اتا-انالار ٷشىن
7. قۇندىلىقتار
نەنى بىلدىرەدى؟
قۇندىلىقتار — ٴسىز ومىردە ۇستانامىن دەپ شەشكەن جەكە نورمالار. مىسالى، بارلىق جاعدايدا ادال ٴجۇرىپ-تۇرۋعا تىرىساسىز با؟ وندا بالاڭىزدىڭ بويىنا دا وسىنداي قۇندىلىقتى سىڭدىرگىڭىز كەلەرى انىق.
قۇندىلىقتارعا ەڭبەكقورلىق، ٵدىل بولۋ، وزگەلەرگە جاقسىلىق جاساۋ سياقتى ادەپتىلىك قاعيداتتارى دا جاتادى. مۇنداي قۇندىلىقتاردى ادام ٶز بويىنا بالا كەزىنەن قالىپتاستىرعانى دۇرىس.
كيەلى كىتاپ كەڭەسى: «بالانى تاربيەلەپ، تۋرا جولعا سال، جاسى ۇلعايعاندا دا تايماس ودان» (ناقىل سوزدەر 22:6).
نەگە ماڭىزدى؟
تەحنيكا زامانىندا مورالدىق قۇندىلىقتار اسا قاجەت. «كەز كەلگەن ەلەكتروندىق قۇرىلعى ارقىلى كەز كەلگەن ۋاقىتتا جامان ىقپالعا ٴتۇسىپ قالۋ وپ-وڭاي،— دەيدى كارينا ەسىمدى انا.— بالالارىمىز ٴدال قاسىمىزدا وتىرىپ-اق، ادەپسىز نارسەلەردى كورۋى مۇمكىن».
كيەلى كىتاپ كەڭەسى: «تولىسقان ادام «ٴتۇيسىنۋ قابىلەتىن قولدانۋ ارقىلى ماشىقتاندىرىپ، جامان مەن جاقسىنى اجىراتا الادى» (ەۆرەيلەرگە 5:14).
ادەپتىلىك قۇندىلىقتارى دا اۋاداي قاجەت. بۇلارعا «راقمەت»، «وتىنەمىن» دەگەن سەكىلدى قاراپايىم ىزەتتىلىك قاعيدالارى مەن باسقالارعا جاقسىلىق ىستەۋ كىرەدى. ادامنان گورى ەلەكتروندى قۇرىلعىلارعا كوبىرەك كوڭىل بولىنەتىن مىنا زاماندا بۇنداي قۇندىلىقتار سيرەپ بارادى.
كيەلى كىتاپ كەڭەسى: «باسقالار وزدەرىڭە قالاي ىستەسىن دەسەڭدەر، سەندەر دە ولارعا سولاي ىستەڭدەر» (لۇقا 6:31).
نە ىستەي الاسىز؟
مورالدىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرىڭىز. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، جاسوسپىرىمدەرگە نەكەگە دەيىنگى جىنىستىق قاتىناستىڭ دۇرىس ەمەستىگىن جاقسىلاپ ۇيرەتكەن بولسا، ولار بۇنداي ارەكەتكە بارا قويمايدى.
كادەگە جارار: بالامەن قۇندىلىقتار جايلى سويلەسۋ ٷشىن، جاقىندا بولعان ٴبىر وقيعانى تىلگە تيەك ەتسەڭىز بولادى. مىسالى، جاڭالىقتاردا كىسى ٶلتىرۋ تۋرالى ايتىلسا، بالاڭىزدان: «ادامداردىڭ ٴبىر-بىرىنەن وسىلاي ٶش العانى سۇمدىق ەمەس پە؟! ادامدار نەگە مۇنداي بولىپ بارادى دەپ ويلايسىڭ؟»— دەپ سۇراپ كورىڭىز.
«نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن بىلمەيتىن بالاعا ولاردىڭ ارا-جىگىن اجىراتۋ الدەقايدا قيىن» (برەندون).
ادەپتىلىك قۇندىلىقتارىن ۇيرەتىڭىز. ٴتىپتى كىشكەنتاي ٴبۇلدىرشىننىڭ ٶزى «راقمەت»، «وتىنەمىن» دەپ ايتۋدى، باسقالارعا قۇرمەت كورسەتۋدى ۇيرەنە الادى. بالا تاربيەسى جونىندەگى ٴبىر كىتاپتا (Parenting Without Borders): «بالالار جالعىز وزدەرى ەمەس، اينالاسىندا وتباسى، مەكتەپ، قوعام بار ەكەنىن ٵرى سولاردىڭ ٴبىر بولىگى ەكەندەرىن تۇسىنگەن سايىن، تەك وزدەرىنىڭ ەمەس، وزگەلەردىڭ دە يگىلىگى ٷشىن قايىرىمدىلىق جاساۋعا دايار بولادى»،— دەلىنگەن.
كادەگە جارار: باسقالارعا قولعابىس ەتۋ سياقتى قۇندىلىقتى بالاڭىزدىڭ بويىنا ۇيالاتۋ ٷشىن ٷي تىرلىگىن ىستەۋدى تاپسىرىڭىز.
«بالالارىمىز قازىردەن باستاپ ٷي تىرلىگىن ىستەپ ۇيرەنسە، كەيىن بولەك شىققاندا، توبەلەرىنە جاي تۇسكەندەي بولمايدى. ويتكەنى جاۋاپكەرشىلىكتەردى الىپ ٴجۇرۋ الدەقاشان ومىرلەرىنىڭ ٴبىر بولىگىنە اينالىپ قويعان» (تامارا).
