Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

MALU A MU NSOMBELU

Ngakalekela Yehowa ulombola nsombelu wanyi

Ngakalekela Yehowa ulombola nsombelu wanyi

Pantshivua tshitende, ngakasungula wanyi njila, wa dienza mudimu wa bianza umvua munange bikole. Kadi Yehowa wakangambila bua kusungula njila mukuabu, kumumpeshaye ne muoyo mujima, wamba ne: “Nenkupeshe busunguluji ne nenkulongeshe njila uudi ne bua kuendela.” (Mis. 32:8) Bu mumvua mulekele bua Yehowa andeje njila wa kulonda, ngakamuenzela mudimu mu Afrike bidimu 52, meme kupeta mpunga mimpe ya bungi ne masanka a bungi kabidi.

NGAKUMBUKA MU LE PAYS NOIR KUYA MUABA WA MUSANGELU MUNKATSHI MUA AFRIKE

Mbandele mu 1935 mu Darlaston, tshitupa tshia buloba tshia mu le Pays noir, musoko wa mu Angleterre. Badi bawubikila nanku bua muvua mishi ya matanda anyi biapu ifikishamu muulu. Pangakakumbaja bidimu 4, baledi banyi bakatuadija kulonga Bible ne Bantemu ba Yehowa. Pangakalua tshitende, ngakatuishibua ne: malu avuabu balongesha avua bulelela; ke meme kubatijibua mu 1952 ne bidimu 16.

Tshikondo tshimue tshimue atshi, ngakatuadija kuenza mudimu bu mulongi mu tshiapu tshivua tshienza biamu bia mudimu wa bianza ne bia mashinyi bia kupana. Bakabanga kundongesha bua kushala sekretere munene wa kumpanyi au. Ngakananga mudimu au bikole.

Ngakadimona kumpala kua dipangadika dinene dia kuangata pavua mutangidi wa tshijengu mungambile bua kutuadija kulombola Dilonga dia Bible dia tshisumbu mu bisangilu bia munkatshi mua lumingu mu tshisumbu tshietu, mu Willenhall. Bisangilu bia munkatshi mua lumingu mvua mbibuelela pabuipi ne muaba umvua ngenzela mudimu, mu Bromsgrove, mu mutantshi wa kilometre mitue ku 32 ne kuetu. Mvua mbuela mu bisangilu bia tshisumbu tshietu tshia mu Willenhall anu pamvua mpingana kuetu ku ndekelu kua lumingu.

Bu mumvua musue kutua bulongolodi bua Yehowa mpanda, ngakitaba tshivua mutangidi wa tshijengu mungambile, nansha muvuabi bindomba bua kulekela mudimu umvua munange bikole uvuabu bandongesha. Kulekela Yehowa undeja njila dîba adi kuakangunzuluila tshiibi bua kupeta nsombelu umvua tshiyi mua kudiela meji to.

Pantshivua mbuela mu bisangilu mu tshisumbu tshia Bromsgrove, ngakatuilangana ne muanetu wa bakaji muimpe kumona, uvua udifila bua kuenzela Yehowa mudimu, diende Anne. Tuakaselangana nende mu 1957, pashishe meme ne mukajanyi tuakenza midimu eyi: bumpanda-njila bua pa tshibidilu, bumpanda-njila bua pabuabu, butangidi buendakanyi, ne mudimu wa ku Betele. Anne uvua disanka dianyi mu nsombelu wanyi mujima.

Mu 1966, tuakapeta disanka dia kubuela mu kalasa ka Gilada ka 42. Bakatutuma mu Malawi, mutu ba bungi bamba ne: muaba wa musangelu wa munkatshi mua Afrike. Batu bawubikila nanku bualu bantu badimu batu benzelangana malu mimpe ne bakidilangana. Tuvua bamanye ne: tuvua mua kunenga kuntu aku, kadi kabiakenzeka nanku to.

MUDIMU WETU MU MALAWI UVUA MUWULE NE MALU

Tuya ne mashinyi mu mudimu wa butangidi buendakanyi mu Malawi

Tuakafika mu Malawi mu dia 1/2/1967. Mu ngondo wa kumpala utuakafika, tuakafila dîba dietu dia bungi bua kulonga muakulu wa muntu amu, pashishe tuetu kutuadija mudimu wa butangidi bua distrike. Tuvua tuya ne mashinyi avua bamue bantu bamba ne: avua mua kuendela miaba yonso, too ne munkatshi mua mâyi. Kadi ki mmuomu to, katuvua tuyila muaba uvua mâyi muondoke bikole to. Kuvua misangu ituvua tusombela mu tuzubu tua nsona tubuwa ne maloba, ne bivua bikengela kuela kabidi ntenta pamutu bikondo bia mvula. Ke mutuakatuadija mudimu wetu wa bumisionere nanku, nansha nanku tuvua bawunange bikole!

Mu ngondo 4, ngakamona ne: mu matuku makese mbulamatadi uvua mua kututatshisha. Mu muyuki umvua muteleje uvua mfumu wa ditunga dia Malawi, doktere Hastings Banda, muenze ku kadiomba anyi ku tshisanji, uvua muambe muvua Bantemu ba Yehowa kabayi bafuta bitadi ne muvuabu babueja tshimvundu mu malu a tshididi. Bushuwa, malu onso avuaye muambe avua a mafi. Tuetu bonso tuvua bamanye ne: tshilumbu tshivuaku tshivua tshia mutuvua katuyi tubuelakana mu malu a tshididi, nangananga bua mutuvua babenge kusumba karte ka dikala muena mu tshisumbu kampanda tshia tshididi.

Mu ngondo wa 9, tuakabala tshikandakanda tshivua tshileja muvua mfumu wa ditunga wamba ne: bena Kristo netu bavua bakebesha tshimvundu miaba yonso. Wakamanyisha mu tshisangilu tshinene tshia tshididi tshivua tshienzeke ne: bena mu tshimamuende wa bukalenge bavua ne bua kuangata dipangadika ne lukasa bua kukandika midimu ya Bantemu ba Yehowa. Bakakandika midimu yetu mu dia 20/10/1967. Matuku makese pashishe, banene ba bampulushi ne aba bavua batangila malu a bantu badi balue kusomba mu ditunga bakalua ku Betele bua kukanga biibi ne kuipata bamisionere mu ditunga.

Batukuate, batuipata mu Malawi mu 1967 ne bamisionere nanyi Jack Johansson ne mukajende Linda

Bamane kuenza matuku asatu mu buloko, bakaya netu mu Maurice, ditunga divua ku bukokeshi bua Grande-Bretagne. Kadi Bakokeshi ba mu Maurice kabavua mua kuitabila bamisionere bua basombamu to. Nunku bakatutuma mu Rhodésie (lelu Zimbabwe). Patuakafikamu, tuakakuluka mu bianza bia munene uvua utangila malu a bantu badi balua kusomba mu ditunga, yeye kubenga bua tuetu kubuela, wamba ne: “Mbanubengele bua kusomba mu Malawi. Kabakunuitabila bua kusomba mu Maurice to, nunku ke nuenu ne: munuemu ke mudi kusomba’s.” Anne kutuadija kudila. Bivua bimueneka ne: kakuvua muntu uvua mutunange to! Tshikondo atshi ngakajinga kulekela mudimu bua kupingana kuetu ku Angleterre. Ndekelu wa bionso, bamfumu ba malu a dilua kusomba mu ditunga bakatuanyishila bua kupitshisha butuku bujima ku Betele muntu amu, kadi kutuambilabu ne: tuvua ne bua kufundila banene babu pabu pavuabu butshia. Tuvua batshioke, kadi tuakatungunuka ne kushiya malu mu bianza bia Yehowa. Dituku diakalonda mu mapingaja, bakatuanyishila bua kusomba mu Zimbabwe bu bantu balue kuenda buenyi; bivua bitupitshile. Tshiakupua muoyo mumvua mumvue dituku adi, mutuishibue ne: Yehowa uvua ulombola nsombelu wetu nansha.

NGAKAPETA MUDIMU WA KUAMBULUISHA MU MALAWI TSHIBI MUSOMBELE MU ZIMBABWE

Meme ne Anne ku Betele wa Zimbabwe mu 1968

Pamvua ku Betele wa Zimbabwe, bakantuma mu Tshibambalu tshia mudimu bua kutangila mudimu wa mu Malawi ne mu Mozambique. Bavua bakengesha bana betu ba mu Malawi bikole menemene. Umue wa ku midimu imvua ngenza uvua wa kukudimuna mikanda ya luapolu ivua batangi ba bijengu ba mu Malawi batuma. Umue musangu butuku pankavua ku ndekelu kua luapolu kampanda, ngakadila bua muvuabu bakengesha bena Kristo netu ne tshikisu tshia bungi. * Nansha nanku lulamatu ne ditabuja ne dinanukila bivuabu nabi biakankankamija bikole.​—2 Kol. 6:4, 5.

Tuakenza muetu muonso bua bana betu bavua bashale mu Malawi ne aba bavua banyeme tshikisu tshivua mu Malawi baye mu Mozambique, bapete mikanda ya malu a mu Bible. Bakaya kuteka kasumbu ka bakudimunyi ba muakulu wa Chichewa (muakulu udibu batamba kuakula mu Malawi) mu ferme munene wa muanetu kampanda. Wakabenzela nzubu ne biro. Bakatungunuka ne kuenzelamu mudimu wa mushinga mukole eu wa dikudimuna mikanda yetu.

Tuakalongolola malu bua batangidi ba bijengu ba mu Malawi bikala babuela mu mpungilu wa distrike tshidimu tshionso mu Zimbabwe. Muomu amu ke muvuabu bapetela plan ya miyuki. Pavuabu bapingana mu Malawi, bavua bapesha bana betu bintu bia ku mubidi bivuabu nabi. Tshidimu kampanda pavuabu balue mu Zimbabwe, tuakalongolola Kalasa ka mudimu wa Bukalenge bua kukolesha batangidi ba bijengu ba dikima abu.

Ngenza muyuki mu Chichewa mu mpungilu uvua mu muakulu wa Chichewa/​Shona mu Zimbabwe

Mu ngondo 2/1975, ngakaya kutangila Bantemu bavua banyeme mu Malawi baye mu Mozambique. Bana betu abu bavua benda pamue ne bulongolodi bua Yehowa menemene, nansha bua bualu buvua butangila diteka kasumbu ka bakulu. Bakulu bavuabu bateke abu bavua balongolola midimu ya bungi ya mu nyuma. Mu midimu ayi muvua miyuki ya patoke, dikonkonona mifundu dituku dionso, dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi, ne dienza mpuilu. Bavua balongolole tumponya anu bu mu mpungilu; kuvua bibambalu bia malu a mankenda, bua diabanyinangana biakudia, ne malu a bukubi. Bana betu ba lulamatu abu bavua benza malu a bungi ne diambuluisha dia Yehowa, ne bivua binkolesha bikole menemene.

Ku ndekelu kua bidimu bia 1970, Betele wa mu Zambie wakatuadija kutabalela mudimu wa mu Malawi. Anu bu bana betu bakuabu ba bungi, mvua anu mvuluka bana betu ba mu Malawi ne nsambila bua bualu buabu. Misangu ya bungi pamvua muena mu Komite wa filiale mu Zimbabwe, mvua ntuilangana ne baleji-mpala ba biro bietu bia buloba bujima, pamue ne bana betu bavua balombola midimu mu Malawi, mu Afrique du Sud, ne mu Zambie. Tuvua tudiebeja dîba dionso ne: “Ntshinyi tshikuabu tshitudi mua kuenza bua bana betu ba mu Malawi?”

Pakapita matuku, buluishi buakakepela. Bana betu bavua banyeme mu Malawi bakatuadija kupinganamu pavua eku bavua bashalamu benda bamvua disulakana ku malu a tshikisu avuabu babenzela. Matunga a pa mpenga akabanga kuitabila Bantemu ba Yehowa bua kuyisha ne kuenza bisangilu biabu, kumbushawu ne mikenji ivuawu mabelele. Ditunga dia Mozambique diakenza padi bia muomumue. Kadi tuvua tudiebeja ne: ‘Ndîba kayi diapeta Bantemu ba Yehowa ba mu Malawi budikadidi?’

TUAKAPINGANA MU MALAWI

Ndekelu wa bionso nsombelu wa mu Malawi wakashintuluka. Mu 1993, mbulamatadi wakalekela Bantemu ba Yehowa bua benze midimu yabu. Matuku makese pashishe, misionere mukuabu utuvua tuyukila nende wakangebeja ne: “Neupingane mu Malawi anyi?” Nkavua ne bidimu 59, ke meme kumuandamuna ne: “Tòo, nkadi mukulakaje!” Kadi anu dituku adi, tuakapeta mukenji wa kudi Kasumbu kaludiki, utulomba bua kupinganamu.

Tuvua banange mudimu wetu mu Zimbabwe, nunku tuvua kumpala kua dipangadika dikole. Tukavua bele miji ne bapete balunda bimpe ba bungi. Kasumbu kaludiki kavua katuambile ne: tuvua mua kusungula bua kupingana anyi kushala mu Zimbabwe. Bivua bipepele bua tuetu kusungula wetu nsombelu ne kushala mu Zimbabwe. Kadi ngakavuluka muvua Abalahama ne Sala bashiye nzubu wabu pabu bakavua bakulakaje, anu bua kulonda buludiki bua Yehowa.​—Gen. 12:1-5.

Tuakalonda buludiki bua bulongolodi bua Yehowa, tuetu kupingana mu Malawi mu dia 1/2/1995, mmumue ne: bidimu 28 kumbukila ku dituku dituakafikamu musangu wa kumpala. Bakenza Komite wa filiale, meme ne bana betu bakuabu babidi ba balume ke bavua benza komite au; diakamue tuetu kutuadija kulongolola malu bua midimu ya Bantemu ba Yehowa.

YEHOWA KE UDI UBIKOLESHA

Kumona muvua Yehowa muenze bua mudimu uye kumpala ndibenesha dinene be! Mu 1993, bamanyishi bavua 30000, kadi patuakafika mu 1998, bakapita pa 42 000. * Kasumbu kaludiki kakitaba bua kuibaka Betele mupiamupia bua kutabalela mudimu wa bungi utuvua ne bua kuenza. Tuakapeta tshipapu tshia buloba tshia ektare 12 mu Lilongwe, ne bakantuma mu komite wa luibaku.

Muanetu Guy Pierce wa mu Kasumbu kaludiki wakenza muyuki wa dibanjija Betele mupiamupia mu ngondo 5/2001. Bavua bawuteleje kudi Bantemu ba Yehowa bapite pa binunu bibidi. Ba bungi ba kudibu bakavua ne bidimu bipite pa 40 katshia babatijibua. Bana betu ba lulamatu aba bavua bananukile ntatu kayiyi kumvuija munkatshi bua bidimu bia bungi bivuabu bakandike midimu yetu. Bavua bapele ku mubidi kadi babanji mu nyuma. Bavua mpindieu ne disanka dia kunyunguluka mu Betele wabu mupiamupia. Mu dinyunguluka diabu adi bavua anu benda bimba misambu ya Bukalenge mu ngimbilu wa tshiena Afrike. Ke tshivua tshienze bua tshibilu atshi tshikale bualu bua disanka dia bungi buntu katshia tshiyi muanji kumona. Biakanjadikila ne: Yehowa udi ubenesha bikole bantu badi bananukila mu ntatu.

Pakajika dibaka dia Betele, ngakatuadija kupeta mudimu wa kubanjija Nzubu ya Bukalenge; bivua binsankisha bikole. Bavua benda bibakila bisumbu bia mu Malawi Nzubu ya Bukalenge bilondeshile programme uvuaku wa diyibaka mu matunga mapele. Kumpala bimue bisumbu bivua bidisangishila mu tumitanda tuenza ne mitshi ya eucalyptus. Bavua benza mitu yatu ne biata, ne benza bibumba bile bia maloba bu bibasa bia kusombela. Lelu bana betu mbuoshe tushola mu mfulu ivuabu benze ne mbibake miaba milenga ya kutendelela. Kadi batshivua anu bajinga bibasa biabu bia buloba abi bualu kaba ka muntu mukuabu kusomba kavua anu kamueneka pa tshibasa.

Mvua musanke kabidi bikole bua kumona muvua Yehowa wambuluisha bantu baya kumpala mu nyuma. Nangananga bana betu ba balume ba mu Afrique batshivua bansonga bavua bankemesha bua muvuabu badifila bua kuambuluisha. Diakamue bakalonga malu a bungi avua bulongolodi bua Yehowa bubalongesha, kuamanyabu kabidi ku diambuluisha dia mudimu uvuabu benza. Bakapeta midimu minene ku Betele ne mu bisumbu. Bisumbu biakakoleshibua kabidi ku diambuluisha dia batangidi bapiabapia bavuabu bateke; ba bungi ba kudibu bavua basele. Bena mabaka aba bakasungula bua kuenzela Yehowa mudimu bikole menemene, kutekabu disanka dia kulela bana ku luseke, nansha mutu bantu ba bungi anyi bena mu mêku bindila ne: bena dibaka balele.

MAPANGADIKA ANYI AVUA ANSANKISHA

Meme ne Anne ku Betele wa mu Grande-Bretagne

Bamane kuenza bidimu 52 mu Afrike, ngakabanga kusama. Kasumbu kaludiki kakitaba dilomba dia bena mu Komite wa filiale dia kututuma mu Grande-Bretagne. Biakatutonda bua kushiya mudimu utuvua banange, kadi bena mu dîku dia Betele wa mu Grande-Bretagne badi batutabalela ku bukulakaje buetu bimpe menemene.

Ndi mutuishibue ne: kulekela Yehowa ulombola nsombelu wanyi kuvua dipangadika dimpe menemene dimvua muangate. Bu meme mueyemene dijingulula dianyi dia malu, tshiena mumanye kuvua mudimu wanyi wa bianza au mua kumfikisha to. Yehowa uvua mumanye bionso bimvua nabi dijinga bua ‘kululamija njila yanyi.’ (Nsu. 3:5, 6) Pamvua nsonga, mvua musue kulonga malu a mutu kumpanyi munene wenza mudimu. Kadi bulongolodi bua Yehowa buvua bumpeshe mudimu uvua unsakisha bikole menemene. Buanyi meme, kuenzela Yehowa mudimu ke nsombelu wa disanka dia bungi menemene undi nende!

^ Bualu bua Bantemu ba Yehowa ba mu Malawi budi mu mukanda wa Annuaire des Témoins de Jéhovah 1999, dib. 148-223.

^ Mu Malawi mudi mpindieu bamanyishi bapite pa 100 000