Pular para conteúdo

Pular para sumário

IHANTISI

Mi kihonhiya Yehova ukihoolela

Mi kihonhiya Yehova ukihoolela

WAARYAAKA mmirawo, mi kahothanla uvara nteko waakicivela cinene. Masi Yehova ahokivaha ukati woothanla iphiro ikhwaawe. Waakhala khampa uyo aakiirela co: “Kinaahala wuuvaha ankhili ni uwiitthuciha iphiro inlamuliyaa weetta.” (Isaa. 32:8) Nlattu wonhiya Yehova ukihoolela, mi kihaakhela iparakha cinci ukati ukhanlyaaka kivaraka nteko wa Yehova ni uviriha waka myaakha 52 kivaraka ntekwaawe u África.

UKHUMA U INGLATERRA MPAKA U ÁFRICA

Mi kiyariye mwaakha wo 1935 u Darlaston, ncoko uneehaniya Black Country, niimakhuwa maanaaya wiira ‘ilapo yooriipa.’ Iyo isittattiiyo ineehaneliya nno ncinanno nlattu wo mwiisi wooriipa waakhuma mmafaapirika ni waaripeliha wiirimu. Apaapa ni amaama yancenre usomihiya Ibiiblya ni Masaahiti a Yehova mi kinarina myaakha 4. Ni wuunuwa waka, mi kahokupali wiira kahophwanya ikhweeli ca Nluku ni kaholakela upattisiya kinarina myaakha 16, mwaakha wo 1952.

Uyo ukatyuuyo, mi kahancera wiitthucihiya uvara nteko wampereesa yuulupale yaapanka ipeça cokaaro. Mi kaanaatthenkaciya wiira kivare nteko khampa secretário o iyo impereeseeyo ni uyo waari nteko waakicivela cinene.

Nuuwakatyaaya, mootoli osirikwiitu ahootola nloko nihu ni ahokilepela wancera uhoolela mphantte woosomiya Ibiiblya wanlokoni wankutthaanoni weeriyari isumana wanlokoni neehaniya Willenhall. Masi wahokirika ulakela itthu yoohala upanka kontha mi koonaka mikutthaano maloko meeli. Iriyari isumana, mi koonaka mikutthaano wanlokoni naattamenle nipuro naavaraka nteko, u Bromsgrove. Ukhuma nwo mpaka uwaani, caari ikiloometru 32. Ni iriyari isumana, mi kaanaaturuwelaka uwaani ni koonaka mikutthaano wanlokoni no Willenhall.

Mi kaanaapheela cinene ukavihera mphwinko woothotokanihiya wa Yehova. Phimaana, kahotthuna upanka itthu mootoli osirikwiitu yaakilepenlyaawe. Nlattu wo iyo itthwiiyo, mi kahaana kihiyaka uvara nteko wampereesa yaakicivela cinene. Masi unhiya Yehova akihoolelaka wahokihulela mikhora wiira kaakhele iparakha cinci. Mi akittharuwele nlattu wootthuna nteko waavahaceriyaaka mumphwinkoni wa Yehova.

Ukati woonaaka mikutthaano wanlokoni no Bromsgrove, mi kahoncuwela nrokorihu oolipa mminepani ni ooreera neehaniya Anne. Hi nahothelanaca mwaakha wo 1957 ni nihaakhela iparakha cinci nkhayi waavareehu nteko weepiyoneeru owiicaaverya, weepiyoneeru owiivaherera, nteko wo wootola isirikwiitu ni wo Peteli. Amwaaraka Anne akhanle athiyana ankitteeliha nrima cinene muukumini waka.

Mwaakha wo 1966, nahokhala ootteeliya venci waamalihileehu usoma iturma 42 yo Icikola yo u Gileade. Umaliha wihu iyo icikoleeyo, naavahaceriye urwaa uvara nteko u Malawi, ilapo yo África incuweliya ukhala yaatthu ooreera nrima ni oowaakhelela saana aletto. Masi hi khanaacuwela wiira khanaahala uviriha ukati mwinci nivaraka nteko nwo.

UVARA NTEKO U MALAWI UKATI WOORIKARIKACA

Ikaaro yaarineehu ukati waavareehu nteko wo wootola maloko u Malawi

Hi naaphiile u Malawi nihuku 1 no Fevereiro no 1967. Uviriha wihu mweeri mmoca niitthucihiyaka iluuka inoolumiya nwo, mi kahancera uvara nteko khampa mootoli odistritu nkhayi ni amwaaraka. Hi nahaana ikaaro yankaani. Atthu yeera wiira iyo ikaarweeyo yaanaweetta khula nipuro ni hataa ulapuwa myooloko. Masi iyo khayaari ikhweeli. Iyo ikaarweeyo yaalapuwa maaci oweemelaca vakaani paahi! Ukati nkhwaawe, hi naalukamaka inupa coomariya ni cootthuleliya malasi. Yanceraka urupa ipula, nahaana ninwelihaka plástico kontha waanaavuva. Nnyo caari citthu coorikarika caanikhumelenle ukati wancenreehu uvara nteko weemisiyonaariyu. Masi hataa ukhalaka commo, hi waanaanicivela venci uyo ntekooyo!

Mweeri wo Abril mi kahocuwela wiira yaanaahala unikhumelela masakha iyo ilapweeyo. Kahomwiiwa nhooleli o Malawi eehaniya Tothoro Hastings Banda oolumaka nraatiyuni. Uyo aheera wiira Masaahiti a Yehova khayaaliva nsokho ni yaanaavaha masakha ikuvernu yo Malawi. Citthu coolumalyaawe caari cowoothiya. Otheene cihu naanaacuwela wiira nwo ulupatthiyanwo waapacapacile kontha naanaakhotta wiikelakeliha myaha cosiyaasa ni, venci-venci, kontha naanaakhotta uthuma ikartau copartiitu.

Mweeri wo Setembro, nahosoma njornalini wiira nhooleli o iyo ilapweeyo aanaawootheriha mayamunna unkumihaca nanrokottole nlaponi motheene. Nkwaha mmoca, uyo nhoolelyuuyo ahohimya wiira ikuvernu yaanaahala waakhottiha Masaahiti a Yehova uvara ntekwaaya iyo ilapweeyo. Ni khweeliini iyo itthwiiyo yaheerannya nihuku 20 no Outubro no 1967. Woohipica, mapolisiya yahorwaa utthuka ipeteli ni uwoomola mamisiyonaariyu iyo ilapweeyo.

Natthukiyaka ni noomoliyaka ilapo yo Malawi mwaakha wo 1967 nkhayi ni misiyonaariyu nkiina ni amwaarawe, Jack ni Linda Johansson

Uviriha wihu mahuku mararu ninari nkhattya, hi nahoomoliya u Malawi ni urwaaniya u Maurícia, ilapo yaahooleliya niikuvernu yo Grã-Bretanha (Inglaterra). Masi ahooleli o Maurícia khayaanitthunihenre uvara nteko weemisiyonaariyu nlaponi waya. Phimaana, hi nahorwaaniya u Rodésia (Ilelo uneehaniya Zimbabwe). Uphiya wihu nwo, nahomphwanya nhooleli o Migração nahapaliye ni khaanitthunihenre ukela. Uyo aaniirenle co: “U Malawi nhoomoliya, u Maurícia khantthuniheriye uvara ntekweenyu; vano nnotthawela uno nlattu wo woona ukhala ilapo yoohirika ukhaliya!” Amwaaraka yahancera wunla, kontha waakhala toko khaavo aanitthuna. Nahotthuniheriya urwaa urupa u Peteli, masi yaaniirenle wiira waaseele nahaana nirwaaka u Migração. Hi nahoocya cinene, masi nahohiya citthu cotheene mmatatani wa Yehova. Waaseele, hi nahotthuniheriya ukhala ilapo yo Zimbabwe. Mi akinliyala mananna caatteeliyaaka nrima nne nihukunne. Kahoona sana-saana wiira Yehova khweeliini aari ni hi, ni aanaanihoolela.

UKHALA U ZIMBABWE—MASI NIVARAKA NTEKO U MALAWI

Kinari ni Anne u Peteli yo Zimbabwe, mwaakha wo 1968

U Peteli yo Zimbabwe, mi kahovahaceriya uvara nteko nhina Departamento de Serviço niwaceraka nteko waavariya ilapo yo Malawi ni u Moçambique. Mayamunna o Malawi yaanaalupatthiya venci ule ukatyuule. Nteko waavareehu u Peteli waari utaphulela irelatooriyu caaveleelihaaya mamootoli osirikwiitu o Malawi. Nihuku nimoca, uvara waka mpaka uhiyu kitaphulelaka irelatooriyu, mi kahancera wunla nlattu woosoma nhina iyo irelatooriywiiyo mananna mayamunneehu caahuvihiyaaya u Malawi. * Ciicammo, kahokhala oolipihiya nlattu wo woona unvaresesa waya Yehova, waamini waya ni uvilela waya.—2 Akor. 6:4, 5.

Hi nahopanka yotheene yaakhitinriihu wiira mayamunna yaahanle u Malawi ni akhwaawe yaatthawenle u Moçambique ahihiye waakhela iyoolya yoominepani. Mayamunna yaataphulela ilivuru cihu niiluuka ichichewa inoolumiya u Malawi yahothamela u Zimbabwe ni yaalukamale wapuwani wawe munneehu mmoca. Uyo munnooyo ahaana iluwani yuulupale ni ahoteka inupa ni isikiritooriyu wiira ayo mayamunnaayo avare nteko. Ala manannaala, ayo khayaahiile uvara nteko wofayita cinene wootaphulela ilivuru cinooluma myaha co mbiiblyani.

Hi nahaavya mananna wiira mamootoli osirikwiitu o Malawi akhitiri woona ikonkereesu codistritu niiluuka ichichewa u Zimbabwe khula mwaakha. Yarwaaka nwo, ayo yaanawaakhela myaha cokonkereesu ni yahokoleelaka u Malawi yaanaatotha mananna o waahimyeera mayamunnaaya citthu ceetthucalyaaya. Ikwaha imoca mamootoli osirikwiitu waarweelyaaka ukonkereesuni u Zimbabwe, hi nahotthenkaca Icikola yo Miteko co Umwene wiira naalipihe ayo mayamunnaayo.

Kitaphulelaka mwaha niiluuka ichichewa wakonkereesuni yoluuka ichichewa ni ishona, u Zimbabwe

Mweeri wo Fevereiro wo 1975, mi kahorwaa waathotola mayamunna o Malawi yaatthawenle u Moçambique. Ayo mayamunnaayo yaanaatthara malakihero yaavahiyaaya mumphwinko woothotokanihiya wa Yehova ni ciicammo yaanaweettela malakihero yaahimya wiira khula nloko nihaana nikhalanaka ikhurupu yo mahumu. Mahumu ophiyaaru yaari nhina ayo malokwaayo yaanaatthenkaca miteko cinci co mminepani, toko utaphuleliya myaha wanlokoni, woopeliya mwaha iveerusu yo khula nihuku ni usomiya irevista Ukhalenla, ni mpaka yahotthenkaca mithukumano cosirikwiitu. Mayamunna o Malawi yaatthawenle u Moçambique yaakhala nipuro nimoca ni ayo yahotthenkaca nno nipuronno khampa ikonkereesu. Wahaavo mphantte waawaceriya ukwecakweciya, waapyaaciya ni mphantte waanamakhalenla. Ayo mayamunnaayo yahokaviheriya ni Yehova ukhitiri upanka citthu cinci ni mi kaakhumale nwo oolipihiya venci.

Nuuwakatyaaya, ipeteli yo Zâmbia yahancera uwacera miteko co mayamunna o Malawi. Hataa ukhalaka commo, mi akaahiile uwuupuwela mayamunna o Malawi ni kaanawaalompela; ni yahaavo mayamunna enci ciicammo yaalompela. Mi kaavara nteko nhina ikhurupu yo mahumu yaahoolela ipeteli yo Zimbabwe. Phimaana, ikwaha cinci, mi kahoonanaca ni mayamunna yaakhuma nipuro ninhooleliya miteko cihu yaawa wootola ipeteli ni kahowoonanana mayamunna akhwaawe yaahoolela miteko cihu u Malawi, u África do Sul ni u Zâmbia. Khula ukati waathukumaneehu nkhayi ni ayo mayamunnaayo, hi naanawiikoha co: “Isiyani inlamuliyeehu upanka wiira naakavihere mayamunneehu u Malawi?”

Wahoolo, ulupatthiya wo mayamunna wahancera uvukuwa. Mayamunna yaatthawenle ilapo cikhwaawe yahoturuwela u Malawi ni ale yahaatthawenle ilapo cikhwaawe yahohiya ulupatthiya cinene. Nhina ilapo caattamenle u Malawi, Masaahiti a Yehova yahancera utthuniheriya uvara ntekwaaya. Iyo phi itthu yeerannyeele u Moçambique, mwaakha wo 1991. Phimaana, uyo ukatyuuyo hi naheekoha co: ‘Masaahiti a Yehova o Malawi anhala utthuniheriya uvara nteko woolalyeera nlaponi waya yaakhani?’

UTURUWELA U MALAWI

Nuuwakatyaaya, ikuvernu yo Malawi yahaakakhanihiya. Mwaakha wo 1993, ikuvernu yo Malawi yahaatthunihera Masaahiti a Yehova uvara ntekwaaya. Wahoolo, ukati waamoopanaaka mwaha misiyonaariyu mmoca, uyo ahokikoha co: “Munna, nnaahala uhokoleela u Malawi?” Ukhala wiira kaarina myaakha 59, mi kahomwaakhula: “Mena, mi kihooluvala.” Masi nne nihukunne, mi kahaakhela iwarakha yo Mphwinko wo Mahumu Unhoolela yaakilattula uhokoleela u Malawi.

Hi caanaanicivela cinene miteko caavareehu u Zimbabwe ni ulakela uthama nwo yaari itthu yoorika. Hi waanaanitteela nrima ukati waavareehu nteko u Zimbabwe ni nahaana apatthani enci. Mphwinko wo Mahumu Unhoolela wahoniirela wiira pooti waathanleehu ukhala nanlelo u Zimbabwe awula urwaa u Malawi. Uhimya ikhweeli, uhala u Zimbabwe phi itthu yaapheeleehu. Masi hi nahomuupuwela Aparahaamu ni Sara. Hataa ukhalaka wiira yahooluvala, ayo yahohiya mpuha waarinaaya wiira amwiiwelele Yehova.—Upha. 12:1-5.

Hi naholakela utthara malakihero o mumphwinko wa Yehova ni nahohokoleela u Malawi nihuku 1 no Fevereiro no 1995. Cahovira myaakha 28 ukhuma nihuku noopacera naaphiileehu u Malawi mpaka ukati waaturuwenleehu. Uphiya wihu nwo, yahotthenkaciya ikhurupu yo mahumu yoohala uhoolela ipeteli. Mi ni mayamunna eeli naanaapanka mphantte wo iyo ikhurupwiiyo. Woohipica, nahancera wiikurumica uvara nteko wiira nithotokanihe miteko co Masaahiti a Yehova iyo ilapweeyo.

YEHOVA AHOONUWIHA NTEKO

Yehova ahoonuwiha nteko woolalyeera wowaakuvyaaca ni mi uhokitteela nrima woona iyo itthwiiyo yiirannyaaka! Mwaakha wo 1993, anamalalyeera yaari 30.000. Masi mwaakha wo 1998 yahenciva mpaka 42.000. * Mphwinko wo Mahumu Unhoolela wahaatthunihera mayamunna uteka ipeteli yophiyaaru yaahala uhoolela miteko co Masaahiti a Yehova u Malawi. Hi nahothuma itereenu yookhalana 12 hectares u Lilongwe, ni mi kahothanliya ukhala nhina ikhurupu yo mahumu yaahala uhoolela nteko wootekatekiya.

Mweeri wo Maio wo 2001, munna Guy Pierce o Mphwinko wo Mahumu Unhoolela ahotaphulela mwaha wo uvahereriya wa Yehova ipeteli yaatekiye phiyaaru. Mayamunna oopwaha 2.000 ankhala ule ncokoole yahoviriyana uyo mwahooyo ni mayamunna enci yaawile yahoviriha myaakha coovikana 40 anapattisiye. Ayo mayamunna ni mayanuunu ookhuluvelyaayo yahovilela ulupatthiya myaakha cinci. Ayo khayaarina mihakhu cinci, masi yaari mathaciri mminepani. Ni ule ukatyuule, yahokhalana iparakha yo woona ipeteli yo phiyaaru. Khula mphantte waarwaaya mpeteli, ayo yaanawiipaca macipo o Umwene nimananna cineepiyaaya icipo co África. Ile yaari itthu yaakitteelihale nrima venci muukumini waka. Citthu cotheenennyo cinthoonyera wiira Yehova khweeliini nawaacaaliha atthu ookhuluvelya anonvaresesa hataa yaakhumelelaka masakha.

Umalihiya waya utekiya iyo ipeteliiyo, mi kahokhala ootteeliya nrima venci waavahiyaaka iparakha yoovira kitaphulelaka myaha co uvaherera wa Yehova Isalau co Umwene caatekiya phiyaaru. Maloko o Malawi yahokaviheriya niiporokaraama yootekiya Isalau co Umwene ilapo coohithaciriya cinene. Khalayi, mayamunna yaathukumanaka mmaparanttani yaatekaaya nimiri cokaliipitu ni yaatthulelaaya ni matthatto o mikhutta. Ayo yonkomela ipolookhu cotthaya. Masi vano mayamunna yahokhala ootteeliya, ukhala wiira yahancera upanka ipolookhu caya coopahiya ni yaanaateka Isalau co Umwene cooreera. Masi nhina nnyo Isalaunyo, ayo yenre wiira phataari conkomeliye ipanku uhiya uheliya ikhatera, kontha wapankuni anawonkoma atthu enci!

Mi ciicammo wahokitteela nrima cinene umoona Yehova aakaviheraka ale atthwaawe wuunuwa mminepani. Itthu itepale ukivara nrima waari uwoona amirawo o África yeevaherera uvara khula nteko waalepeliyaaya ni woona mananna caavarelaaya nteko citthu cotheene ceetthucaaya mumphwinkoni woothotokanihiya wa Yehova. Phimaana, ayo yahaakhela mirintti cuulupale wanlokoni ni ahaavo yaarweele uvara nteko u Peteli. Mayamunna mmalokoni ciicammo yahokhala oolipihiya, kontha yahothanliya mamootoli osirikwiitu enci wiira yootole ayo malokwaayo ni mamootoli osirikwiitu enci yahothela. Ayo anamathelanaayo yahothanla uhoolelihera uvara nteko wa Yehova uhiya waayara asaana, hataa ukhalaka wiira uyo ncokooyo anamathelana ikwaha cinci anaakhanyererihiya waayara asaana.

CITTHU CILAKENLYAAKA CIHOKITTEELIHA NRIMA

Kinari ni Anne u Peteli yo Grã-Bretanha

Uviriha waka myaakha 52 kivaraka nteko u África, mi kahancera uweryaaciya. Ikhurupu yo mayamunna inhoolela ipeteeli yo Malawi yaholepela Mphwinko wo Mahumu Unhoolela wiira kirwee kavare nteko u Peteli yo Grã-Bretanha ni ayo mayamunnaayo yahotthuna. Hi wahoniriipa nrima nlattu woohiya nteko waanicivela cinene, masi amuci o Peteli yo Grã-Bretenha anaaniwacera sana-saana.

Mi kinaakupali wiira unhiya Yehova akihoolelaka phi itthu yomaana ilakenlyaaka upanka muukumini waka. Mi akaahala ukhalana ala makhalelwaala unari wiira kahokhuluvela ankhilyaaka. Masi Yehova aanaacuwela itthu yaapheelaka wiira ‘ookolele iphiro caka.’ (Miru. 3:5, 6) Waaryaaka mmirawo, mi waanaakicivela ucuwela mananna impereesa yuulupale cinvaraaya nteko, masi mphwinko woothotokanihiya wa Yehova uhokiphwanyiha iparakha cikitteelihile nrima venci. Moonelwaaka, unswalela Yehova phi itthu itepale ukiphwanyiha utteeliya nrima weekhweeli muukumini waka!

^ Ihantisi yo Masaahiti a Yehova o Malawi inaattonkaciya nhina Anuário das Testemunhas de Jeová de 1999, ipaagina 148-223.

^ Ilelo, u Malawi ari anamalyeera oopwaha 100.000.