“KGAMAKGOLO e a makatša e bile e befile ge o e lebelela. Ke ka baka la’ng e le e telele gakaakaa go fihla magetleng? Ke ka baka la’ng e ena le hlogo e telele gakaakaa?” Mongwadi wa mantšu ao wa lekgolong la bo-19 la nywaga, Henry David Thoreau, e be e se yena feela yo a hlalosago kgamakgolo ka tsela yeo. Dikgopolo tša gore kgamakgolo e sepela ka thata e bile ga e bohlale di gakaditšwe ke ponagalo e segišago ya phoofolo ye yeo e phelago e nnoši le go bonwa ga yona ka sewelo lešokeng. Na seo ke therešo? Banyakišiši ba Amerika Leboa gotee le ba Yuropa le Asia ba utolotše ditherešo tše dintši mabapi le phoofolo ye yeo e sa tlwaelegago.

Ga go yo a ganago gore kgamakgolo ke phoofolo e kgolo kudu. Gaešita le ge phoofolo ye e ena le maoto a matelele ao a e dirago gore e bonagale e befile, maoto ao a kgona go raga sehlopha ka moka sa diphiri. Dikgamakgolo di ithuta go rutha di ena le matšatši a sego kae di sa tšwa go tswalwa, gomme di ile tša bonwa di rutha monabo wa dikhilomithara e bile di nwelela monabong wa mo e nyakilego go ba dimithara tše tshela go ya fase bakeng sa go yo iphepa ka dimela tša ka meetseng!

Kgamakgolo e kgona go retološa mahlo a yona gomme ya bona dilo tšeo di sepelago mo e nyakilego go ba ka morago ga yona ntle le gore e retološe hlogo. Nko ya yona le yona ke sedirišwa seo se nago le mohola. Banyakišiši ba šišinya gore ka ge mašobana a nko ya kgamakgolo a arogane kudu, a ka dira gore e kgone go dupelela dilo moo di lego gona. Ditsebe tša kgamakgolo ke se sengwe sa dikwi tša yona. Ditsebe tša yona di kgona go kwa go tšwa mahlakoreng ka moka, gomme di kgona go kwa medumo ya dikgamakgolo tše dingwe tše di ka bago di le bokgoleng bja dikhilomithara tše tharo!

 Dinamane tša dikgamakgolo, tšeo mongwadi yo mongwe a di hlalositšego e le tše “dibotsana wa go segiša,” di bonala di rata go tseba e bile di se na taba. Dikgamakgolo tša ditshadi di šireletša dinamane tša tšona ka go di hlokomela ka lerato le ka šedi. Dikgamakgolo tša ditshadi di hlasela selo le ge le sefe seo se nyakago go bolaya dinamane tša tšona, go akaretša le diphiri, dibere gotee le batho. Mafelelong, ge namane yeo e šetše e ena le mo e ka bago ngwaga gomme mmago yona a duša, mmago namane yeo o e raka ka bogale e le gore e ka thoma go itlhokomela.

Ka ge dikgamakgolo di eja dimela feela, di kgona bjang go tšwela pele di phela maregeng a tonyago? Tsela e nngwe ke ka go ja kudu nakong ya ge go sa ruthetše. Kgamakgolo e ja dimela tša boima bjo e ka bago bja dikhilograma tše 23 ka letšatši, go sa šetšwe gore semela seo se bokgole bja dimithara tše tharo ka godimo ga mobu goba ka tlase ga meetse. Di ikhola ka dijo tše ka go di šila mogodung wa tšona wa dikarolo tše nne, di ntšha di-aga-mmele tšeo di nyakegago gomme tša nona. Lega go le bjalo, dikgama di lebeletšana le dikotsi tše dingwe marega.

Kgamakgolo e thatafalelwa ke go kgotlelela go tonya kudu le kapoko. Marega e rata go iphelela felo gotee, ga e sepele kudu gore e ipoloke e ruthetše ka tlase ga letlalo la yona la boya leo le hlamilwego gabotse. Go thata kudu gore di phonyokge diphiri ge go ena le kapoko, eupša gantši, seo se beago kgamakgolo kotsing e kgolo ke batho—kudukudu batsomi le baotledi ba dinamelwa.

Kgamakgolo e rata di-aga-mmele tše dintši tšeo di hwetšwago letswaing leo le tšhelwago ditseleng tše dintši tše dikgolo tša ka leboa gore le tološe kapoko. Lega go le bjalo, ka ge dikgamakgolo di ena le boya bja mmala o swifetšego gomme di rata go tshela ditsela letšatši le šetše le sobetše, baotledi ga ba kgone go di bona ka pela e le gore ba efoge go di thula. Go lobilwe maphelo a batho le a dikgamakgolo ka baka la se.

Dikgamakgolo di ile tša bonwa di bapala ka go hlasela maphoto a lewatle e bile di hlapa ka boiketlo methopong ya meetse a fišago. Go bonagala dikgamakgolo tša ditshadi le dipoo di swarana ka botho nakong ya ge di goelana, gomme go botegela ga kgamakgolo ya tshadi namane ya yona go a kgahliša. Dinamane tšeo di ruilwego ke batho di tšea bahlokomedi ba tšona bjalo ka bommago tšona. Ngaka Valerius Geist o re: “Phoofolo ye yeo e sa tlwaelegago ya sefahlego sa go befa e ka kgona go kwešiša dilo ka pela, ya bontšha lerato le go botega ka mo go feteletšego.”

Lega go le bjalo, temošo še: Kgamakgolo ke phoofolo ya naga yeo e tiilego kudu le e matla. Ge go ka direga gore o e bone lešokeng, e hlomphe gomme o be kgolo kudu le yona. Go bohlokwa kudu gore o be kgole le yona ge e ba go ena le dinamanyana tša yona kgauswi le yona. Lega go le bjalo, kgonthišega gore gaešita le ge o le kgojana ka tsela e šireletšegilego, o tla makala ge o dutše o tsepeletše phoofolo ye e kgolo kudu ya lešokeng.