Onda dalelwa mofaalama i li popepi naTokmok shaKyrgyzstan mo 1937. Oukwaneumbo wetu owa dja momuhoko wOvakyrgyz, nohatu popi elaka lOshikyrgyz. Ovadali vange ova li hava longo kofaalama okudja ongula fiyo okonguloshi. Ovo va li hava longo mofaalama, ova li hava pewa oikulya pandjikilile nova li hava pewa ondjabi yavo keemuma lumwe momudo. Meme okwa li ha kendabala okufila nge oshisho nosho yo okandenge kange. Naame onda li nda hovela okulonga mofaalama konima yomido nhano odo nda kala mofikola.

Oshitukulwa omo nda li handi di osha li sha hepa neenghono, noilonga oyo twa li hatu longo opo tu limonene omboloto oya li ilolola. Eshi nda li omunyasha, kanda li naanaa handi diladila kombinga yelalakano longhalamwenyo ile onakwiiwa. Kanda li nda diladila kutya oshili itunhula kombinga yaJehova Kalunga nosho yo elalakano laye otai dulu okulundulula onghalamwenyo yange. Oshi li ehokololo litunhula eshi etumwalaka olo la fika nola tandavela moKyrgyzstan. Ola li la hovela koshitukulwa shetu shokolundume laKyrgyzstan.

Oshili kombinga yaJehova Kalunga oya li ya mena omidi moKyrgyzstan mo1950 nasha. Ndele osho osha li tashi pula okududa mo oukomonisi momitima dovanhu. Omolwashike mbela? Omolwaashi oshilongo osho paife hashi ifanwa Kyrgyzstan osha li nale oshitukulwa shaSoviet Union (USSR). Keshe pamwe muUSSR, Eendombwedi daJehova oda li da kanyatela omufika wado wokuhakufa ombinga moinima yopapolitika. (Joh. 18:36) Oda li hadi hepekwa molwaashi oda li da talika ko di li ovatondi vepangelo  loukomunisi. Ashike kape na omahongo opanhu taa dulu okwiimba Eendjovo daKalunga di hange ovanamitimadiwa. Oshinima shimwe shomoinima ya fimana oyo nde lihonga monghalamwenyo yange oshosho kutya, Jehova “iha nyengwa kusha.” — Mark. 10:27.

Nonande Eendombwedi daJehova oda li tadi hepekwa moKyrgyzstan, oda li da hapupala. Omolwashike mbela? O-USSR oya li ya kwatela mo oshitukulwa shaSiberia oko kwa li haku twalwa eenghwate odo di li ovatondi vepangelo. Eshi eenghwate da mangululwa, dihapu oda li de uya koKyrgyzstan, nadimwe domudo oda li da etelela oshili. Umwe oo a li moupongekwa okwa li Emil Yantzen oo a dalelwa moKyrgyzstan mo 1919. Emil okwa li a tuminwa kokamba yeenghwate oko kwa li haku longwa oilonga idjuu, noko a li a shakena nEendombwedi. Okwa li a tambula ko oshili, nokwa li a alukila keumbo mo 1956. Okwa li a tungila popepi naSokuluk, moshitukulwa shetu. Eongalo laSokuluk olo la li la totwa po tete moKyrgyzstan mo 1958.

Konima yomudo umwe, Victor Vinter okwa li a tembukila koSokuluk. Omumwatate oo omudiinini okwa kala ta mono oixuna omolwomaupyakadi taa twikile. Okwa li a tulwa modolongo lwoikando ivali oule womido nhatu omolwokuhakufa ombinga mopolotika, nokwa li a tulwa vali modolongo oule womido omulongo kwa wedwa nhano moupongekwa. Ndele nande ongaho, omahepeko inaa imba etamunukemo lelongelokalunga lashili.

Mo 1963, moKyrgyzstan omwa li Eendombwedi 160 lwaapo, nadihapu domudo oda li da dja koGermany, Ukraine, nokoRussia. Mokati kado omwa li Eduard Varter, onghwate oyo ya li ya ninginifwa mo 1924 moGermany. Mo 1940 nasha, epangelo laNazis ola li la tuma Eduard kokamba yeenghwate, nokonima yomido dinini epangelo loukomunisi moUSSR ola li le mu tula moupongekwa. Mo 1961, omumwatate oo omudiinini okwa li a tembukila kodoolopa yaKant oyo i li popepi noshitukulwa shetu.

Elizabeth Fot, omupiya waJehova omudiinini, naye okwa li ha di moKant. Okwa li ha hondjo oikutu opo a mone ouxupilo. Molwaashi okwa li e na ounghulungu wokuhondja, ovanenenhu ngaashi eendokotola nosho yo ovahongifikola ova li hava mbeshitele oikutu kuye. Umwe womeekastoma daye okwa li omukainhu wedina Aksamai Sultanalieva, oo a li a hombolwa komunambelewa oo a li ha longo mombelewa yomutamaneki woibofa. Aksamai okwa li he uya okulanda oikutu kuElizabeth, ashike okwa li he mu pula omapulo mahapu kombinga yeityo longhalamwenyo nosho yo onghalo yoonakufya. Elizabeth okwa li ha nyamukula omapulo a ye okudja mOmbiibeli. Aksamai okwa li a ninga omuudifi omuladi wonghundana iwa.

Pefimbo opo, Nikolai Chimpoesh, a dja koMoldova, okwa li a nangekwa po e li omupashukilishikandjo nokwa longa hanga oule womido 30. Nikolai ka li ashike ha talele po eongalo, ndele okwa li yo ha ningi eekopi nokutandaveleka oileshomwa yetu. Oilonga yaye oya li ya didilikwa kovakwanepangelo. Eduard Varter okwa li a pa Nikolai omayele a ti: “Ngeenge ovakwanepangelo ove ku pula, va lombwela wa manguluka kutya oileshomwa yetu ohai di keembelewa da kula koBrooklyn. Eshi to popi, tala momesho omukulunhu wo-KGB (oo e lile po opolifi yomonanguwi yaRussia). Ino pumbwa okutila sha.” — Mat. 10:19.

Diva ashike konima yeenghundafana odo, Nikolai okwa li a ifanwa keembelewa da kula do-KGB odo di li moKant. Okwa li a popya osho sha ningwa po a ti: “Omukulunhu okwa li a pula opo hatu hange oileshomwa yetu. Onda li nde mu lombwelwa kutya ohai di koBrooklyn. Ka li e shii vali kutya na tye shike. Okwa li a efa nge ndi ye noina ifana nge tuu vali nandenande.” Eendombwedi odo dihe fi dimbada oda twikila  okutandaveleka noukeka onghundana iwa moshitukulwa shetu shokolundume moKyrgyzstan. Eshi oshili i na ondilo kombinga yaJehova ya hanga oukwaneumbo wetu mo 1980 nasha, omukulukadi wange Mairambubu, oye a li e i uda tete.

Mairambubu okwa dja ko Naryn moshitukulwa shaKyrgyzstan. Efiku limwe muAuguste 1974, okwa li a ka talela po keumbo lomumwamemekadona, naako oko nda li nda shakena naye oshikando shotete. Okudja opo onda kala ndi hole Mairambubu. Otwa li twa hombola mefiku tuu olo.

MuJanuali 1981, eshi Mairambubu a li mobesa tai keefitola domoshitukulwa, okwa li a uda eendjovo odo da tumbulwa pehovelo loshitukulwa. Omukulukadi wange okwa li a hala okuuda shihapu, onghee okwa li a pula omukainhu oo edina laye nosho yo ouyelele waye oko ta dulu oku mu mona. Apun, okwa li a yandja edina laye, ashike okwa li e shi ninga nelungi, molwaashi nokuli nomo 1980 nasha, oilonga yEendombwedi oya li ya shilikwa. Ponhele Apun a yandje ouyelele waye komukulukadi wange, okwa li a kufa ko ouyelele wetu. Omukulukadi wange okwa li a fika meumbo a hafa neenghono.

Mairambubu okwa ti: “Onda uda oinima iwa. Omukainhu umwe okwa lombwela nge kutya mafiku ovanhu itava ka fya vali. Nokuli noifitukuti itai ka kala vali ya tila ovanhu.” Kwaame osho osha li ashike sha fa ehepu. Onda nyamukula nda ti: “Natu teeleleni fiyo omukainhu oo te uya e tu yelifile.”

Apun okwa li e tu talela po konima yeemwedi nhatu. Eshi a kala te tu talele po, otwa li twa mona dimwe domEendombwedi dotete dOvakyrgyz. Ovamwameme ovo ova li ve tu lombwela oshili ihokwifa kombinga yaJehova nosho yo elalakano laye li na sha novanhu. Ova li ve tu honga oshili tava longifa embo From Paradise Lost to Paradise Regained. * Ndele molwaashi opa li ashike okopi imwe yembo olo mOshitokmok, otwa li twa tapa embo olo keenyala.

Oshinima shotete osho twa li twe lihonga okwa li exunganeko olo li li muGenesis 3:15. Exunganeko olo otali ka wanifwa okupitila muJesus e li Ohamba yopaMessias yaKalunga. Olo oli li etumwalaka la fimana olo keshe umwe a pumbwa okuuda. Onghee osha fimana kufye okuwaimina oilonga yokuudifa. (Mat. 24:14) Diva, oshili yOmbiibeli oya li ya hovela okulundulula onghalamwenyo yetu.

Omumwatate umwe womoTokmok okwa li e tu shiva kohango. Ame nomukulukadi wange otwa li twa mona  kutya elihumbato lEendombwedi ola yooloka ko. Pohango kapa li oikolwifa, noshivilo osha li sha unganekwa nawa. Olo ola li eyooloko la kula pokati keehango odo twa enda, oko luhapu ovaenda hava kolwa, have lihumbata nai nohava longifa omalaka mai.

Otwa li yo twa ya kokwoongala kwopaKriste keongalo lomoTokmok. Okwoongala okwa li haku ningilwa momufitu pomhito opo onghalo yomhepo tai shi pitike. Ovamwatate novamwameme ova li ve shii kutya opolifi otai twikile okukala tai tu tale, onghee ova li va tula po ovamwatate vamwe va kale tava tale onghalo. Pokufu, ohatu ningile okwoongala meumbo lonhumba. Peemhito dihapu, ovapolifi ova li have uya meumbo olo nokupula kutya otwa li naanaa hatu ningi shike. Eshi ame naMairambubu twa ninginifwa momulonga waChüy muJuli 1982, otwa li tu na okukala twa lungama. (Mat. 10:16) Ovamwatate ova li ve uya moungudu vanini notwa li twa ongala momufitu. Otwa li twa imba eimbilo lOuhamba nokupwilikina koshipopiwa sheninginifo.

Mo 1987, omumwatate umwe okwa li a pula nge ndi ka talele po omunhu umwe oo a li a ulika ohokwe kodoolopa yaBalykchy. Okudja peumbo letu to i kodoolopa oyo opa li hapa endwa eevili nhe neshina lokolutenda. Konima eshi twa kala hatu ka udifila koBalykchy, otwa li twa mona kutya oku na ovanhu vahapu ve na ohokwe. Oyo oya li omhito iwa yokutamununa mo oukalele wetu.

Luhapu, ame naMairambubu otwa kala hatu i koBalykchy. Otwa li hatu kala ko unene momaxuliloshivike, hatu i moukalele nohatu ningi okwoongala kwopaKriste. Ovanhu ova li tava pula unene oileshomwa yetu. Otwa li hatu humbata oileshomwa okudja koTokmok i li momishok, eeshako odo da li hadi longifwa okuhumbata oihakautu. Eeshako mbali di yadi oileshomwa kada li naanaa hadi wanene omwedi aushe. Nokuli naashi tu li meshina hatu i ile hatu aluka koBalykchy, otwa li hatu udifile ovatwaalelwa.

Mo 1995, moBalykchy omwa li mwa totwa eongalo, konima yomido hetatu eshi twa li twa ka talela po odoolopa oyo oshikando shotete. Osha li she tu pula oimaliwa ihapu omido odo twa li hatu ende pokati kaTokmok naBalykchy. Molwaashi katwa li tu na oimaliwa ya wana, mbela otwa li twe shi endifa ngahelipi? Omumwatate umwe okwa li he tu pe oimaliwa pandjikilile opo tu fute oifutomwa yetu aishe. Jehova okwa li a mona kutya otwa hala okutamununa mo oukalele wetu, onghee okwa li e tu “yeululila omakende keulu.” (Mal. 3:10) Jehova iha nyengwa kusha.

Mo 1992, onda li nda nangekwa po ndi li omukulunhuongalo wotete meongalo laKyrgyz moshilongo ashishe. Koshitukulwa shetu meongalo laTokmok, opa li pa holoka eemhito dimwe dokuudifa. Otwa li tu na ovakonakonimbiibeli vahapu ovanyasha Ovakyrgyz ovo va li keefikola dopombada. Umwe womovanyasha ovo twa konakona navo oku li oshilyo shOkomitiye yOshitaimbelewa, ofimbo vavali ve li ovakokolindjila ve likalekelwa. Nafye ohatu ningi eenghendabala tu kwafele vamwe kokwoongala. Okuhovela mo 1990 nasha, oishangomwa nosho yo okwoongala kwetu okwa li haku ningwa melaka lOshirussia. Ashike ovanhu vahapu meongalo ohava popi Oshikyrgyz shi li elaka olo va nyama. Onghee onda li handi toloka, naasho osha li she va kwafela va tambule ko oshili noupu.

Ame naMairambubu otwa li hatu kala twe lipyakidila nokupameka oukwaneumbo wetu pamhepo. Otwa li hatu i novana vetu moilonga yokuudifa nosho yo kokwoongala.  Okamonakadona ketu Gulsayra, eshi ka li ke na omido 12, oka li haka hafele okupopya naavo tava ende mepandavanda take va lombwele kombinga yOmbiibeli. Ovana vetu ova li ve hole okulihonga Omishangwa momutwe. Monghedi ya tya ngaho, ovana vetu nosho yo ovatekulu vetu, ova li hava kala ve lipyakidila noilonga yeongalo. Movana vetu 9 novatekulu 11 ovo ve li natango momwenyo, 16 otava longele Jehova ile hava kala pokwoongala novadali vavo.

Ovamwatate novamwameme ovaholike ovo va hovela oilonga yaJehova moshitukulwa shetu mo 1950 nasha, otava ka kala va kumwa okumona omalunduluko oo twa ninga. Okudja mo 1990 nasha, otwa kala tu na emanguluko lokuhafela okuudifa onghundana iwa nokwoongala pamwe momivalu dinene.

Mo 1991, ame nomukulukadi wange otwa li poshoongalele shetu shotete moAlma-Ata, osho paife hashi ifanwa Almaty, moKazakhstan. Mo 1993, ovamwatate vomoKyrgyzstan ova li va ningila oshoongalele oshikando shotete mokapale kaSpartak ke li moBishkek. Fimbo oshoongalele inashi hovela, ovamwatate ova kala oule woshivike tava wapaleke okapale oko. Omuwiliki wako, okwa li a kumwa nokwa li e tu efa tu longife onhele oyo nopehe na okufuta sha.

Mo 1994, otwa li twa hanga vali oshitwa shimwe sha fimana eshi oishangomwa yetu ya pilindwa oshikando shotete melaka lOshikyrgyz. Paife oishangomwa ohai tolokwa pandjikilile mOshikyrgyz kovatoloki vamwe ve li koshitaimbelewa moBishkek. Mo 1998, oilonga yEendombwedi oya li ya tambulwa ko paveta moKyrgyzstan. Ehangano ola kula, nopaife otu na omuvalu wovaudifi wa konda 5 000. Kunena, otu na omaongalo 83 nosho yo eengudu 25 mOshichina, mOshiingilisha, mOshikyrgyz, mOshirussia, melaka lokuudika lOshirussia, mOshiturkish, mOshiuighur nosho yo mOshiuzbek. Ovamwatate novamwameme aveshe ovo va dja momaputuko a yoolokafana ohava longele Jehova va hangana. Jehova oye a etifa po omalunduluko aeshe oo a didilikwedi.

Jehova okwa lundulula yo onghalamwenyo yange. Onda kulila moukwaneumbo hau longo ashike kofaalama, nonda fikola ashike omido nhano. Ashike Jehova okwa longifa nge ndi li omukulunhuongalo nondi honge ovanhu ovo va hongwa ve dule nge oshili yOmbiibeli i na ondilo. Shikwao vali, Jehova okwa ningifa oinima oyo ya fa itai dulu okuningwa i ningwe. Oshimoniwa shange osha kwafela nge ndi twikile okukala handi hepaulula Jehova noudiinini, oo “iha nyengwa kusha.” — Mat. 19:26.