Niyolik itech xiuit 1935 ompa Darlaston (Inglaterra). Nejin xolal moajsi kampa kiixmatiaj kemej Black Country, tajtolmej tein kijtosnekij “xolal tiltik”. Ijkon moixmatia porin onkayaj miak fábricas tein kikixtiayaj pokti tein tiltik. Keman nikpiaya kemej naui xiuit, notatuan peujkej momachtiaj Biblia iniuan itaixpantijkauan Jiova. Keman nikpiaya kemej 14 oso 15 xiujmej, senkis nikneltokak ke yejua katka tamachtilis tein melauak uan nimoauij itech xiuit 1952 keman nikpiaya 16 xiujmej.

Itech nejon xiuit peuak nitekiti itech se fábrica kampa kinchijchiuayaj teposmej para carros uan okseki taman. No peuak nechmachtiaj keniuj nikchiuaskia se tekit tein semi monekia kampa nitekitia, uan semi nikuelitaya.

Se tonal, tokniuj akin techkalpanouaya chijchikuasen metstika nechtajtanij ox ueliskia nikixyekanas kampa nimosentiliaya ompa Willenhall, Nemachtil ika Amaix itech Nechikol. Amo nikmatia toni nikchiuas, porin itajkotian semana nimosentiliaya itech se nechikol tein yetoya kampa ika nitekitia ompa Bromsgrove, tein yetoya 32 kilómetros (20 millas) de kampa ninemia. Uan itamian semana niaya itech nechikol kampa yayaj notatuan ompa Willenhall.

Kemej niknekia okachi nitapaleuis nikiluij tokniuj ke kemaj, maski monekik nikauas tekit tein semi nikuelitaya. Kemej nikauak maj Jiova nechixyekana uelik nikchiuak miak taman tein kualtsin. Uan amo keman niknemiliani ke amo kuali tein nikixpejpenak.

Keman nimosentiliaya itech nechikol tein yetoya ompa Bromsgrove nikixmatik se tokniuj akin monotsaya Anne, semi kuakualtsin katka uan semi kiuelitaya kitekitilis Jiova. Timonamiktijkej itech xiuit 1957. Uan titapaleuianij itech miak taman. Titekitinij kemej precursores regulares, especiales, titakalpanouanij itech nechikolmej uan titapaleuianij Betel. Anne kichiuani maj semi niyolpaki.

Itech xiuit 1966 techyoleujkej maj tikselikan tamachtilis tapoual 42 tein motemaka Galaad.  ¡Semi tiyolpakkej! Techtitankej maj titapaleuitij Malaui, miakej kuali ika tajtouaj nejon altepet tein moajsi África porin akin ompa nemij semi yolkualmej uan kuali kinseliaj oksekin. Sayoj ke amo tiknemiliayaj ke amo uejkauak ompa tietoskiaj.

Tiajsikej Malaui itech tonal 1 metsti febrero xiuit 1967. Se metsti techmachtijkej tajtol tein ompa tajtouaj uan satepan techtitankej maj titakalpanotij itech distrito. Tinentinemiaj itech se carro Jeep. Tiknemiliayaj ke ueliskia tikuikaskej kampa yeski uan hasta tikpanauiskej amej. Sayoj ke tikitakej ke sayoj ueliskiaj tikpanauiskej kampa amo semi uejkatan katka. Kemansa timokauayaj itech kalmej tein chijchiujtoyaj ika sokit uan pantsaktoyaj ika seki taman tein kemej yeskia sakat. Keman kiouia monekia tiktaliliskej se lona para maj amo kalakini at. Semi ouij tein tikpanokej, ¡sayoj ke tiyolpakiaj!

Itech metsti abril nikitak ke peujkej seki kuejmolmej ompa Malaui. Itech radio nikakik ke tekiuaj, akin monotsayaj Hastings Banda akin no katka tapajtijkej, kijtoj ke itaixpantijkauan Jiova amo tikixtauayaj impuestos uan ke tikinixnamikiaj tekiuanij. Nejon amo melauj katka. Nochin tikmatiaj ke amo kiuelitayaj porin amo titapaleuiayaj itech política uan ke amo tikouayaj tarjetas tein kinextiayaj ke tikpaleuiayaj se tekiuaj.

Itech metsti septiembre, itech se periódico moijtoj ke tekiuaj kijtojka ke itaixpantijkauan Jiova takuejmolchiujtoyaj. Satepan tekiuaj kipiak se nechikol kampa kijtoj ke kitsakuiliskia tekit tein kichiuayaj itaixpantijkauan Jiova. Nejon mochiuak itech tonal 20 metsti octubre xiuit 1967. Satepan, ajsikej Betel seki policías uan seki takamej akin  kiitaj ox uelis nemiskej itech altepet akin okseko kayomej. Tatsakkej Betel uan kintokakej misioneros akin okseko kayomej katkaj.

Satepan ke titsaktoyaj eyi tonal techtitankej Mauricio, se altepet tein kiixyekanaya Gran Bretaña. Sayoj ke tekiuanij amo techkaujkej maj ompa timokauakan kemej misioneros, yejua ika tokniuan techtitankej Rodesia (tein axkan moixmatij kemej Zimbabue). Se takat akin kiita ox uelis mokauaskej ompa akin okseko kayomej techiluij: “Namechtokakej Malaui. Amo namechkaujkej ximokauakan Mauricio uan axkan nanuitsej nikan porin amo nankipiajok kani nanyaskej”. Anne peuak choka. ¡Tikmachilijkej ke amo akin kinekia maj tietokan itech ialtepeuj! Nejua sayoj niknekia nimokepas Inglaterra. Satepan, tekiuanij techkaujkej maj nejon youal timokauanij Betel sayoj ke mostika monekia tiaskej kampa tekitiaj. Semi tisioujtoyajya, sayoj ke tikaujkej maj Jiova kichiuani tein monekia. Mostika tiotak panok se taman tein amo tikchiayaj. Techiluijkej ke ueliskia timokauaskej ompa Zimbabue. Semi kuali nimomachilij nejon tonal. Senkis nikitak ke Jiova techixyekantoya.

Keman nietoya Betel ompa Zimbabue, nechtitankej maj nitapaleuiti itech Departamento de Servicio. Nikitaya tekit tein mochiuaya ompa Malaui uan Mozambique. Tokniuan akin nemiaj Malaui semi kintajyouiltijtoyaj. Nejua monekia niktajtolkepas tein kititaniaj tokniuan akin takalpanouayaj chijchikuasen metstika itech nejon altepet. Se tonal nitekitik hasta youak, uan peuak nichoka keman nikixtajtoltij nochi tein kinchiuilijtoyaj tokniuan. * Sayoj ke no nechyolchikauak nikitas ke tokniuan amo kikauayaj Jiova, kisentokayaj takuaujtamatiaj uan taxikojtoyaj (2 Cor. 6:4, 5).

Seki tokniuan yetoyajok Malaui uan oksekin mokaltalitoj Mozambique porin semi kinixnamikiaj, uan tejuan timochikaujkej tikinpaleuiskej maj kipianij amaixmej. Tokniuan akin tatajtolkepayaj itech tajtol Chichewa, tein okachi motajtoua ompa Malaui, yajkej Zimbabue. Ompa se tokniuj takat kitemakak se tal uan kinchijchiuilij nejon tokniuan kani tekitiskiaj uan kani nemiskiaj, nejon tapaleuij maj kisentokanij kitajtolkepanij amaixmej.

Ompa Mozambique, mochiuayaj uejueyi nechikolmej tein uejkauayaj eyi tonal itech tajtol chichewa. Timochikaujkej tikinpaleuiskej tokniuan akin takalpanouayaj chijchikuasen metstika ompa Malaui para maj yanij. Ompa kinmakayaj itech amat tamachtilis tein mopanoltiaya itech ueyi nechikol. Keman oksepa mokepayaj Malaui kiniluijtiayaj tokniuan tein momachtijkaj itech ueyi nechikol. Itech semej nejon xiujmej keman tokniuan yajkaj Zimbabue moixtalij maj kiselikan Tamachtilis tein kiseliaj Tayekananij uan Tapaleuianij, tein semi kinyolchikauaskia.

Itech metsti febrero xiuit 1975, niajki Mozambique nikinitato kampa kintepalotijkaj tokniuan kayomej Malaui. Nejon tokniuan kisentokayaj kichiuayaj tein kijtouaya inechikol Jiova. Hasta kinixtalijkajya seki oloch tokniuan tayekananij. Nejon tokniuan kiixtalijkaj maj motemakakan tanojnotsmej, maj mojmostaj kiixtajtoltikan tajkuilol tein ixyetoya uan maj momachtikan amaix Tanejmachtijkej, uan hasta kichiuayaj uejueyi nechikolmej ompa kampa yetoyaj. Ixyetoyaj tokniuan akin kiitayaj maj motachipaua, maj motemaka tein kikuaskej uan akin kiitaskiaj maj nochin kuali yetokan. Semi nikmoujkaitak tein kichiujtoyaj tokniuan porin Jiova kinpaleuijtoyaj. ¡Semi nechyolchikauak tein nikitak!

Keman ajsitiayaya xiuit 1970, Betel tein moajsia Zambia peuak kiixyekana tekit tein mochiuaya Malaui, sayoj ke nejua niksentokaya nikinelnamikia tokniuan akin nemiaj Malaui uan ininka nimotataujtiaya. Uan nikmati ke miakej no ijkon momachiliayaj. Keman nipouia iniuan tokniuan akin taixyekanayaj itech kali Betel ompa Zimbabue, miakpa nimosentilij iniuan tokniuan akin kiixyekanayaj tekit tein mochiua itech nochi taltikpak, uan  no iniuan tokniuan akin kiixyekanayaj tekit tein mochiuaya Malaui, Sudáfrica uan Zambia. Nochipa timotajtaniayaj: “¿Keniuj uelis okachi tikinpaleuiskej tokniuan akin nemij Malaui?”.

Satepan, tokniuan amo semi kintajyouiltiayajok, sekin peuak mokepaj Malaui, uan akin mokaujkaj amo semi tajyouiayajok. Uan no, itech seki altepemej tein ompakauin moajsiaj kinkaujkajya tokniuan maj mosentilikan, uan maj tanojnotsakan. Uan itech xiuit 1991, ompa Mozambique no ijkon kichiujkej. Sayoj ke tiksentokayaj timotajtaniayaj: “¿Kemanian kinkauaskiaj tokniuan ompa Malaui maj no kichiuakan nochi nejon?”.

Satepan nochi mopatak, itech xiuit 1993, tekiuanij ompa Malaui kinkaujkajya itaixpantijkauan Jiova maj mosentilikan uan maj tanojnotsakan. Seki tonalmej satepan, se misionero nechtajtanij: “¿Timokepas Malaui?”. Kemej nikpiayaya 59 xiujmej, nikiluij: “¡Amo, amo niueliok porin nixiuejya!”. Sayoj ke nejon tonal, Tokniuan Oloch Taojtokaltianij techtitanilijkej se amat kampa techyoleuayaj maj timokepakan Malaui.

Semi tiyolpakiaj ompa Zimbabue, yejua ika ouij techkisak tikixpejpenaskej toni tikchiuaskej. Timomatkajya uan kuali timouikayaj iniuan miakej. Tokniuan Oloch Taojtokaltianij techiluijkej ke komo tiknekiaj ueliskia timokauaskej ompa Zimbabue. Okachi amo ouij yeskia komo tikixpejpenayaj ompa timokauaskej. Sayoj ke tikelnamikkej tein kichiujkej Abrahán uan Sara, maski xiuejkejya katkaj uan semi kuali nemiaj, kikaujkej maj Jiova kinixyekana (Gén. 12:1-5).

Tikixtalijkej tikchiuaskej tein inechikol Jiova techiluij uan timokepkej Malaui itech tonal 1 metsti febrero xiuit 1995, 28 xiujmej satepan ke yekinika tiajsikaj ompa. Moixtalij maj ome tokniuan uan nejua titaixyekananij itech kali Betel ompa Malaui. Uan niman peuak tikixtaliaj tekit tein mochiuaskia itech nejon altepet.

Semi niyolpakik nikitas keniuj Jiova ijsiujka kichiuak maj okachi miakej kitekitilikan. Itech xiuit 1993 katkaj 30,000 tanojnotsanij uan itech xiuit 1998 katkajya panoua 42,000. * Kemej onkaya miak tekit, Tokniuan Oloch taojtokaltianij kijtojkej ke ueliskia mochiuas se yankuik kali Betel. Yejua ika, tikoujkej se tal tein ueyi katka 12 hectáreas (30 acres) ompa Lilongüe, uan nechixtalijkej maj nikixyekana nejon tekit.

 Itech metsti mayo xiuit 2001, tokniuj Guy Pierce, akin pouia iniuan Tokniuan Oloch Taojtokaltianij kitemakak tanojnots itech nechikol kampa moijtoj ke ueliskiaya mokuis yankuik kali Betel. Mosentilijkej panoua 2,000 tokniuan akin nemiaj ompa Malaui. Miakej moauijkaj panoua 40 xiujmejya achto uan taxikojkaj miak xiujmej keman semi kintajyouiltijkaj. Maski nejon tokniuan amo semi kipiayaj tomin, kipiayaj miak taman tein kinpaleuiaya maj kuali mouikakan iuan Jiova. Semi yolpakiaj yetoskej Betel uan mokuikatijtinemiaj tonekuikatiluan ijkon kemej momattokej ompa África. Nejon semi nechyolpaktij porin nikitak ke Jiova semi kintatiochiuia akin taxikouaj uan amo kikauaj.

Satepan ke mochijchiuak yankuik kali Betel, peuak nechtitanij maj niktemakati tanojnots kampa mochijchiuayaj yankuik Kalmej kampa tiMosentiliaj. Inechikol Jiova kinpaleuiaya tokniuan akin nemiaj itech altepemej kampa amo semi kipiayaj tomin uan kinchijchiuiliayaj Kalmej kampa tiMosentiliaj. Malaui katka semej nejon altepemej kampa kinpaleuijkej. Achto, tokniuan mosentiliayaj itech seki kaltsitsin tein chijchiujtoyaj ika kouit tein monotsa eucalipto. Kinpantsakuayaj ika se taman tein kemej yeskia sakat uan ika sokit kinchijchiuayaj bancas kampa motaliayaj. Axkan, tokniuan mochijchiuiliayaj ladrillos uan ijkon mochijchiuiliayaj kualtsitsin Kalmej kampa tiMosentiliaj, sayoj ke okachi kiuelitayaj bancas ke sillas, porin yejuan kijtouayaj ke okachi miakej akij itech se banca.

No nikuelitaya nikitas keniuj Jiova kinpaleuiaya miakej maj okachi kuali kitekitilikan. Nikmoujkaitaya nikitas keniuj telpochmej kayomej África motemakayaj tapaleuiskej uan niman ueliaj tein inechikol Jiova kinmachtiaya. Nejon kinpaleuij maj kiselianij okachi tekimej ompa Betel uan itech nechikolmej. Uan no, akin yankuixtok peujkaj takalpanouaj itech nechikolmej semi kinyolchikauayaj tokniuan. Miakej monamiktijkajya, sayoj ke kemej kinekiaj okachi kitekitiliskej Jiova, kiixtalijkej amo kinpiaskej konemej maski sekin semi kiniluiayaj maj kinpiakan uan kemansa hasta ininchankauan.

Satepan ke titapaleuijtoyaj ompa África 52 xiujmej, peuak nimokokoua. Tokniuan akin taixyekanayaj itech kali Betel ompa África, kijtojkej ke kuali yeskia maj tiakan Betel ompa Gran Bretaña, uan Tokniuan Oloch Taojtokaltianij kijtojkej ke ueliskia tiaskej. Semi techyolkokoj tikauaskej tekit tein tikpiayaj porin semi tikuelitayaj. Sayoj ke tokniuan nikan Gran Bretaña semi kuali techyekpiaj axkan ke tixiuejkejya.

Nikauas maj Jiova nechixyekana yejua tein okachi kuali tein nikixtaliani. Komo nikchiuaskia tein nejua niknekiskia uan nitekitiskia, amo nikpanoskia miak taman tein kuali tein nikpanok. Jiova kimatia toni okachi nechpaleuiskia (Prov. 3:5, 6). Keman katka nitelpoch niknekia nikmatis keniuj motekiti kampa semi miakej tekitij. Sayoj ke, itech inechikol Jiova nikchiuani miak tekit tein semi nechyolpaktiani. Semi niyolpakik niktekitilis Jiova uan niksentoka niyolpaki.