Mone Nizibezi Yakona Kufelisa Kusaluka

Taba Yekandekilwe ki bo Ursula Menne

Kuzwa feela kwa bwanana, neninani takazo yetuna ya kubona batu kaufela habaezwa hande. Takazo yaka yeo mane neitahisize kuli nilengiwe mwa tolongo ka nako ya puso ya ba Komyunizimu mwa East Germany. Kono mane mwa tolongo ki mona mone niizo zibela yakona kufelisa kusaluka. Kashe nitaluse zeneezahezi.

Nenipepilwe ka 1922 mwa tolopo ya mwa Germany yebizwa Halle, ili yezibahala kuli seibile teñi ka lilimo zefitelela 1,200 cwale. Tolopo ye, ifumaneha likilomita ze 200 hamuzwa mwa Muleneñi wa Berlin, kwa mboela-wiko wa muleneñi wo. Halle ki yeñwi ya litolopo mone kunani hahulu bulapeli bwa Protestanti kwamulaho. Munyanaaka, Käthe, naapepilwe mwa 1923. Bo ndate neli masole. Bo ma bona neli baopeli, bane baopelanga mwa muyaho one bayanga batu kuyo itabisa.

Nenihozize bo ndate kwa kuba ni takazo ya kubata kufelisa kusaluka. Bo ndate habatuhela musebezi wa busole, baleka sintolo. Bakeñisa kuli bane batahanga mwa sintolo seo hañata neli babotana, bo ndate neba bashwelanga makeke ka kubakolotisa lika. Kono ka bumai sishemo sabona seo satahisa kuli pisinisi yabona iwe. Zene bakopani ni zona bo ndate neliswanela kunitusa kulemuha kuli haki nto yebunolo kubata kuli batu kaufela balikanelele kamba kufelisa kusaluka. Kono bakeñisa kuli nenili yomunca, neninani takazo yetuna ya kueza cwalo.

Ku bo ma nenihozize buikoneli bwa kuswanisa, mi hape bo ma nebalutanga na ni munyanaa ka Käthe lipina ni kubina. Nenili mwanana wa manyame-nyame luli, mi na ni Käthe neluikola bupilo kufitela kuezahala nto yeñwi ka 1939.

Butata Bwakalisa

Hanifeza sikolo saka, nakena sikolo sa kuituta mubinelo obizwa ballet, ili kone niitutile ni mubinelo omuñwi obizwa Ausdruckstanz, ili mubinelo wa kubonisa maikuto anani ona mutu. Bo muluti baluna neli bo Mary Wigman. Neli babañwi ba batu bane bakalisize mubinelo wo. Ka nako yeswana yeo hape nakalisa kuswanisanga. Kacwalo, hane ninonoboka neniikola bupilo kakuli neniituta zeñata. Kono ka silimo sa 1939, Ndwa ya Lifasi Yabubeli yakalisa. Nto yeñwi yemaswe hahulu neiezahezi ka 1941, bo ndate hane babulailwe ki butuku bwa TB.

Ndwa ki nto yemaswe hahulu. Nihaike kuli neninani feela lilimo ze 17, Ndwa ya Lifasi Yabubeli hane ikalile, neniikutwile kuli lifasi lafela. Neniiponezi batu bane bazibahala ka mikwa yeminde habaikenya mwa mifilifili ya kulwanisa puso ya Nazi. Nekubile ni mafu, kusinyiwa kwa maluwo, ni kutaela kwa lika za kuitusisa. Ndu yaluna neisinyizwe ki bomba mi buñata bwa bahabo na nebashwile mwahalaa nako ya ndwa.

Ndwa hane itilo fela ka 1945, na, bo ma, ni Käthe, nelusa pila mwa Halle. Kono ka nako ye, nese ninyezwi mi neninani mbututu wa musizana kono nekusina kozo mwa linyalo laluna. Selukauhana, mi nakala kueza musebezi wa kubina ni kuswanisa ilikuli niipiliseze fateñi ni mwanaka.

Hamulaho feela wa ndwa, naha ya Germany neiabilwe mwa likalulo zeene, mi tolopo yaluna neili mwa kalulo yenezamaiswa ki puso ya Soviet. Kacwalo, hamulaho wa ndwa, kaufelaa luna nelunani kutwaela kubusiwa ki puso ya Komyunizimu. Ka 1949, kalulo yaluna yenebizwanga kuli East Germany, yakala kubizwa German Democratic Republic (GDR).

Mone Bubezi Bupilo Mwa Puso ya ba Komyunizimu

Ka nako yani, bo ma bakula mi nenitokwa kubababalela. Nafumana musebezi mwa muuso. Ka nako yeo, nazibana ni sikwata sa baituti sene silika kulwanisa kusaluka kone kuatile hahulu mwa tolopo. Ka mutala, mukulwani yomuñwi naahanezwi kukena yunivesiti ka libaka feela la kuli bo ndatahe nebaswalisananga ni kopano ya ba Nazi. Neniziba hande mucaha yo mi nelulizanga hamoho lipina. Kacwalo, nenibilaezi hahulu mwa pilu kuli mucaha yo naanyandela zene baezize bo ndatahe. Naswalisana hahulu ni sikwata seo, mi nakala kucaulanga ni bona mwa mikwakwa. Nako yeñwi mane nayo mameka mampapili a kunyaza muuso fa mapahamelo a fande a muyaho wa kuta.

Nto yeñwi yene niutwisize bumaswe ki amañwi a mañolo ane nifiwanga kuli niñole ka kuba muñoli wa Katengo Kane Katalima za Kozo. Ka mutala, nako yeñwi katengo kao nekalelisani kuli kalumele muuna-muhulu yomuñwi wa musupali yanaapila mwa West Germany mpo, mi mwa mpo yeo nekubeilwe mañolo a litaba za buhata za bupolitiki, ilikuli afumanwe ni mulatu. Nenisika tabela mulelo wabona wo wa kubata kueza maswe muuna yo, kacwalo napata mpo yeo mwa ofisi. Mi mañolo ao naasikaya.

“Mutu Yamaswe ka Kufitisisa” Naanitusize Kuba ni Sepo

Mwa June, ka 1951, baana bababeli bataha mwa ofisi yaka mi bali ku na: “Utamilwe.” Baniisa kwa tolongo yebizwa Roter Ochse, kamba Red Ox. Hamulaho wa silimo, naatulelwa mulatu wa kuli nenilwanisa muuso. Muituti yomuñwi ki yena yanaaizo nibiha kwa sikwata sesiipatile sa mapokola sesibizwa Stasi, kuli ki na yanaamamekile mapampili fa mapahamelo. Taba yaka neisika talimwa hande kakuli hakuna nihaiba alimuñwi yanaateelelize ka nako yene nibulela. Neniatulezwi kupika lilimo ze 6 mwa tolongo. Mwahalaa nako yeo, nakula mi nayo beiwa mwa sipatela sa tolongo mone kunani basali babañwi bababato eza 40. Hane niboni batu bao kaufela bane basina tabo, nakenelwa ki sabo. Namatela kwa sikwalo mi nakala kusinataka liñindi.

Mulibeleli anibuza ali: “Wena ubatañi?”

Nahuwa nali: “Nibata kuzwa mo. Haiba ki kupika, nikupa kunibeya mwa muzuzu ninosi, isiñi mo!” Mulibeleli yo anitalima feela mi naasika eza sesiñwi. Hamulaho wa nakonyana, nalemuha musali yomuñwi yanaabonahala kushutana hahulu ni babañwi. Naabonahala kuba ni kozo ya mwa munahano. Kacwalo, naina kwatuko ni yena.

Kono yena anibulelela taba yene nikomokisize ali: “Utokomele hahulu kuina kwatuko ni na.” Aekeza kuli: “Batu babañwi bali ki na mutu yamaswe ka kufitisisa mwa tolongo mo kabakala kuli ni yomuñwi wa Lipaki za Jehova.”

Ka nako yani nenisa zibi kuli Lipaki za Jehova nebaangiwa kuba lila za mubuso wa Komyunizimu. Zene nihupuzi feela kikuli Baituti ba Bibele (mone babizezwanga Lipaki za Jehova kwamulaho) bababeli nebapotelanga bo ndate kamita hane nisali mwanana. Mane nihupula nako yeñwi bo ndate hababulela kuli: “Baituti ba Bibele babulela niti!”

Nenilotisize miyoko ya tabo hane nikopani ni musali yo, yabizwa Berta Brüggemeier. Nali: “Shangwe, hamu nilute ka za Jehova.” Kuzwa feela ka nako yeo, nelutandanga nako yeñata hamoho inze luambola feela litaba za mwa Bibele. Zeñwi za lika zene niitutile kikuli Mulimu, yena Jehova, ki Mulimu yalilato, yalata katulo yelukile ni kozo. Hape neniitutile kuli ukato felisa bumaswe kaufela bobuhiswa ki batu babamaswe. Liñolo la Samu 37:10, 11 libulela kuli: “Kusiyezi feela nakonyana, mi babamaswe habasana kubateñi . . . Kono babaishuwa bakaluwa lifasi, mi bakataba hahulu kabakala kozo yetuna.”

Nalukululwa mi Niya Kwa West Germany

Nenilukuluzwi ka 1956, hamulaho wa kupika tolongo ka lilimo zefitelela 5. Hamulaho wa mazazi a 5 feela, nazwa mwa GDR mi naya kuli niyo pila kwa West Germany. Ka nako yeo neninani bana babasizana bababeli, Hannelore ni Sabine, ili bane niile ni bona. Hamulaho wa nako, na ni bo muunaaka lwafeza linyalo laluna mi nakala kuituta ni Lipaki za Jehova hape. Hane ninze niituta Bibele, nalemuha kuli nenitokwa kueza licinceho zeñata kuli bupilo bwaka bulumelelane ni likuka za Jehova. Naeza cwalo mi nakolobezwa ka 1958.

Hamulaho wa nako, nanyalwa hape, kono ka nako ye, neninyezwi ku muuna yomuñwi yanaali Paki ya Jehova, wa libizo la Klaus Menne. Na ni bo Klaus nelubile ni linyalo lelinde mi lunani bana bababeli hamoho, Benjamin ni Tabia. Ka bumai, bo Klaus nebashwile fa kozi ya fa mukwakwa lilimo ze 20 kwamulaho, mi nibile mbelwa mwa nako ye kaufela. Kono niomba-ombiwanga hahulu ki sepo ya zuho yeninani, kakuli naziba kuli babashwile bakazusiwa ni kuto pila mwa Paradaisi fa lifasi. (Luka 23:43; Likezo 24:15) Hape naomba-ombiwanga ni kuba ni tabo yetuna kubona bana baka babane kaufela inze basebeleza Jehova.

Naitumela kwa lituto zeniitutile mwa Bibele kakuli cwale naziba kuli Jehova ki yena feela yanani katulo yelukile. Ka kushutana ni batu, yena ubeyanga mwa munahano simuluho ni miinelo yaluna, ili lika zebasa koni kubona batu. Kuziba taba ya butokwa ye kunitusize kuba ni kozo ya mwa munahano, sihulu hanibona kusaluka kamba haniezwa ka kusaluka. Liñolo la Muekelesia 5:8 lili: “Haiba mwa sikiliti seupila ku sona ubona mubotana yanyandiswa mi ubona likezo za kukopamisa katulo yelukile ni kuluka, usike wakomokiswa ki taba yeo. Kakuli nduna yapahami yo ubonwa ki yapahami kumufita, mi kunani babañwi hape babapahami hahulu kubafita.” ‘Yapahami ka kufitisisa’ yo, ki Mubupi waluna. Liñolo la Maheberu 4:13 lili: “Hakuna nto yebupilwe yeipatile mwa meeto ahae, kono lika kaufela litunumani mi li fa nalela mwa meeto a yena yeluswanela kuikalabela ku yena.”

Ninahana Zeezahezi Mwahalaa Lilimo Zebato ba 90

Fokuñwi batu banibuzanga mone buinezi bupilo mwa puso ya ba Nazi ni ba Komyunizimu. Mwa mibuso yemibeli yeo kaufela, bupilo nebuli taata. Zeneezizwe ki mibuso yemibeli yeo, ki bupaki bwa kuli batu habakoni kuipusa bona bañi. Bibele neibulezi niti luli kuli: “Mutu [ubile] ni maata a kuhatelela yomuñwi, kumueza maswe.”—Muekelesia 8:9.

Hane nisali mwanana ni hane nisina kutwisiso, neninahananga kuli batu bakona kubusa ka kuluka. Kono cwale seninani mubonelo oshutana. Cwale naziba kuli ki Mubupi waluna feela yanani katulo yelukile, mi ukabonisa katulo yelukile ka kuyundisa babamaswe kaufela ni kufa maata a kubusa lifasi ku Mwanaa hae, Jesu Kreste, yena yaisanga pilu kwa lika zebatokwa babañwi. Bibele ibulela cwana ka za Jesu: “Neulatile kuluka, mi neutoile bumaswe.” (Maheberu 1:9) Naitumela ku Mulimu kuli naanihohezi ku Mulena yomunde yo, yalata kuluka, mi ninani sepo ya kuli nikato pila kuya kuile mwa puso yahae!

[Siswaniso]

Ni bana baka babasizana ili Hannelore ni Sabine inze lusazo fita mwa West Germany

[Siswaniso]

Kacenu ni mwanaka, Benjamin, ni musalaa hae, Sandra