وتباسىڭىز بەرەكەلى بولسىن | اتا-انالار
جىنىستىق تاربيە
قيىندىق
وسىدان 20-30 جىل بۇرىن اتا-انالاردىڭ بالالارىمەن ٴبىرىنشى بولىپ جىنىستىق قاتىناس جايلى سويلەسۋگە مۇمكىندىكتەرى بولاتىن. ولار وسى تاقىرىپقا قاتىستى جايتتاردى بالالارىنىڭ جاسى مەن قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، بىرتە-بىرتە ٴتۇسىندىرىپ بەرە الاتىن.
ٴبىراق قازىر زامان باسقا. ٴبىر ەڭبەكتە بىلاي دەلىنگەن: «بالالار جىنىستىق قاتىناس تۋرالى جايتتاردى بارعان سايىن ەرتە جاستان ٴبىلىپ جاتىر جانە ولارعا ارنالعان باعدارلامالاردا وسى تاقىرىپتاعى مالىمەت كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيۋدە» («The Lolita Effect»). وسى جاڭا ٷردىس بالالارعا پايدا اكەلە مە، الدە زيانىن تيگىزە مە؟
مۇنى بىلگەن ٴجون
قايدا قاراساق تا، ارسىزدىقتان كوز سۇرىنەدى. دەبورا روفمان دەگەن جازۋشى ٶز كىتابىندا بىلاي دەگەن: «اڭگىمەلەر، جارنامالار، بەينەفيلمدەر، كىتاپتار، ولەڭ سوزدەرى، تەلەباعدارلامالار، حابارلامالار، ويىندار، بيلبوردتار، تەلەفون، كومپيۋتەر — قايسىسىن الساق تا، ونداعى بەينەلەر، سوزدەر مەن ەمەۋرىندەر ارسىزدىق پەن ازعىندىققا تولى. وسىنىڭ سالدارىنان كوبىسى (جاسوسپىرىمدەر، ٴتىپتى كىشكەنتاي بالالار) جىنىستىق قاتىناس... ەڭ ماڭىزدى نارسە بولۋ كەرەك دەگەن ويعا كەلەتىن كورىنەدى. كەم دەگەندە، ولار وزدەرى بايقاماي وسىلاي ويلاسا كەرەك» («Talk to Me First»).
ساۋدا-ساتتىقتىڭ ۇلەسى. جارناما جاساۋشىلار مەن ساۋداگەرلەر بالالارعا ٶز جاستارىنا لايىق ەمەس كيىمدەردى ۇسىنىپ، كىشكەنتايىنان سىرت كورىنىسكە تىم كوپ كوڭىل بولۋگە تالپىندىرادى. وسى جايلى ٴبىر كىتاپتا بىلاي دەلىنگەن: «بالالاردىڭ ٶز قاتارلارىنان قالعىلارى كەلمەيتىنىن جاقسى بىلەتىن ساۋداگەرلەر مۇنى ٶز پايدالارىنا اسىرادى. ۇياتسىز بەينەلەر مەن تاۋارلاردى شىعارۋدىڭ ماقساتى بالالاردى بۇزۋ ەمەس، ساۋدانى جۇرگىزۋ» («So Sexy So Soon»).
ٴبىلىپ قانا قويۋ جەتكىلىكسىز. كولىكتىڭ نە ەكەنىن ٴبىلۋ مەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەتىن جۇرگىزۋشى بولۋدىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بار. ٴدال سول سياقتى جىنىستىق قاتىناس تۋرالى ٴبىلۋ مەن سول ٴبىلىمدى قولدانىپ دۇرىس شەشىم قابىلداۋ — ەكى بولەك نارسە.
ٶيتۇيىن. بالالارىڭىز «جامان مەن جاقسىنى اجىراتا الۋ» ٷشىن اسىرەسە بۇگىندە ولارعا «ٴتۇيسىنۋ قابىلەتىن» دامىتۋعا كومەكتەسكەنىڭىز ماڭىزدى (ەۆرەيلەرگە 5:14).
ٴسىز نە ىستەي الاسىز؟
شەت قالماڭىز. بالالارىڭىزعا جىنىستىق تاربيە بەرۋدەن قىسىلاتىن شىعارسىز، ٴبىراق بۇل ٴسىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىڭىز ەكەنىن تۇسىنگەنىڭىز جاقسى (كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: ناقىل سوزدەر 22:6).
قىسقاشا اڭگىمەلەسىپ تۇرىڭىز. ارنايى ۋاقىت ٴبولىپ، ۇزاعىنان سويلەسۋدىڭ ورنىنا، كۇندەلىكتى تۋىندايتىن مۇمكىندىكتەردى پايدالانعان جاقسى. مىسالى، بالاڭىزبەن كولىكتە وتىرعاندا يا ەكەۋىڭىز ٷي تىرلىكتەرىن جاساپ جاتقاندا، ونى اڭگىمەگە تارتساڭىز بولادى. بالاڭىز ويىن اشىپ ايتا الۋ ٷشىن وعان كوزقاراسىن بىلۋگە كومەكتەسەتىن سۇراقتار قويىڭىز. ايتالىق، «وسىنداي جارناما ساعان ۇناي ما؟» دەۋدىڭ ورنىنا «جارناما جاساۋشىلار نە سەبەپتى وسىنداي بەينەلەردى قولدانادى؟» دەپ سۇراساڭىز بولادى. بالاڭىز جاۋاپ بەرگەن سوڭ، «بۇل جايلى ٶزىڭ نە ويلايسىڭ؟» دەپ سۇراڭىز (كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: مۇسانىڭ 5-جازباسى 6:6، 7).
جاسىن ەسكەرىڭىز. مەكتەپكە بارمايتىن بالاعا جىنىس مۇشەلەرىنىڭ ٶز اتاۋلارىن ايتىپ تۇسىندىرگەن جاقسى. سونداي-اق وعان ازعىن ارەكەتتەر جاساعىسى كەلگەن ادامداردان قورعانۋدى ۇيرەتۋگە بولادى. ال وسە كەلە وعان بالالار قالاي پايدا بولاتىنىن تۇسىندىرۋگە بولادى. جىنىستىق جەتىلۋ كەزەڭىندە بالانىڭ جىنىستىق قاتىناستىڭ تاندىك جانە مورالدىق تۇستارى جايلى كوبىرەك بىلگەنى ورىندى.
ونەگەلىك قۇندىلىقتاردى ۇيرەتىڭىز. «بالانى جاستان» دەمەكشى، بالانى ەرتە كەزدەن-اق شىنشىلدىق، ادالدىق جانە قۇرمەت سياقتى يگى قاسيەتتەرگە باۋلىعان دۇرىس. ال كەيىننەن وسى قاسيەتتەردى ارقاۋ ەتىپ، جىنىستىق تاربيە بەرۋگە بولادى. سونداي-اق بالاعا ونەگەلىك قۇندىلىقتارىڭىزدى نىقتاپ ۇيرەتىڭىز. مىسالى، نەكەگە دەيىنگى جىنىستىق قاتىناستى قۇپتاماساڭىز، مۇنى اشىق ايتىپ، ونىڭ نە سەبەپتى دۇرىس ەمەس ٵرى قاۋىپتى ەكەنىن ٴتۇسىندىرىڭىز. ٴبىر كىتاپتا بىلاي دەلىنگەن: «جاسوسپىرىمدەر جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەندەرىن اتا-انالارى قۇپتامايتىنىن بىلسە، مۇنداي ارەكەتتەن تارتىناتىن بولادى» («Beyond the Big Talk»).
ۇلگى كورسەتىڭىز. بالاڭىزعا ۇيرەتكەن قۇندىلىقتارىڭىزدى ٶزىڭىز دە ۇستانىڭىز. ٴسىز ۇياتسىز قالجىڭدارعا كۇلەسىز بە؟ اشىق نە تىرىسقان كيىم كيەسىز بە؟ قىلىمسىپ، قىرىندايسىز با؟ بۇلار بالاڭىزدىڭ بويىنا سىڭىرگىڭىز كەلگەن قۇندىلىقتاردىڭ قادىرىن تۇسىرەدى (كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: ريمدىكتەرگە 2:21).
دۇرىس تۇسىنىك قالىپتاستىرىڭىز. جىنىستىق قاتىناس — قۇدايدىڭ ەرلى-زايىپتىلارعا بەرگەن سيى. نەكەگە تۇرعاندار ٷشىن ول زور ٴلاززاتتىڭ كوزى بولا الادى (ناقىل سوزدەر 5:18، 19). ۇل-قىزىڭىزعا ٶز ۋاقىتى كەلگەندە بۇل سيدىڭ ٴدامىن تاتا الاتىنىن ايتىپ ٴتۇسىندىرىڭىز. سوندا ول نەكەگە دەيىنگى جىنىستىق قاتىناستىڭ سالدارىنان بولاتىن باقىتسىزدىق پەن قايعى-مۇڭعا دۋشار بولمايدى (تىموتەگە 1-حات 1:18، 19).
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
ەحوبانىڭ دوسى بول
بالالارىڭدى قورعاڭدار
مارجان مەن ايان بەرىلگەن كەڭەستەردىڭ ارقاسىندا قاۋىپ-قاتەردەن قورعانا الادى.
