Penjo Moa Kuom Josombwa

Be Joneno mag Jehova yiega mondo omedgi ng’injo moro amora mar remo?

Dwoko ma luwoni ochak ogo kendo koa e Mnara wa Mlinzi ma Jun 15, 2000.

Dwoko ma achiel kachiel en ni Joneno mag Jehova ok yiega mondo omedgi remo. Wan gadier ni chik Nyasaye motudore gi remo ok nyal loki mondo owinjre gi paro mag piny ma siko lokore. Kata kamano, nitie penjo moko ma bedoga nikech remo inyalo pogi e kidienje ang’wen madongo, kae to moro ka moro kuom kidienjego inyalo pogi e ng’injo matindo tindo. Jakristo ok non-ga mana ber kod hinyruok monyalo yudo ka oyie mondo omede ng’injogo, kar mano, ononoga weche mamoko momedore. Jakristo moro amora nonoga gima Muma wacho, kod kaka yieroneno nyalo mulo winjruokne gi Nyasaye Manyalo Duto.

Weche motudore gi wachni ok tek. Mondo ing’e gimomiyo wawacho kamano, ne ane paro mar Muma, mar jo histori, kod mar lakteche e wi wachno.

Jehova Nyasaye nonyiso Noa ni nonego one remo kaka gima kende. (Chakruok 9:3, 4) Bang’e, chik ma Nyasaye nomiyo Jo-Israel nonyiso kaka remo en gima ler. Chikno ne wacho niya: “Ka Ja-Israel kata wendo moro amora ochamo remb gimoro amora, abiro bedo jasike.” Ja-Israel moro amora ma nochayo chikno, ne nyalo miyo jomamoko bende ochak chayo chikno. Kuom mano, Nyasaye nomedo ni ‘enoneg’ ng’at ma kamano. (Tim Jo-Lawi 17:10) E romo moro ma notim Jerusalem higni moko bang’e, joote kod jodongo nong’ado ni ‘wawere gi remo.’ Weruok gi remo en gima duong’ mana kaka weyo timbe mag terruok kod lamo sanamu.​—Tich Joote 15:28, 29.

Jokristo mokwongo nowinjo nade tiend wach mar ‘weruok’ gi remo? Jokristogo ne ok chamga remo bed ni ne en remo ma e ka oa chuer kata mosepoto. Ne ok gichamga ring le ma ok ochuer rembe. Ne ok gichamga bende chiemo motedi gi remo kaka sosej. Gik ma kamago ne nyalo ketho chik Nyasaye e wi remo.​—1 Samuel 14:32, 33.

Mana kaka wanyalo neno e weche ma Tertullian (nodak e senchari mar ariyo kod mar adek) nondiko, ji mang’eny e ndalo machon ne ok kaw wach chamo remo ka gima duong’. Ka ne Tertullian kwedo wach mar ni Jokristo ne chamoga remo, ne owuoyo kuom dhoudi ma ne biloga remo sama ne gitimo singruoge. Bende, nowacho ni “sama ne ji timo tuke e pap, nitie joma ne madhoga remb jaketho . . . mondo githiedhgo tuo mar ndulme.”

Timbe kaka mago (ma Jo-Rumi moko ne timo ka giparo ni ne dhi konyogi e thiedho tuoche moko) ne gin richo kuom Jokristo. Tertullian nondiko niya: “Ok watiga kata mana gi remb le e chiembwa.” Jo-Rumi ne medoga remo e chiembgi mondo gitemgo Jokristo. Tertullian nomedo niya: “Koro we apenjue wach moro. Ung’eyo maler [ni Jokristo] ok chamga remb le, to kare ang’o momiyo udwaro wacho ni gigomboga ahinya madho remb dhano?”

Tinde ji mang’eny ok parga ni sama laktar onyisogi ni omedgi remo to mano mulo achiel kachiel chike mag Nyasaye. Kata obedo ni Joneno mag Jehova ohero ngima ahinya, giseng’ado e chunygi ni gibiro makore motegno gi chik Nyasaye kotudore gi weche mag remo. Wachno mulo nade weche mag thieth?

Bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima, thieth mitiyoe gi remo nomedore ahinya. Joneno mag Jehova noneno kit thieth ma kamano kaka thieth ma ketho chik Nyasaye, kendo mano e paro ma gin-go nyaka chil kawuono. Yore mag thieth osebedo ka lokore. E kindegi, thoth ji ok medga remo ka en oduto, to imedogiga achiel kuom ng’injo ang’wen madongo ma loso remo ma gin: (1) ng’injo ma rokwere (red cells); (2) ng’injo ma rochere (white cells); (3) ng’injo ma miyo remo poto (platelets); (4) kod pi remo (plasma). Ka luwore gi chal mar jatuo, lakteche nyalo wacho ni omede achiel kuom ng’injo ang’wen-go. Sama omed ng’ato achiel kuom ng’injo ang’wen-go, ng’injo mag remo modong’ inyaloga med jotuo mamoko. Joneno mag Jehova ong’eyo maler ni ka giyie mondo omedgi remo kaka en oduto, kata achiel kuom ng’injo ang’wen madongogo to mano giketho chik Nyasaye. E wi mano, makruok motegno gi chikno osekonyogi geng’o tuoche mamoko kaka ayaki kod hepatitis.

To nikech pod inyalo med pog ng’injo ang’wen madongogo e ng’injo mamoko matindo tindo, nitie penjo moko ma jabedoega e wi tiyo gi ng’injo matindo tindogo. Ng’injo matindogo itiyogago nade, kendo ang’o ma Jakristo onego opar ka pok oyiero ka be obiro yie mondo omede ng’injo matindogo?

Remo nigi gik mang’eny ahinya e iye. Kata mana plasma ma pasentne 90 en pi, oting’o hormones, inorganic salts, enzymes, minerals kod sukari. Plasma bende nigi proteins kaka albumin, gik ma konyo remo poto, kod gik ma konyo del kedo gi tuoche. Jotim nonro pogoga protein ma yudore e plasma, kendo gitiyoga kode e yore mathoth. Kuom ranyisi, gik ma poto remo mong’ere kaka clotting factor VIII osetigo e thiedho joma rembgi ok nyal poto, kendo ma rembgi chwerga mapiyo. Kata, ka po ni nitie tuo moro ma ng’ato nyalo gamo mayot, lakteche nyalo chwoyone yadh gamma globulin, migologa e plasma mag joma ok nyal yudo tuono. Nitie yore mamoko ma inyalo tiye bende gi protein ma yudore e plasma, kata kamano, ranyisi ma wanenogo nyiso kaka ng’injo achiel maduong’ mar remo inyalo pogi ma tigo e yore mang’eny. *

Mana kaka inyalo pog plasma (ma en achiel kuom ng’injo madongo mag remo) ma los kode gik mamoko, e kaka inyalo pog ng’injo adek modong’go bende. Kuom ranyisi, ng’injo ma rochere mag remo inyalo losgo gik moko kaka interferons kod interleukins mitiyogago e thiedho tuoche moko kod kansa. Ng’injo ma miyo remo poto inyalo losgo gik ma miyo adhola chango piyo. Kendo nitie nyaka yedhe mamoko ma sani iloso (kata ma nolos chon) kitiyo gi ng’injo matindo tindo mogol e ng’injo madongo ang’wen-go. Ka oti gi yorego e thiedho ng’ato, ok nyal wach ni omede remo nikech yedhe motigo e thiedhe olos gi ng’injo matindo mogol e ng’injo madongo mag remo. Be Jakristo onego oyie gi kit thieth mitiyoe gi ng’injo matindo mogol e ng’injo ang’wen madongo mag remo? Ok wanyal dwoko ni ee, kata ooyo. Muma ok wuo e wi wechego, omiyo, Jakristo ka Jakristo nyaka tim yiero ma mare owuon ka luwore gi chunye mosetieg maber.

Nitie joma nyalo tamore gimoro amora mowuok kuom remo (moriwo nyaka ng’injo matindo molosi mondo okony del kedo gi tuoche kuom kinde). Mano e kaka giwinjo tiend chik ma Nyasaye nochiwo ni ‘uweru gi remo.’ Giwacho ni chik ma Nyasaye nomiyo Jo-Israel nowacho ni remb gimoro amora onego ‘ool piny.’ (Rapar mar Chik 12:22-24) Chikno mulowa nade? Sama iloso gamma globulin mitiyogago e poto remo kod e gik ma kamago, dwarorega ni ochok remo kae to e ka ipoge. Omiyo, Jokristo moko ok yiega ni othiedhgi kitiyo gi ng’injo kaka mago, mana kaka ok giyiega mondo omedgi remo oduto kata ng’injo ang’wen madongo mag remo. Dwarore ni jomamoko ochiw luor ne yiero ma Jokristogo otimo.

Jokristo moko to nyalo timo yiero mopogore. Gin bende ok giyie mondo omedgi remo, kata ng’injo ang’wen madongo mag remo. Kata kamano, ginyalo yie gi thieth mitiyoe gi ng’injo mogol e ng’injo madongogo. Mae bende en yiero ma Jokristo timoga e yo mopogore opogore. Jakristo moro nyalo yie mondo ochwoye gi yath mar gamma globulin, kata kamano, onyalo tamore ka idwaro chwoye gi yath mogol e ng’injo ma rokwere kata ma rochere mar remo. Ang’o momiyo Jokristo moko nyaloga yie gi kit thieth mitiyoe gi ng’injo mogolo e ng’injo ang’wen madongo mag remo?

Sula mar “Maswali Kutoka kwa Wasomaji” e Mnara wa Mlinzi ma Jun 1, 1990, nowacho ni proteins ma yudore e plasma manie remb miyo ma yach, wuokga e remb miyono mi gidonj e dend nyathi manie iye. Mano en yo ma miyono konyoga dend nyathine loso gik ma kedo gi tuoche. Sama ng’injo ma rokwere osetieko lworore e dend nyathi man e ich, muya mar oxygen losorega. Moko kuom muyago losoga bilirubin, ma kaloga e pend nyathino nyaka e i min-gi, kae to min-gi golega oko gi chilo mamoko. Omiyo, Jokristo moko nyalo ng’ado ni nikech ng’injo mamoko matindo tindo nyaloga wuok kuom miyo ma yach ma donj kuom nyathine, ginyalo yie mondo omedgi ng’injo mag remo mogol e plasma, kata ng’injo mamoko.

Bedo ni yiero ma ji timo e wachni opogore opogore, be mano nyiso ni en wach ma ok onego okaw mapek? Ooyo. Ma en wach maduong’ ahinya. Kata kamano, nitie gimoro achiel ma nenore maler. Ka luwore gi weche moseler malogo, Joneno mag Jehova ok yiega mondo omedgi remo ka en oduto, kata achiel kuom ng’injo madongo ang’wen mag remo. Muma nyiso Jokristo ni ‘giwere gi gik motimgo misango ne sanamu, gi remo, kod terruok.’ (Tich Joote15:29) E wi mano, biro dwarore ni Jakristo moro amora olem kendo opar matut ka pok otamore kata oyie gi thieth ma idhi tiye gi ng’injo matindo tindo mag remo. Mano en yiero mar ng’ato owuon.

Thoth ji nyalo yie gi thieth moro amora ma gineno ni dhi konyogi mapiyo, kata ka kit thiethno nyalo hinyogi nikech otiye gi remo. Kata kamano, Jakristo mohero Nyasaye gadier, ok non-ga mana ber monyalo yudo e kit thieth moro gie kindeno. Joneno mag Jehova morga gi kinda ma lakteche timo e medo bero thieth, kendo ginonoga ber kod rach ma nyalo bedo e kit thieth ma giyiero. To kochopo korka thieth mitiyoe gi remo, ginonoga gima Muma wacho kod winjruok ma gin-go gi Nyasaye ma en soko mar ngima.​—Zaburi 36:9.

En gima ber ahinya ka Jakristo obedo gadier kaka ma ne jandik-zaburi nigo ka nondiko niya: “Jehova Nyasaye en wang’ chieng’, kendo okumba; ochiwo ng’wono gi duong’. Jehova ok bi tuono jo ma yorgi ochikore tir gimoro amora maber. A Jehova . . . , ng’at mamor en ng’at mogeno kuomi”!​—Zaburi 84:11, 12.

[Weche moler piny]

[Sanduku]

MOKO KUOM PENJO MINYALO PENJO LAKTAR

Ka po ni dwarore ni oyang’i kata othiedhi kitiyo gi ng’injo matindo tindo mag remo, inyalo penjo laktar kama:

Be ji duto ma biro thiedha ong’eyo ni an Janeno mar Jehova, kendo ni ok adwar ni omeda remo (ka en oduto, ng’injo makwar, ng’injo ma rochere, ng’injo mamiyo remo poto, kata pi remo) kata ka weche tek manade?

Ka po ni nitie yath minyalo ndikni molos gi ng’injo makwar, ng’injo ma rochere, ng’injo mamiyo remo poto, kata pi remo, penje kama:

Dibed ni yadhno olos gi achiel kuom ng’injo ang’wen madongo mag remo? Ka en kamano, be inyalo lerona kaka olose?

Abiro tiyo gi yadhno ma romo nade, kendo e yo mane?

Ka po ni chunya motieg gi Muma oyiena tiyo gi yadhno, be nitie hinyruok monyalo kelo e ngimana?

Ka po ni chunya motieg gi Muma ok oyiena tiyo gi yadhno, be nitie kit thieth machielo ma anyalo tiyogo?

Bang’ ka aseparo matut e wi wachni, diher ni amiyi dwoko karang’o?