Ngimba umwaninu abaghile ukubelenga ibuku liliku, ili lipulintiwe pamo ili lili pafoni pamo patabuleti?

 Abakilumyana bingi babaghile ukusala ibuku ili lili pafoni pamo patabuleti. Dr. Jean M. Twenge a alembile ukuti: “Ku bandu bangulilo iyi yikulile ukubinda itolo pa linki pamo ukulonda ifindu pa intaneti, bikuketa ukuti ibuku lyakutamya ukubelenga.”

 Ukubelenga pafoni pamo pakompyuta kuli nubununu bwake. John uyu ali ni fyinja 20 ayobile ukuti: “Kusukulu kuno namanyilagha bikubombela imbombo amabuku gha pa intaneti. Fyandulagha ukufyagha mwanakalinga ifindu ifi nalondagha.”

 Abandu aba bikubelenga amabuku agha ghali pa intaneti bikufyagha mwanakalinga ifindu ifi bikulonda kangi bulipo ubununu bwake. Mwakifwanikisyo, linga umundu abindile itolo abaghile ukumanya isi amasyu agha ikulonda ghikusanusya, ukupilikisya amasyu agha ghajambuliwe, ukuketelela ividiyo, pamo abaghile ukufyagha ifindu ifyakulondiwa ifi ikulonda. Ngimba isi sikusanusya ukuti amabuku agha ghikupulintiwa ghakaya kangi nimbombo?

 Abandu bamo bighanile ukubelenga amabuku agha ghapulintiwe ukuti bapilikisye kanunu isi bikubelenga. Nongwa yafiki?

•   Ukuti baleke ukusofanisiwa. Undumyana yumo uyu ingamu yake yo Nathan ayobile ukuti, “Linga ngubelengela pafoni pamo patabuleti pikwisa ifindu kangi ifimanyisyo fimo ifi fikumbangisya ukuti ndeke ukubikako amahala ku ifi ngubelenga.”

   Karen uyu ali ni fyinja 20, yope alyaghene nindamyo yakufwana itolo. Umwene ayobile ukuti: “Linga ngubelengela pafoni pamo patabuleti, kupepe fiyo ukuti nande ukwighula ifindu ifingi pamo ukwanda ukukoma igemu.”

   Ifundo ya mu Baibolo: “Akabalilo kinu kosa kayeghe ka mbombo.”—Bakolosi 4:5.

   Ifundo yakuti mwinong’onelepo: Ngimba umwaninu abaghile ukwikola ukuti aleke ukusofanisiwa linga ikubelenga pafoni pamo patabuleti? Linga akabaghila, ngimba mubaghile ukubomba bulebule ukuti muntule umwaninu ukuti abikeghe indumbula pa isi ikubelenga?

   Ifundo yakutula: Muntule umwaninu ukupilikisya ifundo yakuti linga ikusofanisiwa ni findu ifingi pafoni pamo patabuleti bo akali ukumalisya homuweki fibaghile ukummalila akabalilo aka ayagha pakubombela ifindu ifingi.

•   Ukupilikisya. Ibuku limo ilyakuti Be the parent, please lyayobile ukuti: “Ubuketi bukunangisya ukuti abandu aba bikubelenga amabuku pafoni, patabuleti pamo pakompyuta batikupilikisya kanunu bo muno babaghile ukupilikisyila linga bikubelenga amabuku agha ghapulintiwe.

   Ikindu kimo iki kikupangisya isi kyo kyakuti abandu aba bikubelengela pafoni pamo patabuleti bikubelenga itolo kisita kwinong’onelapo pa isi bikubelenga. Nicholas Carr atile: “Pa intaneti tukulonda ukumanya ifindu fingi pakabalilo akanandi itolo.” b

   Utubalilo tumo, ukubelenga mwanakalinga kuli nubununu bwake. Loli bo muno ikuyobela Carr, indamyo iyi yikuyapo yo yakuti: “kikuya kaluso itolo kakubelengela ifindu.” Isi sibaghile ukupangisya ukuti umwaninu isibile itolo ukubopela pakubelenga kisita ukupilikisya kanunu pa isi abelengile.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Pa fyosa ifi ubaghile ukuya nafyo wiyuleghe ukusyaghania inongwa.”—Isya Mbupingamu 4:7.

   Ifundo yakuti mwinong’onelepo: Ngimba mubaghile ukuntula bulebule umwaninu ukufufuza ifindu ifingi pa nkhani iyi abelengile pafoni, pa intaneti pamo pamabuku agha ghapulintiwe?

   Ifundo yakutula: Mubombeghe ifindu mwamahala. Yikaya nkhani itolo yakuti musale ukubelenga ifyakupulintiwa pamo ifi fili pafoni. Injila syosa sibili isi sili nubununu bwake. Bwanaloli ukuti ifindu fimo fya pafoni pamo patabuleti fibaghile ukuntula umundu ukupilikisya kanunu ifi ikubelenga. Yonongwa yake mukulondiwa ukubomba mwamahala linga mukuyobesania na baninu isya bununu nu bubibi ubwa njila isi mukulonda ukuti abaninu babombeleghe pakubelenga. Mukumbukeghe ukuti abaninu bakindene.

•   Ukukumbukila. Ukufwanikisya pa isi sikubombiwa linga umundu ikubelenga ifyakupulinta ni fya pafoni pamo patabuleti, Ferris Jabr alembile mu nkhani yake iyi yili mu magazini ya Scientific American ukuti, ukubelenga ukwendela pafoni pamo patabuleti kukupangisya ukuti “ubongo bwitu bukataleghe fiyo . . . kangi tubaghile ukutoliwa ukukumbukila kanunu isi tubelengile.

   Mwakifwanikisyo, linga kubelenga ibuku ili lipulintiwe, fikutula ukuti ukumbukileghe kisita kutamiwa panongwa yakuti kuya ni kithuzi kya malo ni peji ili ifundo wayaghile. Isi sikufwana ukuti upangile ikimanyikilo mu ntu ukuti akabalilo akangi ungisakutamiwa ukuyagha ifundo iyo.

   Ukongelelapo pa isi, abakufufuza bikunangisya ukuti aba bikubelenga ifindu ifyakupulinta bikupilikisya kanunu ifi bikubelenga kangi bikufikumbukila kanunu. Abene bikukumbukila ifi babelengile panongwa yakuti bikufipilikisya kanunu fiyo.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Ubumilileghe ubumanyi ubu uli nabo kangi na mahala.”—Isya Mbupingamu 3:21.

   Ifundo yakuti mwinong’onelepo: Ngimba umwaninu ikutamiwa ukuti apilikisye pamo ukukumbukila isi abelengile pamo ukumanyila? Linga mo siyilile, ngimba mubaghile ukubomba isyafiki ukuti muntule umwaninu? Ngimba linga mubombile imbombo ibuku ilyakupulinta, fibaghile ukutula?

   Ifundo yakutula: Keta muno umwaninu ikubombela mmalo mwakuketa itolo isi umwene ighanile ukubombela imbombo linga ikubelenga. Abandu bingi bikuketa ukuti bikubelenga fiyo panongwa yakuti bikubelengela pafoni pamo patabuleti.