U TEMAIL LE REVISTAOʼ

¿Baʼaxten ku festejartaʼal le Halloweenoʼ?

PAX ICH

¿Suuk wa u kʼiinbesaʼal le Halloween teʼ tuʼux kajaʼanechoʼ? Le fiesta jeʼelaʼ suuk u beetaʼal tu luʼumil Estados Unidos yéetel Canadá, tu kʼiinil 31 tiʼ octubre. Chéen baʼaleʼ tiʼ uláakʼ luʼumiloʼobeʼ kex maʼ tu festejartaʼal Halloweeneʼ ku beetaʼal uláakʼ fiestaʼob chíikaʼanoʼob tiʼ. Maʼ xaaneʼ ku tsʼaʼabal yaanal kʼaabaʼ tiʼ pero láayliʼ yaan yil yéetel baʼaloʼob jeʼex: le pixanoʼoboʼ, le kimenoʼoboʼ, hadaʼob, demonioʼob yéetel le Kʼaasilbaʼaloʼ. (Ilawil le cuadro « Kʼiinbesajoʼob chíikaʼanoʼob tiʼ le halloweenoʼ»).

MAʼ XAANEʼ techeʼ maʼ ta creertik le baʼaloʼob yaan yil yéetel le pixanoʼoboʼ Chéen ka festejartik Halloween yéetel a paalal utiaʼal a divertirkabaʼex. Chéen baʼaleʼ yaan máakoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ le kʼiinbesajaʼ peligroso. ¿Baʼaxten?

Junpʼéel enciclopedia ku tʼaan yoʼolal le kʼiinbesajoʼob ku beetaʼal Estados Unidosoʼ ku yaʼalik: «Le Halloweenoʼ ku beetaʼal utiaʼal u kʼaʼajsaʼal le pixanoʼoboʼ». (Ilawil le cuadro « Bix káajik u beetaʼal le halloweenoʼ»). Yaʼab kʼiinbesajoʼob ku beetaʼaleʼ chíikaʼanoʼob tiʼ le Halloweenoʼ tumen maʼ teʼ Biblia u taaloʼoboʼ yéetel maases ku beetaʼal utiaʼal u adorartaʼal le kimenoʼoboʼ.
Ku yaʼalaʼaleʼ le Halloweenoʼ Estados Unidos káaj u beetaʼal chéen baʼaleʼ bejlaʼeʼ tsʼoʼok u maas yaʼabtal le luʼumiloʼob tuʼux ku festejartaʼaloʼ. U maas yaʼabil le máakoʼoboʼ maʼ u yojloʼob baʼaxten káaj u beetaʼaliʼ yéetel baʼax u kʼáat u yaʼal le adornoʼob ku meyajoʼoboʼ. Yaʼab tiʼ le adornoʼob ku meyajtiʼoboʼ yaan baʼax u yil yéetel le pixanoʼoboʼ. (Ilawil le cuadro « ¿Bix káajik?»).
Le máaxoʼob yanoʼob ichil le religión wiccaoʼ ku practicarkoʼob j-meenil yéetel uláakʼ ritoʼob, letiʼobeʼ ku yaʼalikoʼob Samhain tiʼ le Halloweenoʼ, jeʼex kʼaj óolaʼanil kaʼachoʼ. Tsʼoʼoleʼ letiʼe kʼiinbesajil maas importante utiaʼaloʼoboʼ. Teʼ periódico USA Today jóoʼsaʼab le baʼax tu yaʼalaj juntúul brujaoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Kéen festejartaʼak tumen le cristianoʼob le Halloweenoʼ jach kiʼimak k-óol tumen sin ke u yojéeltikoʼobeʼ táan u múul festejaroʼob t-éetel».
Le Halloweenoʼ junpʼéel kʼiinbesajil minaʼan teʼ Bibliaoʼ. Deuteronomio 18:10, 11, ku yaʼalik: «Ichileʼexeʼ maʼ unaj u yantal [...] mix máak ka u chuchuknaʼat baʼax ku taal u kʼiin, mix máak ka u beet magia, mix máak ka u jóoʼs suerte, mix juntúul j-meen, mix máak ka u pulyaʼajt máak, mix juntúul máak ku yaʼalik ku tʼaan yéetel le kimenoʼoboʼ, mix máak ka u kaxt u yáantaj juntúul j-meen yéetel mix máak ka u kʼáat u yáantaj le kimenoʼoboʼ» (Ilawil xan Levítico 19:31; Gálatas 5:19-21).

Maʼ xaaneʼ maʼ a wojel kaʼach tuláakal le baʼaloʼobaʼ. Le oʼolal maʼalob ka a jóoʼs u súutukil a investigartik baʼaxten ku beetaʼal le kʼiinbesajoʼobaʼ. Beyoʼ maʼ xaaneʼ jeʼel a chʼaʼtuklik maʼ a festejartik jeʼex u beetaʼal tumen yaʼab máakoʼobeʼ.

«Kéen festejartaʼak tumen le cristianoʼob le Halloweenoʼ jach kiʼimak k-óol tumen sin ke u yojéeltikoʼobeʼ táan u múul festejaroʼob t-éetel» (Le baʼax tu yaʼalaj juntúul bruja teʼ periódico USA Today)

¿BIX KÁAJIK?

Tuʼux u taal yéetel bix káajik u beetaʼal jujunpʼéel baʼaloʼob teʼ Halloweenoʼ

VAMPIROʼOB, HOMBRES LOBO, BRUJAʼOB YÉETEL ZOMBIʼOB: Tuláakal le jeʼelaʼ yaan baʼax u yil yéetel le demonioʼoboʼ.

CHʼUJKOʼOB: Úuchjeakileʼ le celtaʼoboʼ ku usarkoʼob chʼujkoʼob utiaʼal maʼ u beetaʼal loob tiʼob tumen le kʼaakʼas pixanoʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ le iglesiaoʼ tu yaʼalaj tiʼ le máakoʼoboʼ utiaʼal U kʼiinil le Santoʼoboʼ ka xiʼikoʼob u kʼáatoʼob janal teʼ najoʼoboʼ yéetel ka u beetoʼob junpʼéel oración yoʼolal le kimenoʼoboʼ. Bey suukchajik u kʼáataʼal chʼujkoʼob utiaʼal Halloweenoʼ.

DISFRAZOʼOB: Úuchjeakileʼ le celtaʼoboʼ ku usarkoʼob mascaroʼob jach kʼaastak tumen ku yaʼalikoʼobeʼ beyoʼ le pixanoʼoboʼ yaan u tuklikoʼob letiʼobeʼ pixanoʼob xan yéetel maʼ tun beetbiltiʼob mix baʼal. Jujunpʼíitileʼ le iglesiaoʼ joʼopʼ xan u beetik le baʼax ku beetik le celtaʼob tu kʼiinil u kʼaʼajsaʼal le kimenoʼoboʼ bey xan tu kʼiinil le santoʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ le máakoʼoboʼ káaj u máanoʼob joonaj joonajil u vestirmubaʼob de santoʼob, de ángeleʼob wa de demonioʼob.

KʼÚUMOʼOB: Úuchjeakileʼ le máakoʼoboʼ utiaʼal u beetkoʼob u bin le kʼaakʼas pixanoʼoboʼ ku jolikoʼob junpʼéel clase verdura ku kʼaabaʼtik nabo, lelaʼ chíikaʼan tiʼ le remolachaoʼ, yéetel ku tsʼáaikoʼob junpʼéel kib ichil. Letiʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ le kiboʼ ku representartik le máaxoʼob yanoʼob teʼ purgatoriooʼ. Ka máan kʼiineʼ tu lugar u usartaʼal naboʼobeʼ káaj u usartaʼal kʼúumoʼob.

BIX KÁAJIK U BEETAʼAL LE HALLOWEENOʼ

SIGLO V t. t. J.

Le celtaʼoboʼ ku beetkoʼob u fiestail Samhain tu jóokʼbal octubre tumen ku tuklikoʼobeʼ teʼ mes jeʼeloʼ maas yaʼab demonioʼob yéetel fantasmaʼob ku máan.

SIGLO I ts. t. J.

Le romanoʼoboʼ ku conquistarkoʼob le celtaʼoboʼ yéetel ku káajal xan u festejarkoʼob u fiestail Samhain.

SIGLO VII

Le papa Bonifacio IV ku yaʼalik ka káajak u festejartaʼal u kʼiinil le santoʼob cada añooʼ utiaʼal u kʼaʼajsaʼal le máaxoʼob kíimsaʼaboʼob yoʼolal u religiónoʼoboʼ.

SIGLO XI

Káaj u meyaj u kʼiinil 2 tiʼ noviembre utiaʼal u kʼaʼajsaʼal le kimenoʼoboʼ.

SIGLO XVIII

Le máakoʼoboʼ ku káajal u usarkoʼob le kʼaabaʼ Halloweenoʼ.

SIGLO XIX

Yaʼab máakoʼob ku taaloʼob Irlandaeʼ ku binoʼob kajtal Estados Unidos teʼeloʼ ku seguer u festejarkoʼob le Halloweenoʼ. Ka máan kʼiineʼ káaj u xaʼakʼtaʼal yéetel le baʼaxoʼob suuk u beetaʼal tumen le máakoʼob ku taaloʼob África, Alemania, Gran Bretaña yéetel uláakʼ luʼumiloʼoboʼ.

SIGLO XX

Tiʼ tuláakal u luʼumil Estados Unidoseʼ ku káajal u festejartaʼal le Halloweenoʼ.

SIGLO XXI

U fiestail le Halloweenoʼ ku suut junpʼéel negocio ku pʼatik u millonesil dólares tiʼ le máakoʼoboʼ.