto na kubuya kimpala sambu na kutanina ngemba.

4. Sambu na nki bantu ya Filistia vandaka kuwila Izaki kimpala?

⁴ Bima mingi yina muntu kele ti yo. Izaki vandaka mvwama yo yina bantu ya Filistia vandaka kulula bima na yandi. (Kuy. 26:12-14) Bo fikaka nkutu mabulu ya masa yina Izaki vandaka kunwisa bitwisi na yandi. (Kuy. 26:15, 16, 27) Bubu yai mpi, bantu ya nkaka ke lulaka bima ya bankaka bonso bantu ya Filistia. Bo ke zolaka kuvanda ti bima yina bo ke lula mpi ke zolaka nde bima ya bantu yina kuvila.

5. Sambu na nki bantwadisi ya mabundu vandaka kuwila Yezu kimpala?

⁵ Kana bantu ke sepela mingi ti muntu mosi. Bantwadisi ya mabundu ya Bayuda vandaka kuwila Yezu kimpala sambu bantu vandaka kusepela ti yandi mingi. (Mat. 7:28, 29) Yezu vandaka muntu yina Nzambi tindaka awa na ntoto mpi yandi vandaka kulonga kieleka. Ata mpidina, bantwadisi yina ya mabundu tubaka mambu mingi ya luvunu mpi ya mbi sambu na kubebisa lukumu ya Yezu. (Mar. 15:10; Yoa. 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Inki dilongi beto lenda baka na disolo yai? Beto fwete wila ve bampangi yina bantu ke zolaka mingi kimpala. Na kisika ya kuwila bo kimpala, beto fwete landa mbandu ya bikalulu na bo ya mbote.—1 Bak. 11:1; 3 Yoa. 11.

6. Inki monisaka nde Diotrefesi vandaka kuwila bampangi kimpala?

⁶ Mikumba na dibundu. Na mvu-nkama ya ntete Diotrefesi vandaka kulula bampangi yina vandaka kutwadisa dibundu. Yandi vandaka kuzola “kubaka kisika ya ntete” na dibundu, yo yina yandi vandaka kutuba mambu ya mbi sambu na kubebisa lukumu ya ntumwa Yoane mpi ya bampangi ya nkaka yina vandaka ti mikumba. (3 Yoa. 9, 10) Ata beto ta sala ve mambu bonso Diotrefesi, beto mpi lenda yantika kulula mpangi yina kele ti mukumba yina beto ke zolaka; mingi-mingi mukumba yina beto ke mona nde beto me fwana na kubaka yo mpi beto ta lungisa yo mbote.

7. Kimpala lenda kumisa muntu nki mutindu?

⁷ Kimpala kele bonso matiti ya ndikila. Kana yo me mena na bantima na beto, yo lenda vanda mpasi na kukatula yo. Kimpala ke salaka nde muntu kukuma ti bangindu ya mbi, lulendo mpi bwimi. Yo ke salaka mpi nde muntu kuvanda ve ti bikalulu ya mbote bonso zola, kikalulu ya kuwila bantu mawa mpi ntima-mbote. Kana beto me bakisa nde kimpala ke mena na ntima na beto, beto fwete katula yo nswalu. Inki bikesa beto lenda sala sambu na kuwila ve bankaka kimpala?

8. Inki bikalulu ta sadisa beto na kuwila ve bantu ya nkaka kimpala?

⁸ Kana beto ke yedisa kikalulu ya kudikulumusa, yo ta sadisa beto na kuwila ve bankaka kimpala. Kana beto kele ti bikalulu ya mbote, kimpala ta mena ve na ntima na beto. Kudikulumusa ta sadisa beto na kuyindula ve nde beto kele mfunu mingi kuluta bantu ya nkaka. Muntu ya kudikulumusa ke yindulaka ve nde bo fwete sadila yandi mambu kuluta bantu ya nkaka. (Bag. 6:3, 4) Muntu yina ke sepelaka ti bima yina yandi kele na yo ke kudifwanisaka ve ti bantu ya nkaka. (1 Tim. 6:7, 8) Yandi ke sepelaka kana muntu ya nkaka me zwa kima mosi ya mbote yina yandi kele ve na yo.

9. Mutindu Bagalatia 5:16 mpi Bafilipi 2:3, 4 ke monisa yo, mpeve santu ta sadisa beto na kusala nki?

⁹ Mpeve santu ya Nzambi ta sadisa beto na kuyedisa kudikulumusa mpi kikalulu ya  kusepela ti bima yina beto kele na yo na kisika ya kuwila bantu kimpala. (Tanga Bagalatia 5:16; Bafilipi 2:3, 4.) Mpeve santu ya Yehowa ta sadisa beto na kutadila mbote-mbote bangindu na beto mpi bikuma yina ke pusa beto na kusala mambu. Nzambi lenda sadisa beto na kukatula bangindu ya mbi yina kele na ntima na beto. (Nk. 26:2; 51:10) Beto tadila mbandu ya Moize mpi Polo yina salaka bikesa sambu na kuwila ve bantu kimpala.

10. Inki mambu zolaka kumeka lukwikilu ya Moize? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

¹⁰ Moize vandaka ti kiyeka ya nene na kati ya bansadi ya Nzambi. Kansi yandi kangaka ve bankaka nzila ya kubaka mikumba. Mu mbandu, na dibaku mosi Yehowa bakaka ndambu ya mpeve santu na Moize mpi pesaka yo na kimvuka ya bankuluntu ya Izraele yina telemaka pene-pene ya tenta ya lukutakanu. Ntangu fioti na nima, Moize waka nde bankuluntu zole yina vandaka ve na tenta ya lukutakanu bakaka mpi mpeve santu mpi kumaka kusala mambu bonso baprofete. Inki Moize salaka ntangu Yozue lombaka yandi na kukanga bo nzila? Moize waka ve kimpala na mutindu Yehowa tudilaka bankuluntu yina zole dikebi, kansi na kudikulumusa yonso, yandi sepelaka na mukumba yina bo bakaka. (Kut. 11:24-29) Inki dilongi beto ke baka na mbandu ya Moize?

11. Inki mutindu bankuluntu lenda landa mbandu ya Moize?

¹¹ Kana nge kele nkuluntu, keti bo me lombaka nge dezia na kupesa mpangi mosi formasio sambu na kulungisa mukumba yina nge ke zolaka mingi? Mu mbandu, nge lenda zola mingi mukumba na nge ya kutwadisa Nzozulu ya Nkengi. Kansi kana nge kele muntu ya kudikulumusa bonso Moize, nge ta mona ve nde nge kele diaka ve mfunu sambu bo me lomba nge na kupesa mpangi ya nkaka formasio sambu yandi baka mukumba yina nge vandaka na yo. Na kisika ya kuwa kimpala, nge ta vanda na kiese ya kusadisa mpangi na nge.

12. Inki mutindu bampangi mingi bubu yai ke monisaka kudikulumusa mpi ke sepelaka ti bisalu yina bo me pesa bo?

¹² Beto tadila diambu ya nkaka yina bankuluntu mingi ya minunu ke kutana ti yo. Na bamvula me luta, bampangi ya nkaka vandaka bantwadisi ya bimvuka ya bankuluntu. Kansi ntangu bo lungisaka bamvula 80, bo yambulaka mikumba yina na luzolo yonso. Bankengi ya nziunga yina ke lungisa bamvula 70 ke yambula na kudikulumusa yonso mukumba na bo ya nkengi ya nziunga mpi bo ke ndima mikumba ya nkaka yina bo ke pesa bo. Diaka, na bamvula ya me luta, bampangi mingi ya dibuta ya Betele na ntoto ya mvimba me katuka na Betele mpi me kumaka kusala na bateritware. Bampangi yai ya kwikama ke wilaka ve bampangi yina me bakaka mikumba na bo kimpala.

13. Inki zolaka kupusa Polo na kuwila bantumwa 12 kimpala?

¹³ Ntumwa Polo mpi yedisaka kikalulu ya kusepela ti bima yina yandi vandaka na yo mpi monisaka kudikulumusa. Polo bikaka ve nde kimpala kuyela na ntima na yandi. Yandi vandaka kusamuna mingi kansi ti kudikulumusa yonso yandi tubaka nde: “Mono kele muntu ya kuluta fioti na kati ya bantumwa, mpi yo me fwana ve nde bo binga mono ntumwa.” (1 Bak. 15:9, 10) Polo kumaka ve Mukristu ntangu mosi ti bantumwa 12 yina vandaka kutambula ti Yezu. Yandi kumaka Mukristu na nima ya lufutumuku ya Yezu. Ata na nima Polo kumaka “ntumwa ya makanda,” mukumba ya bantumwa 12 ya Yezu lutaka mukumba na yandi. (Bar. 11:13; Bis. 1:21-26) Polo sepelaka ti mukumba yina yandi vandaka na yo na kisika ya kuwila bantumwa 12 kimpala mpi kulula kinduku ya ngolo yina bo vandaka na yo ti Yezu.

14. Inki beto ta sala kana beto ke sepela ti bima yina beto kele na yo mpi kele ti kikalulu ya kudikulumusa?

 ¹⁴ Kana beto ke sepela ti bima yina beto kele na yo mpi ke monisa kudikulumusa, beto ta vanda bonso Polo mpi ta monisa luzitu sambu na kiyeka yina Yehowa me pesaka bantu ya nkaka. (Bis. 21:20-26) Yehowa ke ponaka bampangi yina ke twadisaka dibundu na yandi. Ata bo kele ti bifu, Yehowa ke monaka nde bo kele “makabu.” (Baef. 4:8, 11) Kana beto ke zitisa bampangi yai mpi ke lemfuka na kudikulumusa yonso na lutwadisu na bo, kinduku na beto ti Yehowa ta vanda ngolo mpi dibundu ta vanda na ngemba.

15. Inki beto fwete sala?

¹⁵ Kimpala ke katulaka ngemba. Beto fwete katula kimpala na bantima na beto mpi beto fwete kuna yo ve na bantima ya bantu ya nkaka. Kana beto ke sala mpidina, beto ta lemfuka na nsiku ya Yehowa ya kulanda “mambu yina ke kotisaka ngemba mpi mambu yina ke sadisaka na kupesana kikesa.” (Bar. 14:19) Inki beto fwete sala kibeni sambu na kusadisa bantu ya nkaka na kuvanda ve ti kimpala mpi kutula ngemba?

16. Inki beto lenda sala sambu na kupusa ve bantu na kuwila beto kimpala?

¹⁶ Bikalulu na beto mpi mambu yina beto ke salaka lenda sadisa bankaka na kukuma ti bikalulu ya mbote to ya mbi. Nsi-ntoto yai ke zolaka nde beto kuma ti mpeve ya “kusonga na lulendo yonso” bima yina beto kele na yo. (1 Yoa. 2:16) Kansi kikalulu yai lenda pusa bantu ya nkaka na kuwila beto kimpala. Beto  ta kuna ve kimpala na bantima ya bantu ya nkaka kana beto ke tubila ve ntangu yonso bima yina beto kele na yo mpi bima yina beto ke kana kusumba. Beto ta yedisa mpi ve kimpala na ntima ya bantu ya nkaka kana beto ke kudikulumusa na mikumba yina beto kele na yo. Kana beto ke benda dikebi ya bantu na mikumba na beto, beto ta kuna kimpala na bantima na bo. Kansi kana beto ke tudila bantu dikebi ya masonga mpi ke mona mambu ya mbote yina bo ke sala, beto ta sadisa bo na kusepela ti bima yina bo kele na yo mpi dibundu ta vanda na ngemba.

17. Inki bampangi ya Yozefi salaka mpi sambu na nki?

¹⁷ Beto lenda sala bikesa sambu na kuwila ve bankaka kimpala. Beto vutukila mbandu ya bampangi ya Yozefi. Bamvula mingi na nima ya kumonisa Yozefi mpasi, bo kutanaka diaka ti yandi na Ezipte. Na ntwala nde Yozefi kudimonisa na bampangi na yandi, yandi mekaka bo sambu na kuzaba kana bo me sobaka. Ntangu bo vandaka kudia, yandi monisilaka Benyamini zola ya mingi kuluta bampangi na yandi ya nkaka. (Kuy. 43:33, 34) Yandi bakisaka nde bampangi na yandi wilaka ve Benyamini kimpala. Bo monisilaka mpangi na bo mpi tata na bo Yakobi zola ya kieleka. (Kuy. 44:30-34) Sambu bampangi ya Yozefi vandaka diaka ve ti kimpala, dibuta na bo kumaka diaka na ngemba. (Kuy. 45:4, 15) Mutindu mosi, kana beto ke wila ve bankaka kimpala, beto ta tula ngemba na dibuta mpi na dibundu.

18. Mutindu Yakobo 3:17, 18 ke monisa yo, nki ta salama kana beto ke sala bikesa sambu na kutula ngemba?

¹⁸ Yehowa ke zolaka nde beto tula ngemba mpi beto wila ve bantu ya nkaka kimpala. Beto fwete sala ngolo sambu na kusala mambu yai zole. Mutindu beto tubilaka yo na disolo yai, kukonda kukuka me salaka nde beto wila bankaka kimpala. (Yak. 4:5) Beto ke zinga na nsi-ntoto yina me fuluka ti kimpala. Kansi kana beto kele bantu ya kudikulumusa, ke sepela ti bima yina beto kele ti yo mpi ke pesa matondo, beto ta wila ve bantu ya nkaka kimpala. Beto ta tula ngemba mpi ta kuma ti bikalulu ya mbote.—Tanga Yakobo 3:17, 18.