Bangiufula ya Batangi

Biblia ke tubilaka ve kikalulu ya kunangula mpi kututisa makopa ya malafu, ebuna sambu na nki Bambangi ya Yehowa ke buyaka kusala yo?

Kikalulu ya kunangula mpi kututisa makopa ya malafu (to ya konso vinu yina) me bandaka ntama mpi yo ke salamaka na bisika mingi mpenza, ata mutindu ya kusala yo na bisika mingi me swaswana ti mutindu bo ke salaka yo na bisika ya nkaka. Yo yina na ntwala ya kunwa malafu, bantangu ya nkaka bantu ke nangulaka mpi ke tutisaka ntete makopa na bo ya malafu. Mbala mingi kana muntu me lomba muntu ya nkaka sambu bo nangula mpi bo tutisa makopa ya malafu, yandi ke zolaka kumonisa kaka nde yandi ke nwa sambu na mambote ya muntu yina, sambu na sante na yandi mpi sambu muntu yango kuzinga mingi to mpi sambu na bikuma ya nkaka. Bantu ya nkaka ke tubaka yo kaka na munoko to mpi bo ke nangulaka makopa na bo ya malafu na ntwala ya kunwa yo. Bantu mingi ya nkaka mpi ke tubaka nde, kusala mambu yai kele ve mbi mpi nde yo kele mutindu ya mbote ya kumonisila bantu ya nkaka luzitu. Kansi Bambangi ya Yehowa ke vandaka ti bikuma mingi ya kusala ve mambu yai.

Kana Bambangi ya Yehowa ke salaka ve mambu yai, yo ke tendula ve nde bo ke zolaka ve nde bantu kuzinga na kiese to mpi nde bo vanda na sante ya mbote. Nkutu mukanda yina nto-kimvuka ya bilumbu ya Bakristu ya ntete sonikilaka mabundu sukaka ti bangogo “beno bikala mbote” yina beto lenda balula mpi nde “beno vanda mbote.” (Bisalu 15:29) Diaka, bansadi ya nkaka ya Nzambi vandaka kusonga bantotila yina vandaka kuyala bantu mambu yai: “Luzingu ya nda na ntotila . . . zinga kimakulu” to “Bika nde ntotila yandi mosi kuzinga mvula na mvula.”—1 Bantotila 1:31; Nehemia 2:3.

Ebuna kikalulu yai ya kunangula mpi kututisa makopa ya malafu me katukaka na wapi? Nzozulu ya Nkengi ya Novembri 1, 1968 ya Kifalansa, tubilaka mambu yai ya kele na mukanda mosi (The Encyclopædia Britannica) yina basikaka na 1910 , Volime 13, lutiti 121: “Ntembe kele ve nde kikalulu ya kunwa sambu na sante ya bantu ya nkaka me katukaka na mambu ya mabundu ya luvunu yina bantu vandaka kusala na ntangu ya ntama ntangu bo vandaka kunwa sambu na lukumu ya banzambi mpi ya bafwa. Na ntangu ya kudia, bantu ya Rome mpi ya Grèce vandaka kulosa malafu na ntoto sambu na banzambi na bo mpi bo vandaka kunangula mpi kututisa makopa ya malafu sambu na lukumu ya banzambi na bo mpi bafwa na bo.” Mukanda yango tubaka diaka nde: “Yo ke monana bonso nde bo vandaka kunwa malafu mpi kuzodila bantu sante ya mbote ntangu bo vandaka kutambikila banzambi na bo bima.”

Keti yo ke salamaka mpi mutindu mosi bubu yai? Mukanda mosi (International Handbook on Alcohol and Culture) yina basikaka na 1995 ke tuba nde: “Yo ke monana nde [kikalulu ya kunangula mpi kututisa makopa ya malafu] me katukaka na kikalulu yina bantu vandaka ti yo ya kutambikila banzambi na bo malafu to menga mpi bo vandaka kutuba nde “luzingu ya nda!” to mpi nde “sambu na sante na nge!’”

Kansi beto lenda tuba ve ntangu yonso nde kima mosi, kifwanisu mosi to mpi mambu ya nkaka ya bantu ke sala (coutume) kele mbi sambu na Bakristu ya kieleka kaka sambu mabundu ya luvunu ya ntangu ya ntama vandaka kusadila yo to mpi kusala yo. Beto baka mbandu ya dimbuma ya grenade. Mukanda mosi ya ke tendulaka Biblia (encyclopédie biblique) ke tuba nde: “Yo ke monana nde mabundu ya luvunu vandaka kusadila mpi dimbuma ya grenade na lusambu na bo.” Ata mpidina, Nzambi songaka bantu ya Izraele na kusala lele ya nganga-nzambi ya nene mpi makunzi ya tempelo ti ba dessin ya bambuma ya bagrenade. (Kubasika 28:33; 2 Bantotila 25:17) Diaka, mabundu ya luvunu ya ntangu ya ntama vandaka kusadila mpi ntete lupetu ya makwela. Kansi bantu mingi bubu yai, ke tadilaka yo ve na mutindu yina, sambu bo ke zabaka nde lupetu ya makwela yina muntu me lwata ke monisaka kaka nde yandi me kwelaka.

Ebuna nki Biblia ke tubaka na yina me tala mutindu bo vandaka kusadila malafu na mabundu ya luvunu? Mu mbandu, kilumbu mosi bana-babakala ya Shekemi yina vandaka kusambila nzambi Baale “kotaka na nzo ya nzambi na bo, bo diaka, bo nwaka mpi singaka Abimeleki” mwana ya Gideoni. (Bazuzi 9:22-28) Beno ke yindula nde yo zolaka kuvanda mbote kana muntu mosi ya vandaka kukangama na Yehowa vukanaka ti bantu yai sambu na kunwa ti bo mpi kulomba nde Baale kupesa Abimeleki ndola? Profete Amosi vandaka kuzinga na ntangu yina bantu mingi ya Izraele vandaka kulemfukila diaka ve Yehowa. Yandi ke tendula mambu ya bo vandaka kusala mutindu yai: “Bo ke kuditandula na lweka ya konso mesa-kimenga na bilele yina bo botulaka sambu na mfuka; mpi vinu yina bo ke nwa na nzo ya banzambi na bo.” (Amosi 2:8) Keti bantu yina vandaka kusadila Nzambi na masonga lendaka kusala mpi mambu ya mutindu yai, mu mbandu kutambikila banzambi malafu to kunwa malafu sambu na lukumu ya banzambi? (Yeremia 7:18) Keti nsadi ya kieleka ya Yehowa lendaka mpi kunangula dikopa ya malafu mpi kulomba nzambi mosi na kusadisa to kusakumuna luzingu ya muntu mosi?

Ya kieleka bantangu ya nkaka, bansadi ya Yehowa vandaka mpi kunangula maboko na zulu sambu na kulomba lusakumunu na yandi. Bo vandaka kunangula maboko na bo na Nzambi ya kieleka. Mu mbandu, Biblia ke tuba nde: “Salomo telamaka na ntwala ya mesa-kimenga ya Yehowa . . . mpi yandi tandulaka maboko na zulu, mpi yandi tubaka nde: ‘O Yehowa Nzambi ya Izraele, kele ve ti Nzambi bonso nge . . . mpi bika nde nge wa katuka na kisika yina nge ke zingaka na zulu; ee, bika nde nge wa mpi nge lolula.’” (1 Bantotila 8:22, 23, 30) Mutindu mosi mpi, “Esdrasi kumisaka Yehowa . . . ebuna bantu yonso vutulaka nde, ‘Amen! Amen!’ mpi bo nangulaka maboko na bo na zulu. Na nima, bo bwaka na ntoto mpi fukamaka na ntwala ya Yehowa.” (Nehemia 8:6; 1 Timoteo 2:8) Yo kele pwelele nde bansadi yai ya vandaka kukangama na Yehowa vandaka ve kunangula maboko na bo na zulu, sambu na kulomba nzambi mosi buna na kusakumuna muntu mosi.—Yezaya 65:11.

Bantu ya ke nangulaka mpi ke tutisaka makopa ya malafu sambu na mambote ya muntu mosi, ke salaka yo ve kaka ti bangindu ya kulomba nde nzambi mosi kusadila muntu yango kima mosi ya mbote to yandi sakumuna yandi. Ata mpidina, bo ke kukaka mpi ve kutendula sambu na nki bo ke nangulaka makopa ya malafu na zulu mpi ke tutisaka yo na ntwala ya kunwa yo. Kansi yo ke tendula ve nde, Bakristu ya kieleka fwete sala yo kaka sambu bantu ya ke salaka mambu yai ke sosaka ve kuzaba bikuma ya bo ke sadilaka yo.

Bantu mingi ke zabaka mpi nde Bambangi ya Yehowa ke salaka ve mambu mingi ya nkaka yina bantu mingi ke vandaka ti kikalulu ya kusala. Mu mbandu, ntangu bantu mingi ke pesaka drapo lusaku to ke pesaka bidimbu ya ke monisaka insi lukumu, bo ke bakisaka ve nde kusala mambu yai kele kusambila bima yina. Bakristu ya kieleka ke salaka ve mambu yai, kansi bo ke sosaka mpi ve kukanga bantu ya nkaka nzila ya kusala yo. Nkutu ntangu Bambangi ya Yehowa mingi ke zabaka nde mambu ya mutindu yai ke zola kusalama, bo ke salaka mambu na mayele mpi ke katukaka na bisika yina sambu na kuyangisa ve bantu ya nkaka. Na mabaku yonso, Bambangi ya Yehowa ke vandaka ti lukanu ya kusala ve mambu yina ke pesaka lukumu na bidimbu ya ke monisaka insi sambu bo ke zabaka nde kusala mambu yai ke fwaka bansiku ya Biblia. (Kubasika 20:4, 5; 1 Yoane 5:21) Bantu mingi bubu yai ke tubaka nde, kikalulu ya kunangula mpi kututisa makopa ya malafu kele ve ti kuwakana ti mambu ya mabundu ya luvunu. Ata mpidina, Bakristu ya kieleka ke vandaka ti bikuma mingi ya kubuya kusala yo sambu yo me katukaka na mabundu ya luvunu, mpi sambu kusala yo kele bonso nde beto ke lomba na ‘zulu’ lusakumunu to lusadisu na nzambi mosi buna.—Kubasika 23:2.