1. Findo fyacitikile mu mwaka wa 66 C.E.? (Boneni icikope icili peulu.)

ALAKANYENI ifyalukucitika mu Jelusalemi mu mwaka wa 66 C.E. Mwalukucitika ifintu ifyakuti ubwingi. Ica kutanga, Florus, umwikalikishi wa baLoma alipintile amatalanto 17 mu mupawo wa mwi tempuli. Penka’po, abaJuda balibuukiile abaLoma ne kwipaya ifita fyabo, ne kulabila ati tabakalukwikalikwapo ne baLoma. Pano abaLoma tabaikelepo lukoso. Mu myenshi lukoso itatu, umwikalikishi wa baLoma uwalukwikalika mu Silya, Cestius Gallus, aliile ku Jelusalemi ne fita 30,000. Mu mpindi inini lukoso, balifikile mu mishi iyali apepi na Jelusalemi, kabili abaJuda abaalukile ubwikalikishi bwa baLoma balibutukile ne kufisama mwi tempuli. Ukukonkapo, ifita fya baLoma fyalitatikile ukunasha ilinga lye tempuli. Abantu mu mushi balyumfwilo’mwenso ukwakuti. Kani mwali pa baKlistu abaali mu mushi pali ilya mpindi, nga mwalyumfwile shani?

2. Findo abaKlistu baelelwe ukucita mu 66 C.E., kabili findo fyacitikile pakweba ati bacite’fyo?

² Ukwakubula ne kukanika, mungaanuka amashiwi baYesu balabiile  aalembelwe mwi buuku lyakwe Luku, ati: ‘Ili mukaubona umushi wa Jelusalemi ulishingulukilwe ne mabumba afita, mukeshibe ati ukonalwa kwa uo kuli apepi.’ (Luku 21:20) Nangabe’fyo, mungalanguluka ati, ‘Ningalonda shani uku ukufunda?’ Nakabili, baYesu balilabiile ati: “Penka’po abo abakalukuli mu calo ca Judiya, bakabutucile ku mapili; na babo abakalukuli mukati muli wo, bakaufumemo; na babo aba mu mpanga bekenjilamo.” (Luku 21:21) Mungafumamo shani mu mushi wa Jelusalemi uushingulukilwe ne fita ifingi? Pano, kwacitika icakukankamika. Ukwakubula ne kwishibe’fyalenga, mwabone’fita fya baLoma fyatatiko’kubwelelamo. Koti ni fyefyo cashimikilwe, ukubuukilo’mushi ‘kwacefiwa.’ (Mat. 24:22) Pano muli ne shuko lya kulonda ukufunda kwa baYesu. Penka’po lukoso, mwafumamo mu Jelusalemi ne kuya ku mapili aali bwishilya bwa Nika ya Jodeni, pamo ne baKlistu ba bucetekelo bonse abalimo ne bali mu mishi iipalamiineko. * Eli, mu mwaka wa 70 C.E., ibumba lya bukumo ilya fita fya baLoma lyaya ku Jelusalemi ne kuonala umushi. Pano mwebo mwapuluka pakuti mwalilondele ukufunda kwa baYesu.

3. Findo ifikacitikila abaKlistu bukumo lukoso ifyacitikilepo na kunuma, kabili findo twakulabilapo muli lilino isambililo?

³ Bukumo lukoso, ifya kube’fyo fikatucitikila na fwebo. Ili baYesu baalukucenjesha abaKlistu ba kutanga, tabalukulabilapo lukoso pa konalwa kwa Jelusalemi, sombi balukubuulishisha ne fyali ne kucitika mu mpindi ya ‘kukululuka ukukulu.’ (Mat. 24:3, 21, 29) Pano, icebo iciweme ca kweba ati ‘ibumba lya bantu ilikulu makosa’ likapuluka muli kuku ukukululuka ukukulu. (Pendeni Ukufisulula 7:9, 13, 14.) Kani findo Baibolo itubuula pali fifi ifikacitika kuntangiile? Tulyelelwe ukwishiba icasuko pakuti epeyamine ukupuluka kwesu. Popele, nga tulabile pali fyefyo ifi ifikacitika fikatukuma fwebo umo umo.

4. Kani ukukululuka ukukulu kukatatika shani, kabili cindo cikakulengesha ukutatika?

⁴ Kani ukukululuko’kukulu kukatatika shani? Ibuuku lya Ukufisulula lilaasuka ici icakwipusha pa kubuulishisha ifi “Babiloni Umukulu” akonalwa. (Ukufisulula 17:5-7) Nacine amapempelo abufi onse alyelelwe ukuapalanya ku mwanakashi umucencemeshi. Intangishi sha mapempelo shilicitilo’bucencemeshi ne bekalikishi ba calo ca bumbifi. Pa mupunda wa kulukofwako baYesu ne Bufumu bwabo, intangishi sha mapempelo shilofwako abekalikishi abantunshi kabili shilapufya ukufunda kwa mu Baibolo pakweba ati shitemiwe ku ba mapolitiki. Shilipusaniniineko lukoso ku baKlistu abasufishiwe abali koti mwanakashi umushike umuswetele. (2 Koli. 11:2; Jako. 1:27; Ukufisulula 14:4) Pano ni bani abakamonaala uyu umwanakashi umucencemeshi? BaYawe bakabika ‘ukufwaya kwabo’ mu mitima ya ‘masengo ikumi’ aya ‘cilwani icikashikile cee.’ Aya amasengo alemakaninako aba mapolitiki bonse abofwako United Nations, ibumba ilimakaninwako ne ‘cilwani icikashikile cee.’—Pendeni Ukufisulula 17:3, 16-18.

5, 6. Mba nindo tungalabilila ati talipo bantu bonse abali mu mapempelo abufi abakafwa ili Babiloni Umukulu akonalwa?

⁵ Kani ici cilukwalula ati abantu bonse abali mu kupempela kwa bufi bakafwa ili Babiloni Umukulu akonalwa? Koku mwane. BaYawe baalibuulile uwakushimika Sakaliya ukushimika ifikacitika pali yeyo impindi. Ukulosha ku muntu uwali mu kupempela kwa bufi, uku ukushimika kulalabila ati: “Akalabila ati, Nshili nine wakusimika, tau; ndi mulimi wa mushili; pakuti nalibele ni kalume ukufuma ku busankwa bwanji. Lomba umbi angalabila kuli ye ati,  Mbefi-filonda ifili pakati pa maboko obe fyando? Eli angaasuka ati: Efyefyo ifi nalashilwe mu ng’anda ya fibusa fyanji.” (Saka. 13:4-6) Kanshi tungalabila ati, intangishi shimbi isha mapempelo shikafumamo mu mapempelo abufi ne kukaana ati tabaalipo muli ayo amapempelo.

⁶ Kani findo fikacitika ku bapyungishi ba baLesa pali yeyo impindi? BaYesu baalilabiile ati: “Lomba nga tashicefiwe inshiku isho, abantunshi nga tapapulucile neli umo: sombi pakuti pali babo abasalulwilwe, inshiku isho shikacefiwa.” (Mat. 24:22) Koti ni fyefyo twalabilapo kale, ukukululuka ukwaliko mu 66 C.E. ‘kwalicefiwe.’ Ici calilengeshe “abasalulwilwe,” e kweba’ti abaKlistu abasufishiwe, ukufumamo mu Jelusalemi ne mishi iyali apepi. Mu kupalako, iciputusha ca kutanga ica kukululuka ukukulu ‘cikacefiwa’ pakuti pa ‘basalulwilwe.’ BaLesa tabakasuminishapo ‘amasengo ikumi,’ e kweba’ti aba mapolitiki ukonala abapyungishi babo. Sombi, kukabe’mpindi inini iikapitapo ili ukukululuka takungapitilisha.

7, 8. Kani ni lisa ishuko ilikabako panuma amapempelo abufi aonalwa, kabili abapyungishi ba baLesa aba bucetekelo bakapusanako shani?

⁷ Kani findo fikacitika panuma ya konalwa kwa mapempelo abufi? Ikaba ni mpindi ya kufisululula ifili mu mitima yesu. Abengi bakaya mu kufisama mu mabumba aapangilwe ne bantunshi aapalanishiwe ku ‘mabwe amu mapili.’ (Ukufisulula 6:15-17) Pano, mu kupalanya lukoso, abapyungishi ba baLesa bakafisama mu cakupulukilamo ici baYawe babikileko. Mu mpindi ya baKlistu ba kutanga, iyi impindi ili ukukululuka ukukulu kwacefiwe tayalipo ni mpindi ya kweba ati abaJuda babe abaKlistu. Yali ni mpindi ya kweba’ti abaKlistu bacitepo fimo ne kulangisha icumfwila. Mu kupalako, tekuti tucetekelepo ati mu mpindi ili ukukululuka ukukulu kukacefiwa abantu abengi bakaaluka ne kusumina muli baLesa. Sombi, iyi impindi ikapeela abacetekele ishuko lya kulangisha ubutemwe bwabo kuli baYawe ne kofwako abakwabo baKlistu.—Mat. 25:34-40.

⁸ Nangaba’ti tatwishipo fyonse ifikacitika pali yiyi impindi ya kweshiwa, ici twishi ca kweba’ti ikaba ni mpindi ya kulipeelesha. AbaKlistu ba kutanga baalyelelwe ukusha ifya ku munefu ifi bakwete ne kupita mu makatasho pa kweba’ti bapuluke. (Mako 13:15-18) Kani na fwebo tukalitemenwa ukusha ifya ku munefu ifi tukwete pakweba’ti tukapitilishe ukuba aba bucine? Kani tukacita fyonse lukoso ifi baYawe bakatubuula pa kulangisha ati tuli ne cumfwila kuli bo? Ishibeni ati pali ilya mpindi, ni fwebo lukoso fwe bakatenteka uwakushimika Danyeli pa kupitilisha ukulukupempela baYawe nangaba ne makatasho.—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) Kani ni cisa icebo abapyungishi ba baYawe bakalukutulisha mu mpindi ya kukululuka ukukulu? (b) Findo abapate ba bantu ba baLesa bakacita?

⁹ Iyi taikabapo ni mpindi ya kutulisha ‘icebo iciweme ica Bufumu.’ Ni pakuti impindi ya kucite’fyo ninshi ilipitile kale. Pali yeyo impindi “ukushila” ninshi kuli apepi ukwisa. (Mat. 24:14) Ukwakubula ne kukanika abapyungishi ba baLesa bakatulisha lukoso icebo ca kusololola. Muli cici icebo mukaba ne kutulisha ati icalo cakwe Satana cili ne konalwa. Baibolo ilapalanya ici icebo ku mfula ya mabwe ili ilabila ati: “Penka imfula ya mabwe akulu yaliponene kwiulu pa bantu: amabwe ayo onse akwesha italanto; popele abantu balicobwele baLesa pakuti pa cakukatasha ca mfula ya mabwe; pakuti icakukatasha ca iyo cali cikulu ukwakuti.”—Ukufisulula 16:21.

¹⁰ Abapate besu bakalukubona fyonse ifikalukucitika. BaYawe baalyebele uwakushimika Esiceli ukubuulishisha ifi Gogo wa mu calo ca Magogo, e kweba’ti ifyalo fyonse ifikekatana  ku kubuukila abantu ba baLesa, akacita ati: “BaShikulu Yawe balukulabile’fi ati: Pa kasuba ako lomba pakaba ati ifyebo fikabuka mu mutima wobe, eli ukaalakanya icakwalakanya icibipile, ne kulabila ati, Nkanina ukulukuya ku calo ca mishi iya kubula’malinga; nkabaninina abalukwikala ne butende, abekele ne kukosa, bonse ili bekala apa kubula’malinga, apatapakwete’mipinjilo neli fibi, mu kupoka ifyakutapa, e kupokolola ifya kumonsala; na mu kubucila pantu aponaicile apali ne bantu bukumo, ne kubabucila abantu ababunganishiwe ukubafumya pa mishobo, ababele ne nama ne maboni, abekala pakati pa calo ca panshi.” (Esic. 38:10-12) Ukwakubula ne kukanika, abantu ba baLesa bakapusanako, bakaba koti balimakene “pakati pa calo ca panshi.” Ifyalo tafikatemwapo ili ifi fikalukucitika. Ici cikafilengesha ukufwaisha ukubuukila abasufishiwe ba baYawe ne bapyungishi babyabo.

11. (a) Kani findo twelelwe ukwanuka ukulosha ku kukonkana kwa fintu ifikalukucitika mu mpindi ya kukululuka ukukulu? (b) Kani findo abantu bakacita ili bakabona utwishibilo mwiulu?

¹¹ Ili tulukulabila pa fikakonkapo ukucitika, tulyelelwe ukwanuka ati Amashiwi abaLesa taabuulishishapo ifi ifintu fikalukukonkana. Cilaboneka koti ifintu fimbi fikacitika ili fimbi tafingashila. Ili baYesu baalukulabila pa fikacitika mu nshiku sha kupelako, balishimikile ati: “Tukabapo utwishibilo mu kasuba na mu mwenshi na mu tubangabanga; na panshi pa calo ne kupenga kwa bantu, abalukukankamuka pakuti pa kululuma kwa cishiba ne mankapa; ili balesuka abantu pakuti pa mwenso, na pakuti pa kulanguluka ifya fintu ifyo ifikesa pa calo ca panshi; pakuti amakosa amwiulu akatenkanishiwa. Lomba bakamubona Umwana wa Muntunshi alukwisa mwi kumbi ne makosa ne buleme ubukulu.” (Luku 21:25-27; pendeni Mako 13:24-26.) Kani utwishibilo ne fyakucitika fikaboneka mwiulu lya cinenene ili uku ukushimika kukakonshiwa? Fwebo tupembele lukoso ne kubona ifikacitika. Pano nangaba ne fikacitika, utu utwishibilo tukalengesha abapate ba baLesa ukutiina ukwakuti.

12, 13. (a) Findo fikacitika ili baYesu bakesa “ne makosa ne buleme ubukulu”? (b) Kani findo abapyungishi ba baLesa bakacita pali yeyo impindi?

¹² Kani findo ifikacitika ili baYesu bakesa “ne makosa ne buleme ubukulu”? Pali iyi impindi, bakesa mu kushukisha abantu ba bucetekelo ne kupanika imbifi. (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Mwi buuku lyakwe Matayo, baYesu baalibuulishishe na fimbi pa kushila kwa mpindi ili balabiile pa cakupalanya ca mbelele ne mbushi. Baalilabiile ati: “Sombi pa kwiso’Mwana wa Muntunshi ne buleme bwakwe, pamo ne nkalamba shonse, lomba akekala pe tebe lya buleme bwakwe. Penka pa menso akwe pa kabungana imishobo ya bantu yonse; lomba akabalekanya koti ni fyopele’fyo ifi ashilekanya umwembeshi imbelele ne mbushi. Lomba akekalika imbelele pa lwine lwakwe, sombi imbushi pa cipiko.” (Mat. 25:31-33) Kani imbelele ne mbushi shikasolololwa shani? BaYesu kabashiliishe’cakupalanya pa kulabila ati: ‘Lomba abo [imbushi] bakafuma, ne konaalwa umuyayaya, sombi abalungeme bakaya ku mweo wa muyayaya.’—Mat. 25:46.

¹³ Kani findo imbushi shikacita ili shikeshiba ati ‘shikonaalwa umuyayaya’? ‘Shikabombomana.’ (Mat. 24:30) Pano findo abakwabo baKlistu ne bapyungishi babyabo bakacita pali yeyo impindi? Pakuti bakacetekela makosa baYawe na baYesu Klistu, bakalondo’kufunda kwa baYesu ukwa kweba’ti: “Ili fikatatika ukucitwa ifintu ifyo, mukacebuke musuntule ne mitwi yenu; pakuti kale kwapalamina ukulubuka kwenu.” (Luku 21:28) Muli bucine, tukacetekela ati tulukupuluka.

14, 15. Kani ni wisa umulimo wa kubunganya uukabako mu mpindi Gogo wa mu calo ca Magogo akalukukululusha abantu ba baLesa, kabili findo ifisankenemo muli uyu umulimo?

¹⁴ Kani findo ifikacitika ili Gogo wa mu calo ca Magogo akabuukila abantu ba baLesa? Matayo na Mako baalilabiile pali yeyo impindi ati: “[Umwana wa muntunshi] akashituma inkalamba, ne kubunganya abasalulwilwe bakwe ukubafumya ku fipupu fyonane, ukupelele kwa calo ca panshi ukufika ne kupelele kwiulu.” (Mako 13:27; Mat. 24:31) Uku ukubunganya takulabilapo pa kulemba akeshibilo ka kutanga pa mpumi sha busufishiwe ukwatatikile mu 33 C.E.; kabili takulabilapo pa kulemba akeshibilo ka kupelako pa mpumi sha basufishiwe. (Mat. 13:37, 38) Uku ukulemba kukacitika ili ukukululuka ukukulu takungatatika. (Ukufisulula 7:1-4) Pano, ni wisa umulimo uwa kubunganya baYesu balukulabilapo? BaYesu balukulabila pa mpindi ili abashelepo pali ba 144,000 bakapokelela ilambulo lyabo ilya kuya kwiulu. (1 Tesa. 4:15-17; Ukufisulula 14:1) Ici cikacitika ninshi Gogo wa mu calo ca Magogo alitatikileko kale ukukululusha abantu ba baLesa. (Esic. 38:11) Eli amashiwi abaYesu akakonshiwa aakweba’ti: “Impindi iyo eli abalungeme bakalukusasamuka koti kasuba mu Bufumu bwa baWishibo.”—Mat. 13:43. *

¹⁵ Kani ici cilukwalula ati abasufishiwe “bakapintwa kwiulu”? Ukwelelwa na bubu ubusambishi, abengi mu mapempelo abufi balicetekele ati abaKlistu bakapintwa kwiulu ne mibili ya minefu. Kabili balacetekelo’kubona baYesu babwela mu kwikalika penka pano pa calo. Nangabe’fyo, Baibolo ilabuulishisha apatubile ati “kakaboneka  mwiulu akeshibilo ka Mwana wa Muntunshi” kabili ati baYesu bakesa “pa makumbi akwiulu.” (Mat. 24:30) Aya amashiwi alalangisha ati tabakabonekapo. Nakabili, “umunefu ne milopa taishi ukupyana Ubufumu bwa baLesa.” Pakuti pali fyefyo, abo abakaya kwiulu balyelelwe ‘ukwaluka, pa kapindi akanini lukoso, pa kukapa kwe linso, pa kulila ulupenga ulwa kupelako.’ * (Pendeni 1 AbaKolinto 15:50-53.) Popele, nangaba’ti tatupyungishapo amashiwi akweba’ti “ukupintwa kwiulu” pa mulandu na fyefyo abantu bambi balanguluka, abasufishiwe ba bucetekelo abashelepo bakabunganishiwa bonse pa mpindi intu imo.

16, 17. Kani findo ifyelelwe ukucitika ili ubuufi bwa Mwana wa mbelele tabungacitika kwiulu?

¹⁶ Ukwanshika kwa kupelako ukwa buufi bwa Mwana wa mbelele kukatatika ili ba 144,000 bakakumanina kwiulu. (Ukufisulula 19:9) Pano kukaba fimo ifikacitika ili ici icintu icakuti ubune tacingacitika. Anukeni ati ili abashelepo pali ba 144,000 tabangaya kwiulu, Gogo akabuukila abantu ba baLesa. (Esic. 38:16) Kani ici cikalengeshe’ndo? Abantu ba baLesa pa calo bakaboneka koti tabalaminwepo. Bakalondo’kufunda ukwapeelwe mu nshiku sha Mfumu Jeosafati, ukwa kweba’ti ati: “Tacikafwaikwa kuli mwebo ukulwa muli yiyi [inkondo]; libambeni, mwimakane lukoso, mubone ukupulusha kwa baYawe ukwa kuli mwebo, mwe baJuda na mwe ba ku Jelusalemi mwitina neli kususwa.” (2 Ifye. 20:17) Pano ifi aba kwiulu bakacita fikapusanako. Ukulosha ku mpindi ili abasufishiwe bakakumanina kwiulu, ilembo lya Ukufisulula 17:14 lilatubuulako pa bapate ba bantu ba baLesa ati: “Isho shikamubushishe’nkondo Umwana wa mbelele; na ye Umwana wa mbelele akashicilo’bukali, pakuti ye ni baWishikulubo bashikulu bonse, ni Mfumu ya mfumu shonse; na babo abali nakwe pamo, abetilwe, abasalulwilwe, abakucetekelwa, nabo bakacilo’bukali.” BaYesu pamo na ba 144,000 bakapulusha abapyungishi ba baLesa aba pa calo.

¹⁷ Ifikafuma muli fifi ni nkondo ya Amagedono iikalengesha ishina lya baYawe ukulemiwa. (Ukufisulula 16:16) Pali ilye’mpindi, bonse abali koti ni mbushi ‘bakonaalwa umuyayaya.’ Bumbifi bonse lukoso bukafumishiwapo pa calo, kabili ibumba lya bantu ilikulu makosa bakapuluka iciputusha ca kupelako ica kukululuka ukukulu. Ili ukwanshika konse kukashila, eli pano icintu iciweme icilabilwepo mwi buuku lya Ukufisulula cikacitika, e kweba’ti ubuufi bwa Mwana wa mbelele. (Ukufisulula 21:1-4) * Bonse abakapuluka bakashukishiwa ukwakuti kuli baLesa kabili bakalitemwesha ubutemwe bwa baLesa. Ubu ubuufi bukawama ukwakuti! Tali fwense tulafwaisha ati aka akasuba kakafike bwangu?—Pendeni 2 Petilo 3:13.

18. Pakuti twaishiba ifikacitika kuntangiile, findo twelelwe ukupitilisho’kucita?

¹⁸ Kani findo twelelwe ukulukucita ili tulukupembelela ifi ifintu ukucitika? BaYawe baalibuulile intangishi Petilo ukulemba ati: ‘Popele pakuti fyonse’fyo fikasunguluka, mba mekalilo ashani ukumwelelweni ukwikala mu myeo iswetelele na mu kutemwa baLesa; ili mupembelela ne kufwaisha ukwisa kwa kasuba ka baYawe. . . . Pakuti pali fyefyo, mwentemenwe, pakuti mulipembelele ifyo fintu, kamukonsha ati mukaboneke mu butende ba kubule’fisemba, ba kubule’milandu pa menso abo.’ (2 Pet. 3:11, 12, 14) Popele, nga tupitilishe ukuba abaswetele mu fya baLesa, ne kupitilisha ukulukofwako Imfumu ya Mutende.