Basali Ba Nyandiswa—Lifasi Lote

NOVEMBER 25 ki lizazi le ne li tomilwe la ku ambola za ku nyandiswa kwa basali mwa lifasi kaufela. Lizazi leo ne li tomilwe ki Kopano ya ba Macaba ka 1999 kuli li hupuzange nyangela za manyando e ba talimana ni ona basali. Ki kabakalañi muhato wo ha ne u ngilwe?

Mwa lizo ze ñata, basali ba ngiwa kuli haki batu ba butokwa hahulu. Mubonelo wo u atile hahulu. Basali kai ni kai ba nyandiswa ka linzila ze shutana-shutana, nihaiba mwa linaha ze twi ki ze zwezipili. Kofi Annan, ya na banga Muñoli yo Mutuna wa Kopano ya ba Macaba, n’a bulezi kuli: “Lifasi ko li ya ko li kuwa, basali ba nyandiswa. Mi ba nyandiswa ku si na taba ni mubala wa litalo la bona, simuluho ya bona, kamba miinelo ye miñwi cwalo.”

Radhika Coomaraswamy, ya na li mubihi wa Kopano ya ba Macaba fa taba ya ku nyandiswa kwa basali, u bulela kuli basali ba bañata ba nga kuli ku nyandiswa kwa basali ki “taba ye sa swanelwi ku ambolwa mi ki muinelo fela o swabisa o ka banga teñi nako kaufela.” Lipiho ze futuka kwa kopano ye ñwi ya kwa Holland li bonisa kuli basali ba bañata ba kwa naha ye ñwi ya South America ba nyandisezwa mwa malapa a bona beñi. Hape kopano ye ñwi ya kwa Yurope i biha kuli basali ba bañata ba kwa Yurope ba nyandiswa mwa malapa a bona. Likolo le liñwi la kwa Britain ne li bihile kuli cwanoñu fa mwa England ni Wales, ka avareji ne ku bulaiwa basali ba babeli mwa sunda ni sunda, mi ne ba bulaiwa ki banna ba bona ba ba ba nyezi kamba ba ne ba ba nyalanga. Magazini ye bizwa India Today International ne i bihile kuli “mwa India, basali ba ikalezwi nako kaufela mi ba kona ku swalwa likalala ka nako ifi kamba ifi ibe kuli ki mwa mikwakwa kamba mwa libaka za nyangela.” Kopano ya Amnesty International ne i bulezi kuli ku nyandiswa kwa basali ni basizana se li “bona butata bo butuna hahulu bo bu yambile lifasi” kacenu.

Kana Mulimu wa tabela kuli basali ba nyandiswe sina mo li boniseza lipiho ze lu nyakisisize? Puzo yeo i ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.