1, 2. (a) I vyani vino intunguluzi zya mu mipepele zyakwanisye ukucita pa mulimo wa kusimikila, lelo i vyani vino atumwa yacisile? (b) U mulandu ci uno atumwa yakaniile ukuvwila vino yayalesiizye ukulasimikila?

 PATALENGILE ukufuma pa Pentekosti umu 33 C.E, lino icilongano ca ina Klistu umu Yelusalemu capanzilwe. Satana waweni ukuti iya yali insita isuma iya kuzanza aina Klistu aa mu cilongano ciica. Walondanga ukonona icilongano ciica ala citatala calengela nu kulengela. Nupya Satana waomvizye umucenjelo nu kulenga intunguluzi zya mu mipepele zilesye umulimo wa kusimikila pa Wene. Lelo atumwa yatwalilile ukuya asipe nu kulasimikila, nupya antu aingi ‘izile iyataila umu mwene.’—Mili. 4:18, 33; 5:14.

² Nupya kwene aakanyaanga yatandike ukuzunya aina Klistu, lelo umuku uu wene yanyefile atumwa yonsi. Nomba usiku, malaika wakwe Yeova wayuzile ivisaasa vya mu cifungo, nupya lino kwaciile atumwa yatwalilile ukusimikila! Nupya kwene yayalemile nu kuyatwala kuli ya kateeka, nupya yayapeezile umulandu wa kutama isunde lino yayapeezile ilya kuta ukusimikila. Lelo atumwa yalanzile iyati: “Tufwile ukuvwila Leza ukucila ukuvwila antu.” Lino ya kateeka yuvwile vii yasosile sana icakuti ‘yalondanga nu kukoma’ atumwa yonsi. Lelo pa nsita kwene iya lino ivintu vyatazile, Gamalieli kasambilizya wa masunde walandiileko atumwa nu kucelula ya kasambilizya ya masunde ati: “Cenjelini . . . nkumunena ukuti mutalesya antu yaa, lelo yatiini.” Ni cacitike icakuti, ya kateeka yuvwile vino wayanenyile nu kuleka atumwa. I vyani vino atumwa yacisile? Ukwaula ukusumba insita yatwalilile ‘ukusambilizya nu kusimikila ilyasi ilisuma pali Klistu Yesu.’—Mili. 5:17-21, 27-42; Mapi. 21:1, 30.

3, 4. (a) I nzila ci ino Satana waomvyanga pa kuzanza antu yakwe Leza? (b) I vyani vino tumasambilila mu cipande cii nu umu vipande viili ivilondelilepo?

³ Mulandu uwa uno yatwazile uku cilye umu 33 C.E. wali ali mulandu wa kutandikilapo uno aa mu uteeko yazunyanga aina Klistu, lelo utali ali wa kusyalikizyako. (Mili. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Na ndakai kwene, Satana akaomvya aakakaanya ukupepa kwa cumi ukulenga aa mu uteeko iyainda umulimo wa kusimikila. Aakakaanya yakapeela antu yakwe Leza umulandu wa kutama masunde ya uteeko umu nzila izipusanepusane. Mulandu onga, yakati tukaleta ivimvulunganya umu wikazi. Mulandu uze yakati tukakomelezya antu ukupondokela uteeko; lyene umulandu uuze nao yakati tukakazya ivintu ukwaula insambu. Nga calinga, aina yakatwala imilandu iyo uku cilye nu kupeela unte wakuti  imilandu ino yakatupeela iya ufi. I vyani vimwi ivyacitika pa mulandu ni milandu imwi ino aina yatwazile uku vilye? Uzye vino aa mu cilye yapingwile imilandu iyo vyatukuma uli ndakai? Lekini tulole vino imilandu imwi ino yatwazile uku cilye yatwazwa “kupoka insambu zya kusimikila ilyasi lisuma.”—Filipi 1:7.

⁴ Mu cipande cii tumasambilila sana pali vino twaacita pa kucingilila untungwa witu uwa kusimikila. Lyene umu vipande viili ivilondelilepo tulasambilila pa milandu imwi ikome ino twacimvizye pakuti tutwalilile ukukanaya aa mu nsi nu kulatungilila sile masunde yakwe Leza.

5. U mulandu ci uno yalemiile ya kasimikila muli ya 1930, nupya i vyani vino aina atungululanga yasoolwilepo ukucita?

⁵ Uku kusila kwakwe ya 1930 umu United States of America yalondanga ukupatikizya ya Nte Yakwe Yeova ukupoka ivitupa vimwi nanti insambu izyalangililanga ukuti yazumiliziwe ukulasimikila. Nomba aina yataposileko ivitupa vivyo. Yamanyile ukuti vitupa vivyo vingafumiziwapo, nu kuti kusi uteeko uli onsi ungayalesya ukuvwila isunde lino Yesu wapeezile aina Klistu ilya kusimikila pa Wene. (Mako 13:10) Ni cacitike ica kuti ya kasimikila ya Wene aingi yanyefilwe. Fwandi aatungululanga umwi uvi yapingwilepo ukutwala umulandu uku cilye. Yalonda ukuyalanda ukuti vino uteeko wacisile vitaali ivya mwi sunde, pano waposile ya Nte insambu zya kupepa. Nupya umu 1938 kwali umulandu umwi uno yatwazile uku cilye uwalenzile ukuti yaombele na pa milandu yuze ino yali nu kuyapeela uku nkoleelo. I vyani ivyacitike?

6, 7. I vyani vyacitikile ulupwa lwakwe ya Cantwell?

⁶ Pali Ciili akatondo, pa 26 Epuleo, 1938, ya painiya yamwi aiyele, kuli kuti ya Newton Cantwell, aali ni myaka 60; ya Esther aci yao; pamwi na ana yao Henry, Russell, na Jesse yapekinye ukuya umu kusimikila umu musumba wa New Haven, umu Connecticut. Alino yaipekinye ukuti yataali nu kuwela pa ng’amda umu wanda kwene uwa. U mulandu ci? Pano pa nsita iyaa ala yatala yayalemapo pa miku iingi, fwandi yenekelanga ukuti limwi yangayalema nupya kwene. Lelo cico citalenzile ukuti ulupwa lwakwe ya Cantwell luleke ukulondesya ukusimikila pa Wene. Yayile umu musumba wa New Haven na ya motoka yaili. Ya Newton yapisyanga motoka yao muno yalongile impapulo izikalanda pali Baibo ali na ma fonogalafu, lyene umwanao Henry uwali ni myaka 22 wapisyanga motoka iyakweti icilimba. Nupya wakwe viivi kwene vino yenekelanga, lino papisile sile maawazi yanono ya kapokola yayalemile.

⁷ Wino yatandikilepo ukulema a Russell, uwali ni myaka 18, alino lyene ya Newton na ya Esther. Lino ya kapokola yalemanga ya Newton na ya Esther, ala Jesse umwa wao uwali ni myaka 16 ali katalamukila akulolako. Henry nawe wasimikilanga uku ncende yuze umwi tauni kwene liili, fwandi Jesse uwacance wasile sile wenga. Lelo nanti cali vivyo, Jesse wasenzile fonogalafu wakwe atwalilila nu kusimikila. Aonsi yaili ya Katolika yanenyile Jesse ukuti ayalizizyeko ilyasi lino umwina Rutherford ilyatangi “Alwani.” Lelo lino yakutikanga ukwi lyasi liili izile iyasoka sana icakuti yalondanga nu kuma Jesse. Lelo Jesse wizile afumapo, nomba lino papisile sile insita inono kapokola wamulemile. Fwandi na Jesse yamwisile umu cifungo. Ya kapokola yatapeezile nkazi Cantwell umulandu, lelo yapeezile umwina Cantwell na ana yakwe umulandu. Lelo nayo kwene yayafumizye umu cifungo uwanda kwene uwa.

8. U mulandu ci uno icilye cazaniile Jesse Cantwell nu mulandu uwa kupanga icimvulunganya?

⁸ Lino papisile imyezi inono, umu Sepetemba 1938, ulupwa lwakwe ya Cantwell lwaile ilulolekela uku cilye umu musumba wa New Haven. Ya Newton, Russell, na Jesse yayapeezile umulandu wa kupoka impiya uku yantu ukwaula insambu. Usi mulandu nu kutwala umulandu uku cilye cikalamba sana ica mu Connecticut, Jesse yamuzanyile nu mulandu wa kupanga icimvulunganya. U mulandu ci? Pano aonsi yaili ya Katolika auvwileko uku malyasi akopelwe limwi yano walizyanga yanenyile aa mu cilye ukuti ya Nte yakatuka aa mu mipepele yao nu kuyatumfya. Lelo pakuti yasinile icilye ukuti vino capingwile vitali ningo, aina aombelanga pa mulandu uu yatwazile umulandu uku cilye icikalamba sana ica mu United States.

9, 10. (a) Uzye icilye cikalamba ica mu United States capingwile uli umulandu uno yapeezile ulupwa lwakwe ya Cantwell? (b) Uzye vino icilye capingwile vikatwavwa uli ndakai?

⁹ Ukutandika pa 29 Maaci, 1940, umukalamba wa mu cilye Charles E. Hughes na ya kapingula yauze 8 yatandike ukukutika uku mulandu uno umwina Hayden Covington, loya wakwe ya Nte Yakwe Yeova walondololanga. * Lino Loya uwimililangako umusumba wa Connecticut walanzile vimwi pakuti apeele ya Nte umulandu wa kupanga icimvulunganya, kapingula umwi uzizye ukuti: “Uzye ilyasi lino Klistu Yesu wasimikilanga, lyamanyikwe uku yantu aingi pa nsita iya?” Loya wiyo waswike ukuti: “Awe litamanyikwe, nupya nga niusya ningo, Baibo ikatunena ni vyacitikiile Yesu pa mulandu nu kusimikila ilyasi lilyo.” Amazwi yaa yazifile sana! Ukwaula nu kumanya, loya wiya wakolinye ya Nte kuli Yesu, lyene aa mu musumba aalwisyanga ya Nte nayo wayakolinye uku yantu azunyanga Yesu. Fwandi pa 20 Mei, 1940, icilye capingwile ukuti ya Nte yatakweti umulandu.

¹⁰ I vyani ivyacitiike pa mulandu na vino icilye capingwile? Calenzile yacingilile insambu zino antu yakwata izya kupepa, pakuti kutaya umuntu ali wensi nanti uteeko uwali nu kupoka antu untungwa wa kupepa. Nupya icilye cazanyile nu kuti Jesse “atakweti umulandu wa kupanga icimvulunganya umu wikazi.” Fwandi vino icilye capingwile, vyalangilile ukuti ya Nte Yakwe Yeova yasileta icimvulunganya. Icumi kwene antu yakwe Leza yacimvizye umulandu uu! I visuma ci ivyacitika? Loya umwi Nte watiile: “Ukukwata untungwa wa kupepa ukwaula ukutiina icili consi, kwalenga swe ya Nte twasimikila antu aya uku ncende kuno tukaikala ilyasi ilikalenga antu yonsi ukuya nu upaalilo.”

11. A kampeni ci ino aina na ya nkazi aa mu Canada yaomvile, nupya u mulandu ci?

¹¹ Muli ya 1940, ya Nte Yakwe Yeova aa mu Canada yazunyiwanga sana. Fwandi umu 1946, yakweti kampeni iya manda 16 muno yamanyisyanga antu pali vino yayaposile untungwa wa kupepa, ukupitila umu kupeela antu kapepala akalangilile vino antu aa mu Quebec yapasile Leza, Klistu nu untungwa (Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada). Kapepala kaa akakweti mafwa 4, kalondolwile ningo vino iumba lyakwe ya simapepo aa ku Katolika lyalenzile ukuti kuye ulwi, ya kapokola yacuzya antu, alino na maumba ya yantu acuzyanga aina itu aikalanga umu musumba wa Quebec. Kapepala kako kalondolwile ukuti: “Antu yatwalilila ukucuzya sana ya Nte Yakwe Yeova. Kwaya imilandu umupiipi na 800 iitaombelwapo ino yapeela ya Nte Yakwe Yeova umu musumba umukaikala sana antu (Greater Montreal).”

12. (a) Uzye antu aakanyanga yacisile uli pa kapepala ki landwe? (b) U mulandu ci uno yapeezile aina itu? (Loliniko na futunoti.)

¹² Umuomvi umwi uwa mu uteeko uwi zina lyakuti Maurice Duplessis, waombiile pamwi nu mukalamba wa mu ceici cakwe ya Katolika uwi zina lyakuti Villeneuve uku kuleta “inkondo iipisye” pali ya Nte pa mulandu na kapepala kano yapeelanga antu. Na cii calenzile ukuti imilandu ino yapeezile ya Nte ivulileko ukufuma pali 800 ukufika kuli 1,600. Nkazi umwi painiya walanzile ukuti: “Ya kapokola yatulemanga imiku iingi ino tutanga tupende nu kupenda. Ya Nte yano yazananga yakupeela antu kapepala yayapelanga umulandu wa kukomelezya antu ukupondokela uteeko.” *

13. Aaweni yano yatandikiilepo ukupeela umulandu wakuti yakomelezyanga antu ukupondokela uteeko, nupya icilye capingwile uli umulandu uu?

 ¹³ Umu 1947, Umwina Aimé Boucher na ana yakwe akazyana Gisèle, uwali ni myaka 18, na Lucille, uwali ni myaka 11, ali yano yatandikilepo ukulondolola umu cilye pa mulandu uno yayapeezile uwa kulenga antu ukupondokela uteeko. Yapeelanga kapepala akalandanga pa lupato ulwaliko umu Quebec uku yantu aikalanga umupiipi ni calo cao icayelile uku Kaeya ka musumba wa Quebec, lelo antu yatayalolanga ukuti aacimvulungaya. Umwina Boucher wali umuicefye nupya wali ni cikuuku, alino wasakamalanga ningo sana icalo cakwe. Nupya insita zimwi wayanga umu tauni ni mfwalasi iyakweti iceleta. Ulupwa lwakwe ya Boucher lwaculanga sana pa mulandu nu lupato ulwalondolwilwe nu mu kapepala kano yapeelanga antu. Kapingula wa mu cilye wakanyile ukuzumila usininkizyo uwalangililanga ukuti ulupwa lwakwe ya Boucher lwali ulwa kaele. Lelo uvwilile amazwi yano antu azunyanga ya Nte yalandanga akuti umu kapepala mwali mazwi akomelezyanga antu ukuya ya cipondoka, nupya walondanga nu kuti ulupwa lwakwe ya Boucher luzanwe nu mulandu. Fwandi vino kapingula wiya wapingwile vyalangilile ukuti: Iciipe ukulanda icisinka! Ya Aimé na Gisèle yayapeezile umulandu wa kulenga antu ukupondokela uteeko, nupya nu mwanao kwene umunono, Lucille, yamuyalile umu cifungo pa manda yaili. Fwandi aina yapingwilepo ukutwala umulandu uku cilye icikalamba sana ica mu Canada, nupya icilye cazumile ukukutika uku mulandu uwo.

14. Uzye aina na ya nkazi aa mu Quebec yacisile uli lino yazunyiwanga?

¹⁴ Lelo, aina na ya nkazi aa mu Quebec yasifile nu kutwalilila ukusimikila ilyasi lya Wene nanti cakuti yayazunyanga nu kuyazanza, nupya umu mulimo uwo mwafumile ivisuma. Lino papisile imyaka 4 ukufuma pano yatandikile kampeni umu 1946, impendwa yakwe ya Nte umu Quebec yakulileko ukufuma pali 300 ukufika kuli 1,000! *

15, 16. (a) Uzye icilye cikalamba sana ica mu Canada capingwile uli umulandu uno yapeezile ulupwa lwa mwina Boucher? (b) uzye vino icilye capingwile vyakumile uli aina na ya nkazi alino na antu yauze?

¹⁵ Mu Juni umu 1950, icilye icikalamba sana ica mu Canada umwali ya kapingula 9, cakutike uku mulandu wa mwina Aimé Boucher. Nupya pa cisila ca myezi 6, pa 18 Dizemba, umu 1950, icilye capingwile ukuti ya Nte yatakweti umulandu. U mulandu ci? Umwina Glen How, loya wakwe ya Nte, walondolwile ukuti icilye cazumile vino yalondolwile ukuti, “umu kukomelezya antu ukupondokela uteeko” mwaya ukuyanena ukulacita unkalwe nanti ukukanauvwila uteeko. Nomba umu kapepala kano yapeelanga antu “mutali mazwi yayo, lelo mwali mazwi asuma.” Umwina How walanzile nu kuti: “Naweni vino Yeova watwazwilizye ukucimvya.” *

¹⁶ Vino icilye cikalamba sana capingwile, vyalangilile ukuti umu cumi Uwene Wakwe Leza wacimvizye. Nupya vyalenzile nu kuti imilandu yuze 122 iyasileko ino yapeezile ya Nte umu Quebec iyakuti yakomelezyanga antu ukupondokela uteeko ifumiziweko. Alino vino icilye capingwile, vyalenzile ukuti aikalanga umu Canada nu mu mpanga zyuze zino uteeko wa Britain watungululanga yakwate untungwa wa kulanda vino yakwelenganya pali vino uteeko wapingulapo. Nupya ukucimvya kuu kwalenzile ukuti aa mu Quebec na aa mu uteeko yatatwalilila ukupoka ya Nte Yakwe Yeova insambu zino yakweti. *

17. Uzye amauteeko yakaezya uli ukupumvyanya umulimo wa kusimikila?

¹⁷ Wakwe vino cali uku ina Klistu ya kutandikilako, aomvi yakwe Yeova ndakai nayo kwene ‘yasikazya izwi lyakwe Leza.’ (Belengini 2 Kolinto 2:17.) Lelo mauteeko yamwi yakaezya ukupumvyanya umulimo witu ukuomvya masunde akalanda pa mabizinesi. Lekini tulande pa milandu imwi iili ino yatwazile uku cilye pa mulandu wakuti yapeezile ya Nte Yakwe Yeova umulandu wa kukazya ivintu ukwaula insambu.

18, 19. Uzye aa mu uteeko uku Denmark yezyanga uli ukulesya umulimo wa kusimikila?

¹⁸ Uku Denmark. Pa 1 Okotoba, umu 1932, uteeko wisileko isunde lyakuti kusi umuntu ali wensi alinzile ukukazya ulupapulo ulupulintwe ukwaula ukupoka insambu. Lelo aina itu yatalenzileko ukuti yayapeele insambu zizyo. Uwanda uwalondelilepo ya kasimikila 5 yaomvile umulimo wa kusimikila uwanda onsi umwi tauni lya Roskilde, ilyayela apatalimpa makilomita ukucila pali 30 ukufuma umu musumba ukalamba uwa Copenhagen. Lyene umu nsita ya manguzi, wenga pali ya kasimikila yayo uwi zina lyakuti August Lehmann, atalolike. Yamulemile pa mulandu wakuti wakazyanga ivintu ukwaula icitupa.

¹⁹ Pa 19 Dizemba, umu 1932, August Lehmann walolekile umu cilye. Walondolwile ukuti wapeelanga sile antu impapulo izikalanda pali Baibo, lelo atakazyanga antu ivintu vino atakwetipo insambu. Icilye cazumilizye vino walanzile. Nupya calanzile nu kuti: “Umuntu wii . . . akailondela impiya zya kuomvya umu umi, nupya asilipilwa pa mulimo uno akaomba alino asilonda nu kuti yamulipila, lelo pakuti aombe umulimo uwo akaomvya impiya zyakwe kwene.” Icilye calandileko ya Nte nu kupingula ukuti vino Lehmann wacitanga itaali a “bizinesi.” Lelo alwani yakwe Leza yalondesyanga ukulesya umulimo wa kusimikila umu mpanga iya. (Masa. 94:20) Nupya antu yayo acuzyanga antu yakwe Leza yatwazile umulandu uwo uku cilye icikalamba sana umu mpanga iya. Uzye aina itu yacisile uli?

20. Uzye icilye icikalamba sana ica mu Denmark capingwile uli umulandu, nupya i vyani vino aina na ya nkazi yacisile?

²⁰ Umu mulungu uno icilye icikalamba capingulanga umulandu uu, ya Nte aa ku Denmark yatandike ukuomba sana umulimo wa kusimikila. Pali Ciili pa 3 Okotoba, umu 1933, icilye cikalamba sana camanyisizye vino capingwile. Icilye cii naco kwene cazumilizye vino icilye cinono capingwile ukuti August Lehmann atatamile isunde. Vii vino icilye capingwile vyalenzile ukuti ya Nte yakwate untungwa wa kutwalilila ukusimikila. Pa kulangilila ukuti yataizyanga pali vino Yeova wayazwilizye ukucimvya umulandu uu, aina na ya nkazi yatandike ukuombesya umu mulimo wa kusimikila. Ukufuma lino icilye capingwile umulandu uu, aina na ya nkazi umu Denmark yakaomba umulimo wa kusimikila ukwaula ukupumvyanyiziwa nu uteeko.

21, 22. Uzye icilye cikalamba sana ica mu United States capingwile uli umulandu uno yapeezile umwina Madoki?

²¹ Ku United States. Pa Mulungu, pa 25 Febuluwale, mu 1940, painiya umwi uwizina lyakuti Robert Madoko, Jr., na ya Nte yauze 7 yayalemile ala yakusimikila umu musumba wa Jeannette, uwayela umupiipi nu ku Pittsburgh, umu Pennsylvania. Yayapeezile umulandu uwa kukanalembesya ukuti yakulonda ukulapeela antu impapulo. Lino yatwazile umulandu uku cilye cikalamba sana ica mu United States, icilye cazumile ukukutika uku mulandu wao.

²² Pa 3 Mei, umu 1943, icilye capingwile ukuti ya Nte yatakweti umulandu. Icilye citazumilizyeko vino yalondanga ukuti antu yalembesya pa kukwata insambu zimwi pano ukucita vivyo kwalenganga antu “yataomvya ningo insambu zino yakweti izyalemvilwe umu lupapulo lwa masunde ya mu mpanga iya.” Icilye capingwile nu kuti viivi vino amu musumba yacisile, kwali u “kupatikizya antu nu kuyapoka untungwa wa kupepa.” Kapingula umwi uwi zina lyakuti William O. Douglas walanzile pali vino icilye capingwile ukuti: “Umulimo uno ya Nte Yakwe Yeova yakaomba; asi ukusimikila sile nanti ukupeela sile antu impapulo izikalanda pa mipepele. Lelo mwaya vyonsi vyoili.” Walanzile nu kuti: “Umulimo uu nao kwene wacindama wakwe viivi kwene vino antu yakwata . . . insambu zya kuya ku maceici nu kwimilila pa nkoleelo ala yakupepesya umu maceici yaayo.”

23. U mulandu ci uno imilandu ino aina na ya nkazi yacimvizye umu 1943 yacindamila kuli sweswe ndakai?

²³ Vii vino icilye cikalamba sana capingwile vyalenzile antu yakwe Leza ukucimvya. Cazwilizye antu ukumanya vino twaya, kuli kuti tukaomba umulimo uno aina Klistu yapeelwa, asi ukukazya ivintu vino tutakwetipo insambu. Uwanda uwa, umu 1943, icilye cikalamba sana capingwile ukuti ya Nte Yakwe Yeova yacimvizye imilandu 12 pa milandu 13 ino yapeezilwe, kwikako nu mulandu wakwe Madoko. Vino ivilye vyapingwile mpiti sana, vikatwazwa na ndakai kwene lino antu akatuzunya yezya ukutupoka insambu lya kusimikila ilyasi lya Wene ukukazanwa antu aingi alino nu ku ng’anda ni ng’anda.

24. Uzye tukacita uli nga uteeko wainda umulimo witu uwa kusimikila?

²⁴ Swe yaomvi yakwe Yeova, tukataizya sana ndi cakuti mauteeko yatupeela untungwa wa kusimikila pa Wene. Lelo, nga uteeko wainda umulimo witu wa kusimikila tukasenula sile inzila ino tukauombelamo pakuti tutwalilile ukuuomba. Wakwe vino cali uku yatumwa, naswe kwene “tufwile ukuvwila Leza ukucila ukuvwila antu.” (Mili. 5:29; Mate. 28:19, 20) Nupya pa nsita ili imwi kwene, tukatwala imilandu iyo uku vilye, pakuti uteeko ufumyeko iviindo vivyo. Lekini tulande pa milandu iili.

25, 26. I vyani ivyalenzile ukuti aina itu umu Nicaragua yatwale umulandu uku cilye icikalamba sana umu mpanga iya, nupya i vyani ivyafumilemo?

²⁵ Nicaragua. Pa 19 Novemba, 1952, misyonali umwi uwaombelanga pa musambo, uwi zina lyakuti Donovani Manisitamani yamwamile ukwi iofesi ilikalolekesya pa nsambu zya yantu akafuma ku mpanga zyuze na akaaya ku mpanga zyuze ilyayeliile umu musumba ukalamba uwa Managua. Yamunenyile ukuyalolekela kuli Arnoldo García, uwangalilanga iofesi lilyo. Umonsi wiyo wanenyile ya Donovani ukuti iyalesya ya Nte Yakwe Yeova aa mu Nicaragua “ukulasambilizya antu ivisambilizyo vyao nu kulaomba imilimo yonsi ya mwi uvi lyao.” Lino yamuzizye umulandu uno cayelile vivyo umonsi wiyo uwi zina lyakuti García walondolwile ukuti ya Nte Yakwe Yeova yatapoka insambu uku uteeko izyakuti yaomba umulimo wao nupya yasitungilila uteeko. Aaweni alenzile yatupeele umulandu uwo? Aasimapepo ya mu ceici cakwe ya Katolika.

²⁶ Lilyo kwene sile umwina Manisitamani watwazile umulandu uku kaungwe akakalolekesya pa Miteekele ni Mipepele alino na kuli kateeka uwi zina lyakuti Anastasio Somoza García, lelo yatamwaswike ivili vyonsi. Fwandi aina yasenwile sile inzila ya kulonganilamo nu kuombelamo umulimo wa kusimikila. Yatiile ukulonganila umu Ng’anda ya Wene, nu kutandika ukulonganila umu tumaumba utunono nupya yatiile ukusimikila ukukazanwa antu aingi, lelo yatatiile ukusimikila pa Wene. Nupya yatwazile umulandu uku cilye cikalamba sana ica ku Nicaragua, nu kulenga ukuti yayafumizyeko iciindo cico. Mu manyuzipepa yano yasalanginye umu mpanga iya mwali iciindo alino na vino ya Nte yalenzile ukuti yayafumizyeko iciindo cico, nupya Icilye Icikalamba ca mu mpanga iiya cazumilizye ukukutika uku mulandu uwo. I vyani ivyafumilemo? Pa 19 Juni, 1953, icilye icikalamba camanyisizye antu ukuti ya Nte yatakweti umulandu. Nupya icilye cazanyile ukuti iciindo cici caposile antu untungwa uwali umu lupapulo lwa masunde, uwa kuivwangila, kunenako yauze vino yazumila alino na vyuzepo. Nupya Icilye cakomelizye aa mu uteeko wa mu Nicaragua ukuti yauvwana na ya Nte wakwe vino yuvwananga mpiti.

27. U mulandu ci uno antu yazungukiile pali vino icilye capingwile, nupya aina na ya nkazi yuvwile uli pa kucimvya kuuku?

²⁷ Antu aa mu Nicaragua yatemilwe sana pali vino icilye calandileko ya Nte. Pa nsita iya ya simapepo amu ceici cakwe ya Katolika yakweti sana amaka icakuti na amu cilye yayatiinanga. Nupya aomvi ya mu uteeko yakweti sana amaka, icakuti asi ilingi lino aa mu cilye yakaanyanga vino yapingula. Aina itu yasininkizye ukuti yacimvizye umulandu uwa pa mulandu wakuti Umwene wao wayazwilizye nupya yatwalilile ukusimikila.—Mili. 1:8.

28, 29. I vyani ivyacitike muli ya 1980 uku Zaire?

²⁸ Uku Zaire. Pakasi kakwe ya 1980, umu Zaire ino ndakai ikaamwa ukuti Democratic Republic of Congo mwali ya Nte umupiipi na 35,000. Pakuti umulimo wa Wene uwakulilangako utwalilile ukuombwa ningo, yapingwilepo ukukuula umusambo upya umu mpanga iya. Mu Dizemba 1985, umu musumba ukalamba uwa mu mpanga kwene iya uno yakaama ukuti Kinshasa u mwayelile ukongano wa mpanga izingi nupya aina na ya nkazi 32,000 afumile umu mpanga izipusanepusane yazanyilweko ku ukongano uu uwayelile umu cibansa ca mu musumba uwa. Lelo, ivintu vyatandike ukusenuka uku yaomvi yakwe Yeova. I vyani ivyacitiike?

²⁹ Umwina Maseo Fiutu, misyonali uwafumile uku Quebec, umu Canada, nupya uwazunyiwanga sana lino Duplessis wali intunguluzi iya mu Canada, waombelanga umu Zaire apa nsita iya. Walondolwile ivyacitiike, watiile: “Pa 12 Maaci, mu 1986, ya Nte Yakwe Yeova yapokeliile kalata iyalangilila ukuti iyainda umulimo wao umu Zaire.” Nupya kateeka uwa mu mpanga iya uwi zina lyakuti Mobutu Sese Seko, wasaine pali kalata iya ciindo cici.

30. I cintu ci icicindame cino aa muli Komiti ya Musambo yalondanga ukupingulapo, nupya i vyani vino yasoolwilepo ukucita?

³⁰ Uwanda uwalondelilepo, yamanyisizye pa mulabasa wa mu mpanga iya ukuti: “Casila umu Zaire mutalatala muye ya Nte Yakwe Yeova.” Lyene lilyo kwene sile yatandike ukuzunya ya Nte. Yononyile Mang’anda ya Wene, kwiila aina vintu, kuyalema nu kuika mu vifungo, alino nu kuyuma. Nupya na ya Nte acance kwene yaisile umu cifungo. Pa 12 Okotoba, 1988, uteeko waposile ivintu vya mwi iuvi, nupya asilika yaposile umusambo. Aina yano yasonsile yatwazile umulandu uu kuli kateeka uwaliko umu mpanga iya uwi izina lyakuti Mobutu, nomba atayaswike ivili vyonsi. Lino cali vivyo, aina aa mu Komiti ya Musambo, yalondekwanga ukupingula icintu cicindame sana kuli kuti, “Kutwala umulandu ku Cilye Icikalamba, nanti ukutwalilila ukuloleela.” Umwina Timothy Homusi, uwali amisyonali nupya kalemanya uwa muli Komiti ya Musambo pa nsita iya umu mpanga iya wiwisye vino yacisile nupya walanzile ukuti: “Twapefile ukuti Yeova atupeele amano nu kuti atutungulule.” Lino aina aa muli komiti yapefile nu kwelenganya sana pa mulandu uu, yazanyile ukuti yii itali insita isuma iya kutwala umulandu ku cilye. Lelo isile mano uku kusakamala aina na ya nkazi alino nu kulola inzila izingayazwa ukutwalilila ukusimikila.

31, 32. I vyani vino icilye icikalamba sana ica mu Zaire capingwile, nupya vii vyakumile uli aina na ya nkazi?

³¹ Lino papisile imyaka iingi yatiile ukucuzya ya Nte. Nupya yatandike ukucindika insambu zino umuntu wakwata umu mpanga iya. Fwandi aa muli Komiti ya Musambo yaweni ukuti iya i yali insita isuma iya kutwala umulandu uku Cilye Cikalamba ica mu Zaire. Nupya Icilye cazumile ukukutika uku mulandu uwo. Lyene pa 8 Januwale, mu 1993, ala ipapita imyaka mupiipi na 7 kufuma pano kateeka wikilepo iciindo pali ya Nte, icilye capingwile ukuti vino uteeko wacisile vitali ningo nupya yafumizyeko iciindo. Elenganyini vino ivintu vyali! Ya kapingula ya mu cilye isile amaumi yao umu uzanzo pa kufumyako iciindo cino kateeka wa mu mpanga iya wisileko! Umwina Homusi watiile: “Lino twatwazile umulandu uku cilye, twaweni vino Yeova angalenga ivintu ukusenuka.” (Dan. 2:21) Vino twacimvizye umulandu uwa vyakomizye utailo wa ina na ya nkazi. Yaweni ukuti  Umwene Yesu, watatungulula antu yakwe ukumanya lino yalinzile ukucita vimwi na vino yalinzile ukuvicitilamo.

³² Lino yafumizyeko iciindo, yazumilizye ukuti ya misyonali yangawela pa musambo, yatandike ukukuula umusambo uze, alino nu kulemba impapulo izikalanda pali Baibo umu mpanga iya. * Aomvi yakwe Yeova umu nsi yonsi yali sana nu luzango ukulola vino Yeova wacingilile ukapepa wa yantu yakwe!—Eza. 52:10.

33. I vyani vino twasambilila uku milandu yii ino twapitulukamo ino aina na ya nkazi yatwazile uku vilye?

³³ Ukupituluka umu milandu imwi ino aa mu uteeko yatupeelapo kukatwavwa ukusininkizya ukuti Yesu akafikilizya ulayo uno watulavile uwakuti: “Ndamupeela amazwi na mano vino alwani inu yonsi yalafilwa ukukana nanti ukupaazya.” (Belengini Luka 21:12-15.) Insita zimwi, tukailolela ukuti Yeova akaomvya antu yakwe aaya wakwe Gamalieli pa kucingililako antu yakwe nanti akaomvya ya kapingula na ya loya asipe ku kulandilako antu yakwe. Yeova onona ivyanzo vya yantu aakatuzunya. (Belengini Ezaya 54:16, 17.) Aakatuzunya yatanga yalesye umulimo wakwe Leza.

34. U mulandu ci uno antu yakazungukila pa milandu ino tukacimvya umu vilye, nupya imilandu iyo ikalangilila vyani? (Lolini kambokosi kakuti: “ Imilandu Ino Twacimvizye Umu Vilye Iyalenzile ukuti Umulimo wa Kusimikila Wailako pa Nkoleelo.”)

³⁴ U mulandu ci uno imilandu ino tukacimvya ikapezezya antu amano? Elenganyini pali vii: Swe ya Nte Yakwe Yeova tutacindikwa sana nanti ukumanyikwa. Tusivota nanti ukutungilila ivya miteekele ya muno nsi. Nupya sweingi swe muno yakatwala uku vilye tutaaya ‘asambilile nupya tutacindama.’ (Mili. 4:13) Fwandi, ukulingana na vino antunze yakaelenganya, swe ya kapepa yakwe Yeova tutakwata ivili vyonsi ivingalenga aa mu cilye yalondesya ukutwazwa pakuti tuyapeeleko ivintu vivyo. Lelo, kwaya imilandu iingi ino aa mu vilye yatwazwilizyako. Imilandu ya mu vilye ino twacimvya, ikalangilila ukuti twaya “pa nkoleelo yakwe Leza, wa yantu, nupya tukaombela pamwi na Klistu.” (2 Kol. 2:17) Fwandi naswe kwene tukalanda wa mutumwa Paulo ukuti: “Yeova ali kaazwa wane; ntalatiina.”—Aeb. 13:6.