Pangika bintu. Bible unena’mba, ‘Jingululai bintu bya mvubu mikatampe’. (Bene Fidipai 1:10) Lemba pantu bintu bya mvubu nansha bilomba kulongwa bukidibukidi. Ino vuluka’mba bintu bya mvubu—pamo bwa kukapota byakudya​—kyaba kimo kebilombepo kulongwa bukidibukidi. Kadi kintu kyobwanya kumona bu i kya kampeja-bukidi​—kimfwa kutala mpangiko yosenswe ya ku Televijo​—kibwanya kwikala kwampikwa mvubu. *

Languluka kumeso kwa kitatyi. Musapudi 10:10 unena’mba: “Shi kingidilwa kya kyuma kekidipo na bui kadi muntu kekinonenepo, bikamulomba kulonga bukomo bungi. Ino tunangu tukwashanga pa kuvuija bintu senene.” Le kino kisonekwa kitufundija bika? Nona kasolwa, ko kunena’mba pangika bintu kumeso kwa kitatyi pa kusaka’mba umwene ne pa mfulo mu kitatyi kyobe. Tundulula bintu byampikwa mvubu nansha kuleka kwibilonga’tu, mwanda bikwelela bitupu kyaba ne kukupwa bukomo. Shi kudi kintu kyowapwa kulonga ne kyaba kibashala konka, nabya pa kyaba kya kushikata bitupu longa’ko bintu bikwabo byowadi upangikile. Kupangika bya kulonga kukakukwasha wikale ulonga bintu bintu bilupula bipa, pamo’nka bwa abe wanona kasolwa.

Pēleja bya kulonga. Pela bintu bimobimo bikudīla kyaba shi muntu wakunena kwibilonga. Kwilundikila bya kulonga ne kwilaa na bantu bavule kubwanya kukubazula mutwe bitupu.

Kokatundululatundulula bintu ne kwikala na mityima ibidi. Bible unena’mba, “Yewa utala kivula kakakunepo nkunwa, kadi yewa utala makumbi kakangulapo.” (Musapudi 11:4) Le kino kisonekwa kitufundija bika? Kitufundija’mba kutundululatundulula bintu kudīlanga muntu kitatyi kadi kakalupulapo bipa mu byalonga. Kimfwa, kidimye wilaije’nka kūlu kwikale biyampe mpata kupwa kakadima, kabwanyapo kukuna nkunwa nansha kukangula byakunine. Muswelo umo onka, myanda ya mu būmi yoketuyukilepo senene, ibwanya kwitwikadija na mityima ibidi. Kyaba kimo kumeso kwa kukwata butyibi tubwanya kulanga bu bitulomba kwilaija’ko mwanda wa tuyukile’ko bidi myanda mivule. Na bubine, pa kukwata butyibi bwa mvubu mpata mu būmi bilombanga kuyukila’ko myanda kampanda ne kulangulukila’po bininge. Nkindi 14:15 unena’mba: “Muntu mwendalale witabijanga binenwa byonso, ino mukosoke ulangulukilanga pa matabula onso.” Ino bubine i buno amba, butyibi buvule bukwatwanga pampikwa kuyuka ne mobisa kwikadila.​—Musapudi 11:6.

Kokakimba bubwaninine. Yakoba 3:17 unena’mba: “Tunangu tutūka mūlu [ko kunena’mba tutamba kudi Leza] i . . . twa mutyima unekena.” Na bubine kwikala na mutyima wa kulonga bintu senene i kuyampe! Inoko, kyaba kimo tusakanga kulumbulula bintu mu muswelo mupite’byo kipimo. Kino kibwanya kwitutyumuna’tu mutyima bitupu ne kwitulengeja tukomenwe kulonga bintu. Tulete kimfwa, shi muntu ukifunda ludimi lweni, ufwaninwe kwitēnga kulonga bilubo koku ujingulwile amba bilubo bisa kumukwasha elumbulule. Inoko muntu ukimba’nka bubwaninine, utyinanga kwisamba mwanda wikalanga na moyo wa kulonga bilubo—ino ngikadila keikamukwashapo ayuke ludimi’lwa bukidibukidi. I biyampe mpata kwikala na butūkanye! Mwanda ne kisonekwa kya Nkindi 11:2 kinena’mba: “Tunangu tudi na boba batūkanye.” Shi muntu wifunda ludimi udi na butūkanye kadi i mwityepeje, kamonangapo bilubo byalonga na kusumininwa kukatampe, na pano kala kaesepa aye mwine.

Ikala na bujalale pa kaji ne pa kukōkolokwa. “Kuboko kuyule kukōkolokwa i kupite buya maboko abidi mayule mingilo mikomo ne kupanga luvula.” (Musapudi 4:6) Muntu mumunwe na kaji, divule wisuminwanga bilupukanga ku andi “maboko abidi mayule mingilo mikomo.” Mwanda kekalangapo na kyaba pa kumwena mu byalonga, kyandi i enka kaji. Muntu muzoze nandi, usenswe “maboko abidi” a kukōkolokwa, ko kunena’mba ujimijanga kyaba kya kulonga bintu bya mvubu. Ino Bible witukankamika kwikala na mumweno mujalale wa: Kwingila mwingilo mukomo ne kwiusangela. Mwanda nsangaji ya uno muswelo “i kyabuntu kya Leza.”​—Musapudi 5:19.

Lēmeka kitatyi kya kulāla. Mulembi umo wa Bible wānenene amba: “Nkasendalala ne kulāla mu ndoe.” (Ñimbo ya Mitōto 4:8) Divule, bantu batame bibalombanga kulāla tulo bufuku mu bula bwa kintu kya mansá mwānda pa kusaka’mba baluje bukomo bwabo bwa mu ngitu, bwa mu malango, ne bwa mu ñeni. Pa mwanda utala ñeni, tulo tukwashanga muntu abwanye kuta mutyima bininge ku kintu, ekale na luté bininge, kadi kwifunda bintu ke kumukomenangapo. Ino shi muntu kalalangapo biyampe, ulēmwanga mutwe pa kwifunda’tu kakintu kapēla, kejangapo kulonga akishida ne bilubo, kadi keje’nka pano kala walobe.

Witungile bintungo byobwanya kufikila’po. “I kipite buya kusangela kyokya kimwene meso kupita’ko kulumbakena bya kusakasaka bya muntu.” (Musapudi 6:9) Le kino kisonekwa kitufundija bika? Kitufundija’mba muntu wa tunangu kalekangapo bya kusakasaka byendeje būmi bwandi, nakampata byobya byakabwanyapo kufikila’po. Kimfwa, kongolwangapo na bintu byobamubeleñenya kadi kakongolangapo ndeni imweka bu ipēla kufuta. Muntu wa tunangu wielelanga’ko kusangela bintu byamona bu ubwanya kufikila’po, ko kunena’mba “kyokya kimwene meso” andi.

Bandaula misoñanya iludika mwiendelejo obe. Misoñanya iludika būmi bobe yo ikukwasha ujingulule amba kino kintu i kibi, kyoki i kiyampe, kyoki nakyo i kya kamweno. Shi tudingakanye būmi bobe na muketo, nankyo tukanena’mba mwiendelejo obe o ukendeja muketo’wa shi ubeusobola mwanda wa ukase pa kintu kyotungile. Misoñanya miyampe ibwanya kukukwasha ujingulule bintu bya mvubu byofwaninwe kulonga mu būmi, kadi wingidije senene kitatyi kyobe nsá yonso ne difuku ne difuku. Penepo, le i kwepi kobwanya kutana misoñanya miyampe? Bantu bavule beitananga mu Bible, mwanda i dibuku dya tunangu twa peulu bininge.​—Nkindi 2:6, 7.

Ikala muntu wa buswe mu būmi bobe. Bene Kolose 3:14 unena’mba: Buswe “i kijimba kibwaninine kya bumo.” Ketubwanyapo kwikala na nsangaji ya bine ne na mutyima-ntenke shi ketudipo na buswe, nakampata mu kisaka. Boba basūla uno mwanda, padi na kulanga’mba kya mvubu mu būmi i kulondalonda bupeta nansha kaji kayampe, na bubine kebekalangapo na nsangaji. O mwanda Bible udi na bubinga pa kuleta mulangwe wa amba buswe i ngikadila miyampe kwikala nayo mu būmi, patela buswe misunsa tutwa na tutwa.​—1 Bene Kodinda 13:1-3; 1 Yoano 4:8.

Witūdile’ko kitatyi kya kwifunda myanda ya Leza. Mwana-mulume umo witwa bu Geoff wadi na mukaji umusenswe, na bana babidi badi na nsangaji, na balunda bakulupilwa, kadi wadi muñanga wa mu motoka ukaselanga babela. Ino nansha nankyo, mwingilo wadi’nka umuletela makambakano ne kumutūla mu byaka bya lufu. Wadi kaeipangula’mba, “Le būmi ye mobufwaninwe kwikadila namino?” Difuku dimo watanga dibuku disambila pa Bible dilupwilwe na Batumoni ba Yehova, watana’mo malondololo mafike’po.

Geoff washintulwidile wandi mukaji ne bandi bana myanda yaefundile’ya, nabo yebasangaja. Baanza kwifunda Bible abo bonso, ne kino kyebakweshe bininge mu būmi bwabo kadi bajingulwile muswelo muyampe wa kwingidija kitatyi na tunangu. Kwifunda kobefundile Bible kwebakweshe bekale na lukupilo lwa kutendelwa lwa kukekala na būmi bwa nyeke mu ntanda kemukekalapo kupanga luvula ne masusu.​—Kusokwelwa 21:3, 4.

Myanda yemwenine Geoff ituvuluja binenwa byānenene Yesu amba: “Ba nsangaji i boba bayukile amba kudi byobasakilwa ku mushipiditu.” (Mateo 5:3) Le usakanga kwibīkila’ko kitatyi kya kuvuija bisakibwa byobe bya ku mushipiditu? Nankyo kulupila na bubine amba shi ulonge namino, ubaingidija kitatyi kyobe na tunangu, kadi ke difukupo dimo, ino i mu būmi bobe bonso.