13-تاراۋ
ىزگى حاباردى تاراتۋشىلاردىڭ سوتتارعا جۇگىنۋى
1، 2. ا) ٴدىنباسىلار نە ىستەدى، ال ەلشىلەر ونى قالاي قابىلدادى؟ ٵ) ۋاعىز ىسىنە تيىم سالىنعاندا، ەلشىلەر نەگە مويىنسۇنبادى؟
ب. ز. 33-جىلىنىڭ ەلۋىنشى كۇن مەيرامىندا يەرۋساليمدە ماسىحشىلەر قاۋىمى قۇرىلدى. شايتان وسى جاڭا قاۋىمنىڭ ٶسىپ-وركەندەگەنىن مۇلدەم قالامايدى. سوندىقتان ونىڭ قۇرىلعانىنا بىرەر اپتا بولماي-اق، ٴدىنباسىلاردى ۋاعىز ىسىنە تيىم سالۋعا تۇرتكىلەيدى. ونىڭ كوكسەگەنى — قاۋىمدى تۇپتامىرىمەن قۇرتىپ جىبەرۋ. ٴبىراق ەلشىلەر ەش تايسالماي ۋاعىزداي بەرەدى. وسىلاي كوپ ادام «يەمىزگە سەنىپ، شاكىرتتەردىڭ قاتارىنا قوسىلادى» (ەل. ٸس. 4:18، 33؛ 5:14).
«ەلشىلەر ونىڭ اتى ٷشىن قورلىق كورۋگە لايىق سانالعاندارىنا قۋاندى»
2 اشۋعا مىنگەن قارسىلاستار تاعى ٴبىر سوققى بەرەدى. بۇل جولى ەلشىلەردىڭ ٴبارىن تۇرمەگە جابادى. ٴبىراق ٴتۇن ورتاسىندا ەحوبانىڭ پەرىشتەسى تۇرمە ەسىكتەرىن اشادى دا، تاڭ اتا ەلشىلەر قايتادان ۋاعىزداپ جۇرەدى! قارسىلاستارى ولاردى تاعى دا تۇتقىنعا الىپ، جوعارعى كەڭەستىڭ الدىنا اپارادى. ال جوعارعى كەڭەستەگىلەر ولارعا ۋاعىز ىسىنە قاتىستى جارلىقتى بۇزدى دەگەن ايىپ تاعادى. بۇعان ەلشىلەر: «بيلەۋشى رەتىندە ٴبىرىنشى كەزەكتە ادامعا ەمەس، قۇدايعا مويىنسۇنۋىمىز كەرەك»،— دەپ جاۋاپ بەرەدى. جوعارعى كەڭەستەگىلەردىڭ بۇعان قانى قايناعانى سونشا — ولاردى ولتىرمەك بولادى. جاعداي وسىلاي ۋشىققان ساتتە جۇرتقا سيلى گاماليەل دەگەن زاڭ ٴمۇعالىمى سوزگە ارالاسىپ: «بۇل ادامداردى جايىنا قالدىرىڭدار. ...بايقاڭدار، قۇدايدىڭ وزىنە قارسىلاسىپ جۇرمەڭدەر»،— دەپ ەسكەرتەدى. ٴبىر تاڭعالارلىعى — ونىڭ ٴسوزى جەردە قالماي، ەلشىلەر بوساتىلادى. جۇندەرى جىعىلماعان ولار ٵرى قاراي «ٴماسىح يسا تۋرالى ىزگى حاباردى جاريالاۋدى جانە ٴتالىم بەرۋدى» جالعاستىرا بەرەدى (ەل. ٸس. 5:17—21، 27—42؛ ناق. س. 21:1، 30).
3، 4. ا) قۇداي حالقىنا شابۋىلداۋ ٷشىن شايتان قانداي ۇيرەنشىكتى ٴتاسىلىن قولدانادى؟ ٵ) وسى جانە كەلەسى ەكى تاراۋدا نە تالقىلايمىز؟
3 ب. ز. 33-جىلى بولعان سول جاعداي ماسىحشىلەر قاۋىمىنا بيلىگى بارلاردىڭ تاراپىنان كورسەتىلگەن العاشقى قارسىلىق بولاتىن، ٴبىراق سوڭعىسى ەمەس ەدى (ەل. ٸس. 4:5—8؛ 16:20؛ 17:6، 7). قازىرگى ۋاقىتتا دا شايتان شىنايى عيباداتتىڭ جاۋلارىن بيلىك باسىنداعىلارعا ىقپال ەتۋگە تۇرتكىلەپ، ۋاعىز ىسىنە تيىم سالدىرۋعا تىرىسادى. قۇداي حالقىنىڭ جاۋلارى ولارعا نەشە ٴتۇرلى ايىپ تاعادى. مىسالى، قوعامدىق ٴتارتىپتى بۇزۋشىلار، مەملەكەتكە قارسى ارانداتۋشىلار، ساۋداگەرلەر دەپ ايىپتايدى. مۇنداي ايىپتاردىڭ جالعان ەكەنىن دالەلدەۋ ٷشىن باۋىرلاستاردىڭ سوتقا جۇگىنگەن كەزدەرى بولعان. سول تارتىستاردىڭ ناتيجەسى قانداي بولدى؟ ونداعان جىلدار بۇرىن شىعارىلعان سوت شەشىمدەرىنىڭ بىزگە قانداي قاتىسى بار؟ ولاي بولسا، ىزگى حاباردى قورعاۋعا جانە ونى زاڭداستىرۋعا كومەكتەسكەن كەيبىر سوت ىستەرىن قاراستىرىپ كورەيىك (ٴفىلىپ. 1:7).
4 بۇل تاراۋدا ٴبىز ۋاعىزداۋعا دەگەن قۇقىمىزدى قالاي قورعاعانىمىز جونىندە اڭگىمەلەسەمىز. ال كەلەسى ەكى تاراۋدا وسى دۇنيەلىك بولماي، پاتشالىقتىڭ تالاپتارىنا ساي ٶمىر سۇرۋگە دەگەن شەشىمىمىزدى قورعاعان كەيبىر سوت تارتىستارىن قاراستىرامىز.
ٴتارتىپ بۇزۋشىلار ما، قۇداي پاتشالىعىنىڭ ادال جاقتاۋشىلارى ما؟
5. 1930-جىلداردىڭ سوڭىندا كۋاگەرلەر نە ٷشىن قاماۋعا الىنعان جانە جاۋاپتى باۋىرلاستار نە ىستەۋدى شەشتى؟
5 1930-جىلداردىڭ سوڭىندا امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ كەي قالالارى مەن شتاتتارىندا ەحوبا كۋاگەرلەرى قىزمەتكە قاتىسۋعا رەسمي رۇقسات قاعاز، نە ليسەنزيا، الۋعا ماجبۇرلەندى. ٴبىراق باۋىرلاستار ونداي قاعاز المادى. ولار مۇنداي ليسەنزيانىڭ كۇشىن جويۋعا بولادى، ال يسانىڭ پاتشالىق تۋرالى ۋاعىزداڭدار دەگەن بۇيرىعىن ورىنداۋعا ەشبىر ۇكىمەتتىڭ كەدەرگى جاساۋعا بيلىگى جوق دەگەن ويدا بولدى (مار. 13:10). ناتيجەسىندە جۇزدەگەن جاريالاۋشى قاماۋعا الىندى. بۇنى كورگەن جاۋاپتى باۋىرلاستار سوتقا جۇگىنۋدى شەشتى. ولار كۋاگەرلەردىڭ ٴدىني سەنىم بوستاندىعىن شەكتەۋىمەن ۇكىمەت باسىنداعىلار زاڭسىز ارەكەتكە بارعانىن دالەلدەيمىز دەپ ۇمىتتەندى. ٴسۇيتىپ، 1938-جىلى كەيىنگى ىستەرگە زور ىقپال ەتكەن ەلەۋلى سوت ٸسى بولدى. بۇل قانداي ٸس ەدى؟
6، 7. كانتۋەلل وتباسى قانداي جاعدايعا تاپ بولدى؟
6 26-ٴساۋىر، 1938-جىل، سەيسەنبى. 60 جاستاعى نيۋتون كانتۋەلل مەن ايەلى ەستەر ۇلدارى حەنري، راسسەلل، دجەسسيمەن بىرگە كۇنى بويى نيۋ-حەيۆەن قالاسىندا (كوننەكتيكۋت شتاتى) ۋاعىزداماق بولىپ، تاڭەرتەڭ جولعا شىعادى. ٷي ىشىمەن ارنايى ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتەتىن كانتۋەللدەر سول كۇنى ۇيلەرىنە ورالماۋى مۇمكىن ەكەندەرىن ٴبىلدى. سەبەبى ولار بىرنەشە رەت قاماۋعا الىنعان بولاتىن، وسى جولى دا سولاي بولۋى مۇمكىن ەدى. ٴبىراق بۇل ولاردىڭ ىزگى حاباردى ۋاعىزداۋعا دەگەن ىقىلاسىن سوندىرمەدى. نيۋ-حەيۆەن قالاسىنا ولار ەكى كولىكپەن كەلدى. ادەبيەتتەر مەن پاتەفوندار سالىنعان ٶز كولىكتەرىن وتاعاسى، ال 22 جاسار حەنري زورايتقىشى بار كولىكتى ايداپ كەلدى. وزدەرى ويلاعانداي، بىرنەشە ساعاتتان كەيىن ولاردى ساقشىلار توقتاتتى.
7 ساقشىلار الدىمەن 18 دەگى راسسەللدى، سوسىن نيۋتون مەن ەستەردى ۇستادى. مۇنى الىستان 16 جاسار دجەسسي كورىپ تۇردى. ول جالعىز قالدى، ويتكەنى اعاسى حەنري قالانىڭ باسقا جاعىندا جۇرگەن ەدى. ايتسە دە دجەسسي پاتەفونىن الىپ، ٵرى قاراي ۋاعىزداي بەردى. ول ەكى كاتوليككە رۋتەرفوردتىڭ «دۇشپاندار» دەگەن بايانداماسىن تىڭداتتى. باياندامانى تىڭداپ تۇرىپ اشۋعا بۋلىققان ولار دجەسسيدى سوققىعا جىققىسى كەلدى. ٴبىراق ول ۇندەمەي، قاستارىنان كەتىپ قالدى. كوپ ۇزاماي ونى دا ساقشىلار قىزمەتكەرى توقتاتىپ، قاماۋعا الدى. ساقشىلار ەستەر باۋىرلاسقا ايىپ تاقپاعانىمەن، نيۋتون باۋىرلاس پەن ۇلدارىن كىنالى دەپ تاپتى. ايتكەنمەن ولار سول كۇنى-اق كەپىلدىككە بوساتىلدى.
8. نەگە سوت دجەسسي كانتۋەللگە قوعامدىق ٴتارتىپتى بۇزدى دەگەن ايىپ تاقتى؟
8 بىرنەشە ايدان سوڭ، 1938-جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا، نيۋ-حەيۆەننىڭ قالالىق سوتىندا كانتۋەلل وتباسىنىڭ ٸسى قارالدى. نيۋتون، راسسەلل، دجەسسي ۇشەۋى ليسەنزياسىز ساداقا جيناعانى ٷشىن ايىپتى دەپ تابىلدى. كوننەكتيكۋت شتاتىنىڭ جوعارى سوتىنا اپەللياسيالار بەرىلگەنىنە قاراماستان، دجەسسيگە قوعامدىق ٴتارتىپتى بۇزدى دەگەن ايىپ تاعىلدى. نەگە؟ ويتكەنى كۋا رەتىندە شاقىرىلعان الگى ەكى كاتوليك باياندامادا ايتىلعان سوزدەر دىندەرىن قورلاپ، نامىستارىنا تيگەنىن ايتتى. جاۋاپتى باۋىرلاستار سوت شەشىمىمەن كەلىسپەي، قۇراما شتاتتاردىڭ سوڭعى ينستانسياسى — جوعارعى سوتقا شاعىمداندى.
9، 10. ا) جوعارعى سوت كانتۋەلل وتباسىنا قاتىستى قانداي شەشىم قابىلدادى؟ ٵ) بۇل شەشىمنىڭ بىزگە قاتىسى بار ما؟
9 1940-جىلدىڭ 29-ناۋرىزىنان باستاپ اعا سۋديا چارلز حيۋز بەن تاعى سەگىز سۋديا ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ قورعاۋشىسى حەيدەن كوۆينگتوننىڭ كەلتىرگەن ايعاقتارىن تىڭدادى a. ودان كەيىن كوننەكتيكۋت شتاتىنىڭ زاڭگەرى سويلەپ، ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ قوعامدىق ٴتارتىپتى بۇزعانىنا ايعاقتار كەلتىردى. سوندا سۋديالاردىڭ ٴبىرى ودان: «يسا ٴماسىح جاريالاعان حابار جۇرتقا ۇناعان جوق ەدى عوي؟»— دەپ سۇرادى. ول: «ٴيا، ۇناماعان. ۇمىتپاسام، كيەلى كىتاپتا جاريالاعان حابارى ٷشىن يساعا نە بولعانى دا ايتىلعان»،— دەپ جاۋاپ بەردى. ٶز-ٶزىن اشكەرەلەۋ دەپ وسىنى ايت! زاڭگەر ٶزى اڭداماي ەحوبا كۋاگەرلەرىن يساعا، ال شتاتتى وعان ايىپ تاققاندارعا تەڭەدى. سودان 1940-جىلى 20-مامىردا جوعارعى سوت بۇل ٸستى ٴبىراۋىزدان كۋاگەرلەردىڭ پايداسىنا شەشتى.
سوتتا جەڭىسكە جەتكەن حەيدەن كوۆينگتون (ورتادا)، گلەن حاۋ (سول جاقتا) جانە وزگە باۋىرلاستار
10 كۋاگەرلەر ٷشىن بۇل شەشىم وتە ماڭىزدى بولدى: سونىڭ ارقاسىندا ادامداردىڭ ٶز ٴدىنىن ەركىن ۇستانۋعا قاتىستى قۇقىعى قورعالدى. ەندى قانداي دا ٴبىر فەدەراسيالىق ۇكىمەت، شتات نە جەرگىلىكتى بيلىك وكىلى الدەكىمنىڭ نانىم بوستاندىعىنا قول سۇقسا، مۇنىسى زاڭسىزدىق دەپ ەسەپتەلەتىن بولدى. بۇعان قوسا، سوت دجەسسيدىڭ ارەكەتىندە «قوعامداعى ىنتىماق پەن تارتىپكە قاۋىپ توندىرەتىندەي» ەشتەڭە جوق دەپ تاپتى. وسىلايشا سوت شەشىمىنەن ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ۋاعىزداۋى قوعامدىق ٴتارتىپتى بۇزۋ بولىپ ەسەپتەلمەيتىنى انىق بولدى. بۇل — قۇداي حالقىنىڭ داۋسىز جەڭىسى! ونىڭ بىزگە قاتىسى بار ما؟ ٴبىر زاڭگەر باۋىرلاس بىلاي دەيدى: «ادىلەتسىز شەكتەۋلەردەن قورىقپاي، ٴدىنىمىزدى ەركىن ۇستانۋ قۇقىعى بىزگە، كۋاگەرلەرگە، ٷمىت سيلايتىن حاباردى اينالامىزداعىلارعا جەتكىزۋگە جول اشتى».
ارانداتۋشىلار ما، شىندىقتى جاريالاۋشىلار ما؟
«قۇدايدى، ٴماسىحتى، بوستاندىقتى ولەردەي جەك كورۋىمەن كۆەبەك بۇكىل كانادانى ماسقارالاپ وتىر»
11. كاناداداعى باۋىرلاستار قانداي ناۋقان وتكىزدى جانە نە ٷشىن؟
11 1940-جىلدارى كاناداداعى ەحوبا كۋاگەرلەرى قاتتى قۋعىنعا ۇشىرادى. سوندىقتان باۋىرلاستار 1946-جىلى 16 كۇندىك ناۋقان وتكىزىپ، كانادا ۇكىمەتىنىڭ ٴدىني سەنىم بوستاندىعىن اياقاستى ەتىپ جاتقانىن جاريا ەتتى. ناۋقان كەزىندە «قۇدايدى، ٴماسىحتى، بوستاندىقتى ولەردەي جەك كورۋىمەن كۆەبەك بۇكىل كانادانى ماسقارالاپ وتىر» دەگەن 4 بەتتىك تراكتات تاراتىلدى. وندا كۆەبەك پروۆينسياسىنداعى ٴدىنباسىلارىنىڭ ارانداتۋىنان تۋعان تارتىپسىزدىكتەر، ساقشىلار قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇردا-جىق ارەكەتى، توپ-توپ بولىپ جيىلعان جۇرتتىڭ باۋىرلاستارعا جاساعان قاتىگەزدىگى تۇگەلدەي باياندالدى. تراكتاتتا بىلاي دەلىندى: «ەحوبا كۋاگەرلەرى ٵلى دە زاڭسىز قاماۋعا الىنۋدا. ۇلكەن مونرەالدە كۋاگەرلەرگە قارسى 800 گە جۋىق ٸس قوزعالدى».
12. ا) قارسىلاستار تراكتات تاراتۋ ناۋقانىن توقتاتۋ ٷشىن قانداي شارا قولداندى؟ ٵ) باۋىرلاستارعا قانداي ايىپ تاعىلدى؟ (سىلتەمەنى دە قاراڭىز.)
12 بۇعان جاۋاپ رەتىندە كاتوليك كاردينالى ۆيلنيوۆپەن ىم-جىمى ٴبىر كۆەبەك پرەمەر-ٴمينيسترى موريس ديۋپلەسسي كۋاگەرلەرگە قارسى «اياۋسىز سوعىس» جاريالادى. سول-اق ەكەن قاماۋعا الىنعانداردىڭ سانى 800 دەن 1600 گە ٴبىر-اق جەتتى. ٴبىر ٸزاشار: «قايتا-قايتا ساقشىلارعا تۇسە بەرگەندىكتەن، قانشا رەت قاماۋعا الىنعانىمىزدان جاڭىلىپ تا قالدىق»،— دەدى. تراكتات تاراتىپ ٴجۇرىپ قاماۋعا الىنعان كۋاگەرلەرگە «مەملەكەتكە قارسى ارانداتۋشى» دەگەن ايىپ تاعىلدى b.
13. مەملەكەتكە قارسى ناسيحات جۇرگىزدى دەگەن ايىپپەن العاشقى ٸس كىمگە قاتىستى قوزعالدى؟
13 1947-جىلى مەملەكەتكە قارسى ناسيحات جۇرگىزدى دەگەن ايىپپەن سوتتا قارالعان العاشقى ٸس بۋشە وتباسىنىڭ ٸسى بولدى. ايىپتالۋشىلار ەمە بۋشە باۋىرلاس پەن ونىڭ 18 دەگى جيزەل جانە 11 دەگى ليۋسيل دەگەن قىزدارى ەدى. ولار كۆەبەكتىڭ وڭتۇستىگىندەگى فەرمالاردا تراكتات تاراتقان بولاتىن. ٴبىراق بۇل وتباسىن قوعامدىق ٴتارتىپتى بۇزۋشىلارعا جاتقىزۋ قيىن ەدى. وتاعاسى ەمە شاعىن فەرماسىنىڭ شارۋاسىمەن اينالىسىپ، اندا-ساندا ات اربامەن قالاعا بارىپ تۇراتىن مومىن جان بولاتىن. سويتسە دە ونىڭ وتباسى تراكتاتتا ايتىلعان سوراقىلىققا تاپ بولدى. كۋاگەرلەردى سۋقانى سۇيمەيتىن سۋديا بۋشە وتباسىنىڭ كىناسىز ەكەنىن دالەلدەيتىن ايعاقتاردى مويىنداعىسى كەلمەدى. ول ايىپتاۋشىلاردىڭ جاعىنا شىعىپ، تراكتات جەككورۋشىلىك وياتادى، سوندىقتان بۋشە وتباسى كىنالى دەگەن شەشىم شىعاردى. سونىمەن، سۋديانىڭ شەشىمى مىناعان سايدى: شىندىقتى ايتۋ — قىلمىس! ەمە مەن جيزەلگە مەملەكەتكە قارسى ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەر جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلدى. ٴتىپتى كىشكەنتاي ليۋسيل ەكى كۇنگە تۇرمەگە جابىلدى. باۋىرلاستار ٸستى كانادانىڭ جوعارعى سوتىنا اپەللياسياعا بەردى، ال ولار قاراۋعا كەلىستى.
14. قۋعىن جىلدارى كۆەبەكتەگى باۋىرلاستار نە ىستەدى؟
14 كۆەبەكتەگى باتىل باۋىرلاستار اياۋسىز قۋعىن-سۇرگىنگە قاراماي، پاتشالىق تۋرالى حاباردى ۋاعىزداۋلارىن دوعارمادى. بۇلارى جەمىسسىز بولمادى. 1946-جىلى تراكتات تاراتۋ ناۋقانى باستالعاندا، كۆەبەكتە 300 كۋاگەر بار ەدى. ٴتورت جىل ىشىندە ولاردىڭ سانى 1000 عا جەتتى! c
15، 16. ا) كانادانىڭ جوعارعى سوتى بۋشە وتباسىنا قاتىستى قانداي شەشىم شىعاردى؟ ٵ) بۇل جەڭىستىڭ باۋىرلاستارعا جانە وزگەلەرگە قانداي پايداسى ٴتيدى؟
15 1950-جىلى ماۋسىم ايىندا 9 ادامنان تۇراتىن كانادانىڭ جوعارعى سوتى ەمە بۋشە باۋىرلاستىڭ ٸسىن قارادى. التى ايدان كەيىن، 18-جەلتوقساندا، سوت ٸستى ٴبىزدىڭ پايدامىزعا شەشتى. نەگە؟ كۋاگەرلەردىڭ قورعاۋشىسى گلەن حاۋ باۋىرلاستىڭ ايتۋىنشا، سوت القاسى قورعاۋشى جاقتىڭ مىناداي ۋاجىمەن كەلىستى: «مەملەكەتكە قارسى ارانداتۋ» دەگەنگە بىرەۋدى قاتىگەزدىككە، ۇكىمەتكە قارسى شىعۋعا ايتاقتاۋ جاتادى. ال تراكتاتتا جازىلعاندار «مۇنداي ارەكەتتەرگە تۇرتكىلەمەيدى، سوندىقتان ول ٴسوز بوستاندىعىن زاڭدى تۇردە پايدالانۋ بولىپ تابىلادى». حاۋ باۋىرلاس: «مەن ەحوبانىڭ بىزگە جەڭىس سيلاعانىنىڭ كۋاسى بولدىم»،— دەپ قوستى d.
16 جوعارعى سوتتىڭ بۇل شەشىمى قۇداي پاتشالىعىنىڭ ەلەۋلى جەڭىسى بولدى. سول شەشىمنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتكە قارسى ارانداتۋشىلىق ارەكەت جاسادى دەگەن ايىپپەن قوزعالعان كۆەبەكتەگى تاعى 122 ٸس جابىلدى. سونىمەن قاتار سول شەشىمگە ساي، كانادا مەن بريتان دوستاستىعىنا مۇشە ەلدەردىڭ ازاماتتارى ۇكىمەتتىڭ ارەكەتتەرىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىقتارىن ەركىن ايتا الاتىن بولدى. بۇعان قوسا، وسى جەڭىستىڭ ارقاسىندا ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ەركىندىگىن شەكتەپ وتىرعان كۆەبەك ۇكىمەتى مەن شىركەۋدىڭ قۇرعان وداعى تۇعىرىنان تايدى e.
ساۋداگەرلەر مە، قۇداي پاتشالىعىنىڭ جارشىلارى ما؟
17. كەي ەلدەردىڭ ۇكىمەتى ٴبىزدىڭ ٸس-شارالارىمىزدى قالاي قاداعالاعىسى كەلەدى؟
17 ەرتەدەگى ماسىحشىلەر قۇداي ٴسوزىن ساۋداعا سالماعان. ەحوبانىڭ بۇگىندەگى قىزمەتشىلەرى دە ولاي ەتپەيدى (قورىنتتىقتارعا 2-حات 2:17 وقىڭىز). سوعان قاراماي، كەي ەلدەردىڭ ۇكىمەتى ٴبىزدىڭ ٸس-شارالارىمىزدى ساۋدا-ساتتىق ٴتارتىبىن رەتتەيتىن زاڭدارعا سۇيەنىپ قاداعالاعىسى كەلەدى. ەندەشە ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ساۋداگەر ەمەس، قۇدايدىڭ قىزمەتشىلەرى ەكەنىن ايقىن دالەلدەگەن ەكى سوت ٸسىن قاراستىرىپ كورەيىك.
18، 19. دانيا ۇكىمەتى ۋاعىز ٸسىن قالاي توقتاتقىسى كەلدى؟
18 دانيا. 1932-جىلدىڭ 1-قازانىندا باسپا ونىمدەرىن ارنايى ليسەنزياسىز ساتۋعا تيىم سالاتىن زاڭ كۇشىنە ەندى. ٴبىراق باۋىرلاستار مۇنداي رۇقسات قاعازىن المادى. كەلەسى كۇنى بەس جاريالاۋشى دانيا استاناسى كوپەنگاگەننەن 30 شاقىرىمداي جەردەگى روسكيللە قالاسىنا ۋاعىزعا بارادى. كەشقۇرىم قايتا باستارى قوسىلعاندا، اۋگۋست لەمانن دەگەن باۋىرلاس جوق بولىپ شىعادى. ول رۇقسات قاعازىنسىز ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىسقانى ٷشىن قاماۋعا الىنعان ەدى.
19 1932-جىلدىڭ 19-جەلتوقسانىندا اۋگۋست لەماننىڭ سوتى بولدى. ول ادامدارعا كيەلى كىتاپقا نەگىزدەلگەن ادەبيەت ۇسىنعانىن مويىندادى، ٴبىراق ساۋدا جاساماعانىن ايتتى. سوت مۇنىمەن كەلىسىپ، مىناداي شەشىم شىعاردى: «سوتتالۋشى... ٶزىن قارجىلاي قامتاماسىز ەتە الادى، ٵرى ول ەشقانداي پايدا كورمەگەن، پايدا كورۋدى كوزدەمەگەن دە. قايتا، اتقارىپ جۇرگەن ٸسى ٷشىن ٶزى شىعىندالعان». وسىلاي سوت كۋاگەرلەردى جاقتاپ، لەماننىڭ ارەكەتىن «ساۋدا دەۋگە بولمايدى» دەگەن شەشىم شىعاردى. ٴبىراق قۇداي حالقىنىڭ جاۋلارى بۇكىل ەلدەگى ۋاعىز ٸسىن توقتاتۋعا بەكىنگەن ەدى (ٴزاب. 94:20). ايىپتاۋشى جاق تومەنگى ينستانسيانىڭ شەشىمىنە رازى بولماي، دانيانىڭ جوعارعى سوتىنا شاعىم ٴتۇسىردى. باۋىرلاستار مۇنى قالاي قابىلدادى؟
20. دانيانىڭ جوعارعى سوتى قانداي شەشىم شىعاردى جانە بۇل باۋىرلاستارعا قالاي اسەر ەتتى؟
20 ٸستىڭ جوعارعى سوتتا قارالۋىنا ٴبىر اپتا قالعاندا ەحوبا كۋاگەرلەرى بۇكىل دانيا بويىنشا بۇرىنعىدان دا بەلسەندى ۋاعىزداي باستادى. 1933-جىلدىڭ 3-قازانىندا، سەيسەنبى كۇنى، جوعارعى سوت ٶز شەشىمىن جاريالادى. ول تومەنگى ينستانسيانىڭ شەشىمىمەن كەلىسىپ، اۋگۋست لەماننىڭ ارەكەتىندە ەشقانداي زاڭبۇزۋشىلىق جوق دەپ تاپتى. دەمەك، كۋاگەرلەر ەندى بۇرىنعىشا ەركىن ۋاعىزداي بەرمەك ەدى. وسىنداي جەڭىس سيلاعانى ٷشىن ەحوباعا ريزاشىلىقتارىن بىلدىرمەك بولعان باۋىرلاستار ۋاعىزعا جاڭا قارقىنمەن كىرىستى. وسى شەشىمنەن كەيىن دانياداعى كۋاگەرلەردىڭ ۋاعىز ىسىنە ۇكىمەت تاراپىنان ەش شەكتەۋ قويىلمادى.
دانياداعى باتىل كۋاگەرلەر (1930-جىلدار)
21، 22. اقش-تىڭ جوعارعى سوتى مەردوكتىڭ ىسىنە قاتىستى قانداي شەشىم شىعاردى؟
21 قۇراما شتاتتار. 1940-جىلدىڭ 25-اقپانى، جەكسەنبى كۇنى، روبەرت مەردوك دەگەن ٸزاشار مەن تاعى جەتى كۋاگەر پيتتسبۋرگتىڭ (پەنسيلۆانيا شتاتى) ماڭىنداعى دجاننەتت دەگەن قالادا ۋاعىزداپ جۇرگەن جەرلەرىنەن قاماۋعا الىنادى. ولارعا ارنايى ليسەنزياسىز ساۋدا جاساپ ٴجۇر دەگەن ايىپ تاعىلادى. سوندا باۋىرلاستار اقش-تىڭ جوعارعى سوتىنا شاعىم تۇسىرەدى، ال سوت ٸستى قاراۋعا كەلىسەدى.
22 ٴسۇيتىپ، 1943-جىلى 3-مامىردا جوعارعى سوت كۋاگەرلەردىڭ پايداسىنا شەشىم شىعارىپ، ولاردىڭ قۇقىقتارىن قورعادى. سوت ٴدىني كىتاپ تاراتۋ ٷشىن ليسەنزيا الۋعا قاتىستى قالا اكىمشىلىگىنىڭ تالابىنا قارسىلىق ٴبىلدىرىپ، ونى كونستيتۋسياعا قايشى دەپ تاپتى. وسىلاي مۇنداي تالاپ «ٴباسپاسوز بوستاندىعى مەن كەز كەلگەن ٴدىندى ەركىن ۇستانۋ قۇقىعىنا» شەكتەۋ قويادى دەپ، ونى جوققا شىعاردى. سۋديا ۋيليام دۋگلاس ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ٸس-شارالارىنا «تەك ۋاعىزداۋ نە ٴدىني ادەبيەت تاراتۋ ەمەس، وسى ەكەۋىن بىرگە جۇزەگە اسىرۋ جاتاتىنىن» ايتتى. وسىلاي ول ارىپتەستەرىنىڭ كوبىسىنىڭ كوكەيىندەگى ويدى جەتكىزدى. سوسىن ۋيليام دۋگلاس وزگەلەر شىركەۋدە عيبادات ەتۋگە، كافەدرادان ۋاعىز ايتۋعا قالاي قۇقىلى بولسا، كۋاگەرلەر دە وزدەرىنىڭ ٴدىني ٸس-شارالارىنا اتسالىسۋعا سولاي قۇقىلى ەكەنىن اتاپ ٶتتى.
23. نەگە 1943-جىلى سوت ىستەرىندە جەتكەن جەڭىستەرىمىز بۇگىندە ٴبىز ٷشىن ماڭىزدى؟
23 جوعارعى سوتتىڭ بۇل شەشىمى قۇداي حالقىنىڭ زور جەڭىسى بولدى. ول ٴبىزدىڭ ساۋداگەر ەمەس، قۇدايدىڭ قىزمەتشىلەرى ەكەنىمىزدى تايعا تاڭبا سالعانداي كورسەتتى. 1943-جىلدىڭ سول ٴبىر ەستەن كەتپەس كۇنى ەحوبا كۋاگەرلەرى، مەردوكتىڭ ٸسىن قوسا العاندا، 13 سوت ٸسىنىڭ 12-سىندە جەڭىسكە جەتتى. قارسىلاستارىمىز ودان كەيىنگى جىلدارى ىزگى حاباردى تاراتۋ مەن ۇيمە-ٷي ۋاعىزداۋ قۇقىمىزدى تاعى دا داۋعا سالعاندا، وسى ىستەردەگى سوت شەشىمدەرى پرەسەدەنت بولدى.
«ادامعا ەمەس، قۇدايعا مويىنسۇنۋىمىز كەرەك»
24. ۋاعىز ىسىنە تيىم سالىنسا، ٴبىز نە ىستەيمىز؟
24 ٴبىز، ەحوبانىڭ قىزمەتشىلەرى، ٶز نانىمدارىمىز جايلى ەركىن ايتقىمىز كەلەدى. ۇكىمەت زاڭدارى سونداي قۇقىق بەرسە، ٴبىز بۇعان ٴدان ريزامىز. ال ىسىمىزگە تيىم سالىنسا، ادىستەرىمىزدى وزگەرتىپ، قىزمەتىمىزدى جالعاستىرا بەرەمىز. ەلشىلەر سياقتى، ٴبىز دە ادامعا ەمەس، بيلەۋشى رەتىندە ٴبىرىنشى كەزەكتە قۇدايعا مويىنسۇنۋعا ٴتيىسپىز (ەل. ٸس. 5:29؛ مات. 28:19، 20). ال سالىنعان تىيىمنىڭ كۇشىن جويۋ ٷشىن سوتتارعا جۇگىنۋدى ٴجون سانايمىز. وسىنداي ەكى مىسالدى قاراستىرىپ كورەيىك.
25، 26. باۋىرلاستاردىڭ نيكاراگۋانىڭ جوعارعى سوتىنا جۇگىنۋگە قانداي جاعدايلار سەبەپ بولدى جانە بۇنىڭ ناتيجەسى قانداي بولدى؟
25 نيكاراگۋا. 1952-جىلدىڭ 19-قاراشاسىندا ميسسيونەر ٵرى فيليال قىزمەتشىسى دونوۆان مەنستەرمان نيكاراگۋا استاناسى ماناگۋاداعى كوشى-قون باسقارماسىنا كەلەدى. ونى باسقارما باستىعى كاپيتان ارنولدو گارسيا شاقىرتقان ەدى. ول دونوۆانعا ەلدەگى ەحوبا كۋاگەرلەرىنە «ىلىمدەرىن ۋاعىزداۋعا، ٴدىني ٸس-شارالارىن اتقارۋعا تيىم سالىنعانىن» ايتادى. دونوۆان سەبەبىن سۇراعاندا، كاپيتان گارسيا ۇكىمەت تاراپىنان كۋاگەرلەرگە قىزمەتتەرىن اتقارۋعا رۇقسات جوق ەكەنىن ٵرى ولارعا كوممۋنيستەر دەگەن ايىپ تاعىلعانىن حابارلايدى. بۇل ايىپتى كىم تاقتى؟ ريم-كاتوليك شىركەۋىنىڭ ٴدىنباسىلارى.
تيىم سالىنعان جىلدارى وتكىزىلگەن كونگرەسس (نيكاراگۋا)
26 دونوۆان كىدىرمەستەن ٴدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ ٴتوراعاسى مەن ەل پرەزيدەنتى اناستاسيو سوموسە گارسياعا شاعىم جازادى. ٴبىراق بۇدان تۇك شىقپايدى. سوندىقتان باۋىرلاستار تاسىلدەرىن وزگەرتەدى: پاتشالىق سارايىن جاۋىپ، شاعىن توپ بولىپ جينالادى؛ كوشەدە كۋالىك ەتپەيدى، ٴبىراق ۋاعىزداۋدى دوعارمايدى. سويتە ٴجۇرىپ، ولار تىيىمنىڭ كۇشىن جويۋىن ٶتىنىپ، نيكاراگۋانىڭ جوعارعى سوتىنا ارىز جولدايدى. گازەتتەر كۋاگەرلەردىڭ ىسىنە تيىم سالىنعانى مەن ولاردىڭ جوعارعى سوتقا بەرگەن ارىزى تۋرالى جارىسا جازىپ جاتتى. جوعارعى سوت بۇل ٸستى قاراۋعا كەلىستى. بۇنىڭ ناتيجەسى قانداي بولدى؟ 1953-جىلدىڭ 19-ماۋسىمىندا جوعارعى سوت ٴبىراۋىزدان شەشىم قابىلداپ، ٸستى كۋاگەرلەردىڭ پايداسىنا شەشتى. سوت كۋاگەرلەرگە سالىنعان تيىم ولاردىڭ ٶز ويىن ەركىن ٴبىلدىرۋ، ار-وجدان مەن نانىم-سەنىم بوستاندىعىنا قاتىستى كونستيتۋسيالىق قۇقىعىن بۇزادى دەپ تاپتى. سونداي-اق نيكاراگۋا ۇكىمەتى مەن كۋاگەرلەردىڭ قاتىناستارىن قالپىنا كەلتىرۋگە قاتىستى قاۋلى شىعاردى.
27. سوت ٸستى ٴبىزدىڭ پايدامىزعا شەشكەنىنە نيكاراگۋالىقتار نەگە تاڭعالدى جانە باۋىرلاستار نە نارسەگە سەنىمدى بولدى؟
27 ٸستىڭ كۋاگەرلەردىڭ پايداسىنا شەشىلگەنىنە نيكاراگۋالىقتار تاڭعالدى. بۇعان دەيىن ەلدە شىركەۋ ٴدىنباسىلارى ۇستەمدىك ەتىپ وتىرعاندىقتان، سوت ولاردىڭ جولىنا كولدەنەڭ تۇرماۋعا تىرىساتىن. شەنەۋنىكتەردىڭ دە اجەپتەۋىر بيلىگى بار بولعاندىقتان، ولاردىڭ شەشىمدەرىنە كەرەعار كەلە بەرمەيتىن. سوندىقتان باۋىرلاستار مىناعان سەنىمدى بولدى: ولار جەڭىسكە پاتشانىڭ قورعاپ وتىرعانىنىڭ جانە ۋاعىزداۋدى دوعارماعاندارىنىڭ ارقاسىندا جەتتى (ەل. ٸس. 1:8).
28، 29. 1980-جىلداردىڭ ورتاسىندا زايردە قانداي كۇتپەگەن جايت ورىن الدى؟
28 زاير. 1980-جىلداردىڭ ورتاسىندا زايردە (قازىرگى كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى) 35000 عا جۋىق كۋاگەر بولدى. جاريالاۋشىلاردىڭ سانى كۇن ساناپ كوبەيىپ جاتقاندىقتان، فيليال جاڭا بەتەل سوعا باستادى. 1985-جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ەل استاناسى كينشاسادا حالىقارالىق كونگرەسس ٶتىپ، دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن 32000 دەلەگات ستاديوندى لىق تولتىردى. ٴبىراق بۇدان كەيىن ەلدەگى ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ جاعدايى وزگەرە باستادى. بۇعان نە سەبەپ بولدى؟
29 ول ۋاقىتتا زايردە كۆەبەكتەن (كانادا) كەلگەن ميسسيونەر مارسەل فيلتو قىزمەت ەتىپ جاتقان بولاتىن. مارسەل باۋىرلاس ديۋپلەسسيدىڭ كەزىندەگى قۋعىن-سۇرگىندى باستان كەشىرگەن ەدى. ول بىلاي دەپ اڭگىمەلەدى: «1986-جىلدىڭ 12-ناۋرىزىندا جاۋاپتى باۋىرلاستار حات الدى. وندا زايردەگى ەحوبا كۋاگەرلەرى بىرلەستىگىنىڭ قىزمەتى زاڭسىز دەپ تابىلعانى حابارلانعان ەدى». تىيىمدى ەل پرەزيدەنتى موبۋتۋ سالدى.
30. فيليال كوميتەتىنە قانداي ماڭىزدى ماسەلەنى شەشۋ كەرەك بولدى جانە ولار قانداي توقتامعا كەلدى؟
30 كەلەسى كۇنى ۇلتتىق راديودان: «[زايردە] بۇدان بىلاي ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ اتى اتالمايتىن بولادى»،— دەگەن حابار بەرىلدى. ارتىنشا قۋعىن-سۇرگىن باستالدى: پاتشالىق سارايلارى قيراتىلدى، باۋىرلاستاردىڭ مۇلكىن تالان-تاراجعا سالدى، وزدەرىن قاماۋعا الدى، سوققىعا جىقتى، ٴتىپتى كىشكەنتاي بالالارى دا تۇرمەگە تاستالدى. 1988-جىلى 12-قازاندا ۇيىمنىڭ مۇلكى تاركىلەندى، ال فيليالدىڭ عيماراتتارىنا ازاماتتىق گۆارديا ورنالاستىرىلدى. جاۋاپتى باۋىرلاستار ەل پرەزيدەنتى موبۋتۋگە ارىز جازعانىمەن، ەش جاۋاپ بولمادى. سوندا فيليال كوميتەتىنە «جوعارعى سوتقا جۇگىنەيىك پە، الدە كۇتە تۇرعان دۇرىس پا؟» دەگەن ماڭىزدى ماسەلەنى شەشۋ كەرەك بولدى. ميسسيونەر ٵرى فيليال كوميتەتىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى بولعان تيموتي حولمس: «ٴبىز ەحوبادان دانالىق پەن باسشىلىق سۇرادىق»،— دەپ، سول كەزدەردى ەسىنە الدى. تالاي دۇعا ەتىپ، تالاي كەڭەسكەن سوڭ، كوميتەتتەگى باۋىرلاستار سوتقا جۇگىنەتىن ۋاقىتتىڭ ٵلى كەلمەگەنىن ٴتۇسىندى. ٴسۇيتىپ، ولار بار نازارىن باۋىرلاستارعا قامقورلىق كورسەتۋ مەن ۋاعىز ٸسىن جالعاستىرۋدىڭ امالىن ىزدەۋگە اۋداردى.
«سوت تارتىسى كەزىندە ٴبىز ەحوبانىڭ كەز كەلگەن نارسەنى وزگەرتە الاتىنىن كوردىك»
31، 32. ٴزايردىڭ جوعارعى سوتى كوڭىل قويارلىق قانداي شەشىم قابىلدادى جانە بۇل باۋىرلاستارعا قالاي اسەر ەتتى؟
31 ارادا بىرنەشە جىل ٶتتى. بۇرىنعىداي ەمەس، ەلدە كۋاگەرلەرگە قىسىم ازايدى، ادام قۇقىعى دا قۇرمەتتەلەتىن بولدى. فيليال كوميتەتى سالىنعان تىيىمنىڭ كۇشىن جويۋدى سۇراپ، ٴزايردىڭ جوعارعى سوتىنا ٶتىنىش جاسايتىن ۋاقىت جەتتى دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى. تاڭعالدىرعانى — جوعارعى سوت ٸستى قاراۋعا كەلىستى. سودان 1993-جىلى 8-قاڭتاردا، ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ىسىنە پرەزيدەنتتىڭ تيىم سالعانىنا جەتى جىلداي بولعاندا، سوت ۇكىمەتتىڭ ارەكەتتەرىن زاڭسىز دەپ تاۋىپ، كۇشىن جويدى! بۇل وڭاي شەشىم ەمەس ەدى: سۋديالار باستارىن تاۋەكەلگە تىگە وتىرىپ، ەل پرەزيدەنتىنىڭ شەشىمىن جوققا شىعاردى! بۇعان قاتىستى حولمس باۋىرلاس: «سوت بارىسىندا ٴبىز ەحوبانىڭ كەز كەلگەن نارسەنى وزگەرتە الاتىنىن كوردىك»،— دەدى (دان. 2:21). بۇل جەڭىس باۋىرلاستاردىڭ سەنىمىن نىعايتتى. ولار پاتشامىز يسانىڭ ٶز ٸزباسارلارىنا قاي كەزدە جانە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن كورسەتكەنىنە سەنىمدى بولدى.
كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنداعى كۋاگەرلەر ەحوباعا ەركىن عيبادات ەتە الاتىندارىنا قۋانىشتى
32 تيىم كۇشىن جويعان سوڭ، فيليالعا ميسسيونەرلەر شاقىرۋعا، جاڭا بەتەل سوعۋعا جانە ادەبيەت يمپورتتاۋعا رۇقسات بەرىلدى f. دۇنيەجۇزىندەگى كۋاگەرلەر ەحوبانىڭ ٵردايىم رۋحاني قامدارىن ويلايتىنىنا ٴدان ريزا! (يشايا 52:10).
«ەحوبا — مەنىڭ كومەكشىم»
33. سوت تارتىستارىنىڭ كەيبىرىن قاراستىرعانىمىز نە نارسەگە كوزىمىزدى جەتكىزە ٴتۇستى؟
33 سوت تارتىستارىنىڭ كەيبىرىن قاراستىرعانىمىز يسانىڭ: «مەن سەندەرگە دانالىق بەرىپ، ايتاتىن سوزدەرىڭدى اۋىزدارىڭا سالامىن. سوندا جاۋلارىڭنىڭ ٴبارى بىرىكسە دە، سەندەرگە قارسى شىعا دا، داۋلاسا دا المايدى»،— دەگەن ۋادەسىن ورىنداپ جاتقانىنا كوزىمىزدى جەتكىزەدى (لۇقا 21:12—15 وقىڭىز). كەيدە ەحوبا بۇگىندەگى گاماليەلدەردى ٶز حالقىن قورعاۋعا ياكي باتىل سۋديالار مەن زاڭگەرلەردى ادىلدىك ورناتۋعا تالپىندىرادى. ول جاۋلارىمىزدىڭ قارۋلارىن تۇككە جارامسىز ەتەدى (يشايا 54:17 وقىڭىز). ٴيا، ەشكىم دە، ەشتەڭە دە ەحوبانىڭ ٸسىن توقتاتا المايدى!
34. نەگە سوت تارتىستارىندا جەتكەن جەڭىستەرىمىز كوڭىل قويارلىق جايت جانە ولار نەنى دالەلدەيدى؟ (« جوعارعى سوتتاردىڭ ٴبىزدىڭ پايدامىزعا شىعارعان ماڭىزدى شەشىمدەرى» دەگەن قورشاۋدى دا قاراڭىز.)
34 نەگە سوت تارتىستارىندا جەتكەن جەڭىستەرىمىز كوڭىل قويارلىق جايت؟ كەلەسى جايتتار جايلى ويلانىپ كورەيىكشى: ەحوبا كۋاگەرلەرى — اتى شۋلى نە ىقپالدى ادامدار ەمەس. ٴبىز سايلاۋعا قاتىسپايمىز، ساياسي شارالاردى قولدامايمىز، ساياساتكەرلەرگە قىسىم جاساۋعا تىرىسپايمىز. ال جوعارعى سوتتاردا ىستەرى قارالاتىن باۋىرلاستار ادەتتە «ارنايى ٴبىلىمى جوق قاراپايىم ادامدار» بولىپ ەسەپتەلەدى (ەل. ٸس. 4:13). سوندىقتان ادامي تۇرعىدان قاراعاندا، سوتتاردىڭ ىقپالدى ٴدىنباسىلار مەن باسشىلارعا قارسى شىعىپ، ٴبىزدى قورعاۋعا كەلەلى سەبەپتەرى جوق. دەسە دە ٴبىراز ىستەر ٴبىزدىڭ پايدامىزعا شەشىلەدى! مۇنداي جەڭىستەر — ٴماسىح پەن قۇدايدىڭ بىزگە كوز قىرىن سالىپ جۇرگەنىنىڭ دالەلى (قور. 2-ح. 2:17). سوندىقتان پاۋىل سياقتى ٴبىز دە: «ەحوبا — مەنىڭ كومەكشىم. مەن ەشتەڭەدەن قورىقپايمىن»،— دەي الامىز (ەۆر. 13:6).
a حەيدەن كوۆينگتون اقش-تىڭ جوعارعى سوتىندا 43 ىسكە قاتىسىپ، باۋىرلاستاردى قورعاعان. سولاردىڭ العاشقىسى «كانتۋەلل كوننەكتيكۋت شتاتىنا قارسى ٸسى» بولدى. كوۆينگتون باۋىرلاس 1978-جىلى دۇنيەدەن ٶتتى، ال ايەلى دوروتي ەحوباعا ادال قىزمەت ەتىپ، 2015-جىلى 92 جاسىندا ومىردەن قايتتى.
b بۇل ايىپ 1606-جىلى قابىلدانعان زاڭعا نەگىزدەلدى. سول زاڭعا ساي، ادام وشپەندىلىككە تۇرتكى جاساپ جاتقانداي كورىنسە، ٴتىپتى شىندىقتى ايتىپ تۇرسا دا، سوت القاسى ونى ايىپتى دەپ تابا الاتىن.
c 1950-جىلى كۆەبەكتە 164 تولىق ۋاقىتتى قىزمەتشى بولدى. ولاردىڭ 63-ٴى عالاقات مەكتەبىنىڭ تۇلەگى ەدى. بۇل باۋىرلاستار قۋعىن-سۇرگىنگە تاپ بولاتىندارىن بىلسە دە، كۆەبەككە كەلۋگە قۋانا كەلىستى.
d گلەن حاۋ باۋىرلاس جۇرەك جۇتقان قورعاۋشى ەدى. ول 1943—2003-جىلدار ارالىعىندا كانادا مەن باسقا دا ەلدەردە جۇزدەگەن سوت تارتىستارىنا قاتىسىپ، ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ مۇددەسىن شەبەر قورعاعان.
e بۇل ٸس تۋرالى تولىعىراق مالىمەتتى «ويانىڭدار!» (حانزۇشا) جۋرنالىنىڭ كەلەسى سانىنان تابۋعا بولدى: 2000-جىل، 22-ٴساۋىر، 18—24 بەتتەر.
f ۋاقىت وتە ازاماتتىق گۆارديا فيليالدىڭ مەنشىگىن بوساتقانمەن، جاڭا بەتەل باسقا جەردەن سالىندى.
