Bushe Umwana Wandi Afwile Ukuya ku Sukulu?

BUSHE kuti mwaumfwa shani ukufilwa ukubelenga amashiwi yalembelwe pali lino ibula? Ni shani nga teti mulande ne ciNgeleshi cine? Kuti mwaumfwa shani nga tamwaishiba ne fya kusanga apabela icalo cenu pali mapu? Abana abengi bakakula ifyo fine. Ngo mwana wenu?

Bushe umwana wenu afwile ukuya ku sukulu? Mu fyalo ifingi, lifunde ukuti abana bafwile ukuya ku sukulu lya ku praimari na sekondari kabili ilingi tabalipilisha no kulipilisha. Akabungwe ka Convention on the Rights of the Child (Insambu sha Bana) katila umwana onse alikwata insambu sha kuya ku sukulu. E fisosa ne cipani ca nsambu sha bantu bonse ica Universal Declaration of Human Rights. Lelo, mu fyalo fimo amasukulu balalipilisha kabili abafyashi balacula sana pa kusanga indalama sha ku sukulu. Natubebete uyu mulandu ilyo tuletontonkanya pa bafyashi Abena Kristu abalefwaya abana babo ukusambilila, ku sukulu nelyo mu musango umbi.

Abasambilile Abalembwa mu Baibolo

Ababomfi ba kwa Lesa abengi abalumbulwa mu Baibolo balishibe ukubelenga no kulemba. Petro na Yohane abatumwa ba kwa Yesu, baali baYuda abalondo lelo balembele amabuuku ya mu Baibolo mu ciGriki, te mu citundu cabo ica ku Galili. * Abafyashi babo bafwile balishininkishe ukuti abana babo basambilila amasomo ya kutendekelako. Bakalemba bambi aba Baibolo mu musango umo wine bali ni kacema Davidi, shibulimi Amose, na munyina uwa kwa Yesu Yuda, nakalimo uwaali kabasa.

Yobo alishibe ukubelenga no kulemba, kabili ibuuku lya mu Baibolo ilyainikwa ishina lyakwe lilangilila ukuti alishibeko fimo ifya sayansi. Nakalimo alishibe ne fya kulemba ilyashi, pantu ifyo alembele ifyayambulwa mwi buuku lya kwa Yobo fyaba mashiwi ya nshintu. Na kabili twalishiba ukuti Abena Kristu ba kubalilapo balisambilile pantu ifyo bafwile balelanshanya mu Malembo fyalisangwa pa fimokolwa fye bumba.

Amasomo Yalicindama ku Bena Kristu

Abena Kristu bonse bafwile ukulunduluka mu kwishiba Baibolo nga bengatemuna Lesa. (Abena Filipi 1:9-11; 1 Abena Tesalonika. 4:1) Umukoosha mu kubomfya Amalembo ne mpapulo shafwilisha ukusambilila Baibolo kuti kwalenga umo ukulunduluka lwa ku mupashi. Apo Lesa alipekanya Icebo cakwe icalembwa, enekela aba mupepa ukwishiba ukubelenga. Ukubelenga Baibolo no kumfwikisha yene kulenga cayanguka ukukonka ukufunda kwa iko. Kwena, nalimo kuti twabelenga imbali sha iko ukucila pa muku umo pa kuti tumfwikishe ifishinka no kwetetulapo.—Amalumbo 119:104; 143:5; Amapinda 4:7.

Cila mwaka, abantu ba kwa Yehova bapokelela impapulo shacindama ishingi ishipekanishiwa no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 24:45-47) Ishi mpapulo shilanda pa mikalile ya mu lupwa, imyata, imipepele, sayansi, na malyashi yambi ayengi. Ne cacilapo ukucindama, mwaba ukufunda kwa mu Malembo  pa fya ku mupashi. Nga ca kuti abana benu tabaishiba ukubelenga, bakapusulwa ifyebo fyacindama ifingi.

Ukusambilila ilyashi lya kale ilya bantunse kwalicindama pantu kutwafwa ukumfwikisha umulandu tukabila Ubufumu bwa kwa Lesa. Ukwishiba ifyebo fya kutendekelako ifya geography na ko kusuma. Baibolo ilalanda pa ncende ishingi, pamo nga Israele, Egupti, na Greece. Bushe umwana wenu kuti asonta ifi fyalo pali mapu? Bushe kuti asonta apabela icalo e kalamo? Umuntu nga teshibe ifya kusanga ifyalo pali mapu nakalimo kuti apelebela ukufishapo bukapyunga bwakwe mu ncende atuminwe ukubombela.—2 Timote 4:5.

Imilimo mu Cilonganino

Baeluda ba Bwina Kristu na babomfi batumikila baba ne milimo iingi iisanshamo ukubelenga. Ku ca kumwenako, bafwile ukupekanya amalyashi ya kulongana kwa cilonganino. Bakabila ukusunga ifyalembwa fya misangulo ne fya kupelelapo impapulo. Nga tabaile ku sukulu, nalimo kuti cabakosela sana ukubomba iyi milimo bwino.

Ababomfi ba kuitemenwa babomba pa mayanda ya Bethel mwi sonde lyonse. Pa kuti aba babomfi ba kuitemenwa balelanshanya bwino no kubomba incito, pamo nga ukupilibula impapulo no kulungisha bamashini, bafwile ukwishiba ukubelenga no kulemba mu lulimi lukalamba ulwa ico calo bekalamo. Nga ca kuti abana benu bali no kuipakisha amapaalo yapala aya, ilingi isukulu lilafwaikwa. Milandu nshi imbi iisuma iya kutumina umwana wenu ku sukulu?

Ubupiina no Kutiina Imipashi

Limo abapiina balapelelwa. Lelo, inshita shimo amasomo kuti yapususha ifwe na bana besu. Abantu abanono fye abashasambilila e bekalako bwino. Abana na bafyashi inshita shimo balafwa pa mulandu wa kuti tabakwete indalama sha kulipila ku cipatala pa kuti bondapwe. Abantu abashapwile isukulu nelyo abashaileko ilingi balalwala ubulwele bwa kondoloka ku nsala kabili bekala mu mayanda ayashaba bwino. Amasomo nelyo ukwishiba fye ukubelenga no kulemba kuti kwayafwa ukuwamyako imikalile.

Ukusambilila na ko kulacefyanyako ukutiina imipashi. Kwena, ukutiina imipashi kwaliseeka ku bantu basambilila na bashasambilila. Lelo abashasambilila pambi kuti bakopekwa bwangu no kubaliila pa mutwe ukucila basambilila, apo te kuti babelenge ifyebo ifilelanda pa kufutika kwa musango yo. E ico, balatiina sana imipashi kabili basumina ukuti bamucapi kuti baposha umuntu mu cipesha amano.—Amalango 18:10-12; Ukusokolola 21:8.

Amasomo Tayabelako fye Ukwingila Incito

Abengi bamona kwati ubufwayo bwine bwine ubwa kuya ku sukulu bwa kunonka icuma. Lelo, abantu basambilila bamo tababomba no kubomba nelyo tabakwata indalama shikumanisha ifyo bakabila. E ico abafyashi bamo nalimo kuti batontonkanya ukuti cili fye nangu umwana tabamutumine ku sukulu. Ukusambilila ku sukulu kulacila pa kwafwa ukwishiba ifya kusanga indalama; kupangasha abana ifya kwikala imikalile isuma. (Lukala Milandu 7:12) Nga ca kuti umuntu alishiba ukulanda, ukubelenga, no kulemba ululimi lukalamba ulwaba mu calo ekala, ukucila ukutiina  cilamwangukila ukulanshanya na babomba ku cipatala, aba mu buteko, nelyo ababomfi ba ku banki.

Mu ncende shimo, abana abashasambilila nakalimo kuti baingila incito uko bengasambilila incito pamo nga ukukula, ukwipaya isabi, ukubila, nelyo imilimo imbi. Ukusambilila incito kwaliwama, lelo nga ca kuti aba bana tabaile ku sukulu, napamo tabakeshibe ukubelenga no kulemba bwino. Nga ca kuti pa kubala balile ku sukulu kabili lyene basambilila incito, ukwabula ukutwishika te kuti babaliile pa mutwe kabili kuti baikala bwino.

Yesu wa ku Nasarete aali ni kabasa kabili afwile asambilile uyu mulimo kuli wishi umuleshi, Yosefe. (Mateo 13:55; Marko 6:3) Yesu na kabili alisambilile, pantu na lintu aali ne myaka 12, ali na maka ya kulanshanya bwino na bantu basambilila aba pe tempele. (Luka 2:46, 47) Kuli Yesu, ukusambilila incito takwalengele afilwa ukusambilila amasomo yambi.

Bushe Abana Abanakashi na bo Bafwile Ukuya ku Sukulu?

Inshita shimo abafyashi batuma abana abaume ku sukulu ukucila abana banakashi. Napamo abafyashi bamo batontonkanya ukuti ukutuma abana banakashi ku sukulu kwa mutengo sana kabili batila abanakashi kuti baleafwa sana banyinabo pa kwikala fye pa ng’anda akasuba konse. Lelo ukukanasambilila kuti kwalenga umwana mwanakashi ukukanatunguluka. Ulupapulo lwa kabungwe ka United Nations  Children’s Fund (UNICEF) lutila: “Ukufwailisha kwalangilila ukuti ukutuma abanakashi ku sukulu ni nshila imo iisuma iya kupwishishamo ubupiina.” (E filanda ulupapulo lulanda pa bapiina na bana ulwa Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries) Abanakashi abasambilila balaipangasha bwino mu mikalile kabili balapingula bwino, ica kuti balanonsha bonse mu lupwa.

Ukufwailisha icilenga imfwa sha bana banono mu Benin, ku Masamba ya Africa, kwalangilile ukuti pa bafyashi abanakashi 1,000 abashasambilila, abana babo 167 balafwa ilyo tabalakumanya imyaka isano, lelo pa banakashi abapwile amasambililo ya ku sekondari abafwilwa abana baba ni 38. Ba UNICEF basondwelela abati: “E ico apapelele banamayo ukusambilila e cipima impendwa ya bafwilwa abana banono mu Benin, nga fintu caba mwi sonde lyonse.” E co kanshi, ukutuma abana banakashi ku sukulu kuti kwaleta ubusuma ubwingi.

Bushe Amasukulu ya Shibukeni E Yafwaikwa Epela?

Inte sha kwa Yehova balatungulula amasukulu ya shibukeni uko yalekabilwa ku baba mu cilonganino abashibelenga. * Uku kutantika kusuma kulafwa abantu ukusambilila ukubelenga, maka maka mu lulimi lwabo ulwa cikaya. Bushe uku kutantika kwalilinga ukupyanika pa masambililo ya ku sukulu? Bushe mulingile ukwenekela icilonganino ukusambilisha abana  benu nangu ca kuti amasukulu e ko yaba kuntu mwikala?

Nangu ca kuti amasukulu ya shibukeni mitantikile isuma iyapangwa ne filonganino fya Nte sha kwa Yehova, sana sana yabelako abakalamba abashakwete ishuko lya kuya ku sukulu ilyo bali abaice. Nalimo abafyashi babo tabaishibe ubusuma bwa kusambilila, nelyo takwali amasukulu. Abantu ba musango yo kuti bayafwiwa pa kusambilishiwa mu masukulu ya shibukeni ayatungululwa mu filonganino. Lelo aya masukulu tayafwile ukupyanikwa pa masambililo basambilisha ku sukulu kabili tayatantikilwa ku kufunda amasomo ya ku praimari. Amasambililo pamo nga sayansi, insamushi, ne lyashi lya kale tafisambilishiwa muli aya masukulu ya shibukeni. Lelo, yasambilishiwa mu masukulu ya buteko.

Mu Afrika, amasukulu ya shibukeni yasambilishiwa maka maka mu ndimi sha cikaya kabili ni limo limo fye yatungululwa mu lulimi lukalamba ulwa ico calo. Lelo, ku sukulu ilingi line basambilisha mu ciNgeleshi. Na kabili ici caliwama pantu ifitabo ifingi ne fya kubelenga fimbi ifyalekanalekana fyalembwa mu ciNgeleshi. Nangu ca kuti amasukulu ya shibukeni kuti yalunda pa masambililo umwana asambilila ku sukulu, te kuti yapyane amasambililo ya kwi sukulu lya buteko. Nga kuti mwakumanisha, bushe tamulingile ukutuma abana ku sukulu pa kuti basambilile?

Umulimo wa Bafyashi

Abaume abatungulula mu kubombela ukukabila kwa cilonganino ukwa fya ku mupashi bafwile ukuba Abena Kristu ba ca kumwenako. Bafwile ukutungulula “bwino” aba mu ng’anda na bana. (1 Timote 3:4, 12) Ukutungulula “bwino” kuti kwasanshamo ukucita fyonse ifingabomba ku kwafwa abana besu ukucingililwa ku mafya yengabaponena ku ntanshi.

Lesa alipeela abafyashi ba Bwina Kristu umulimo ukalamba. Bafwile ukukusha abana babo umwabela Icebo cakwe no kubafwa ‘ukutemwa ukwishiba.’ (Amapinda 12:1; 22:6; Abena Efese 6:4) Umutumwa Paulo alembele ati: “Na cine umuntu nga tasakamana abantu bakwe, pali bufi aba mu ng’anda yakwe iine, ninshi nakaana icitetekelo kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” (1 Timote 5:8) Abana besu bafwile ukutumwa naku sukulu.

Amasukulu inshita shimo tayafikapo ukusambilisha bwino pa mulandu wa kufulisha kwa bana ba masukulu, ukukanakwata indalama, nelyo bakafundisha napamo abashipoosako mano kukusambilisha pa mulandu wa kuti bafola indalama ishinono. E ico, calicindama abafyashi ukwangwako sana ku fyo abana babo balesambilila ku sukulu. Caliba bwino ukwishiba bakafundisha, sana sana ilyo isukulu lyabuuka fye, ukubepusha fye no kumupandako amano ifyo abana bengaba abasambi basuma. E co bakafundisha kuti bayumfwa ukuti balatashiwa kabili kuti bakuntwa ukubombesha sana ukusambilisha bwino abana.

Ukuya ku sukulu lubali lwacindama ulwa kulunduluka kwa mwana. Amapinda 10:14 yatila: “Aba mano babiko kwishiba.” Sana sana ici ca cine lintu kwaba ukwishiba Baibolo. Abantu ba kwa Yehova—e kutila abaice na bakalamba—bafwile ukuba abasambilila pa kuti bafwilishe bambi lwa ku mupashi kabili ‘pa kuti baibikilisheko ukuipeela kuli Lesa nga basuminishiwa, abashingaba na ca kukwatilapo insoni, abalungika bwino icebo ca cine.’ (2 Timote 2:15; 1 Timote 4:15) E co, bushe abana benu bafwile ukuya ku sukulu? Ukwabula ukutwishika mwalasondwelela ukuti bafwile ukuya ku sukulu, lelo ifingi fikashintilila pa fingabomba mu calo mu mwenu. Lelo abafyashi Abena Kristu balekabila ukwasuka ici cipusho cacilanapo ukucindama, ‘Bushe abana bandi bafwile ukusambilila?’ Te mulandu na kuntu mwikala, bushe tamulesumina ukuti umwana wenu afwile ukuya ku sukulu?

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 12, 13]

NGA CA KUTI UMWANA TETI AYE KU SUKULU

Kuti kwaba ifingalenga umwana wenu afilwa ukuya ku sukulu. Ku ca kumwenako, magazini ilanda pa mbutushi iya Refugees yashimike ukuti umwana fye umo pa bana basano e wingaya ku sukulu mu nkambi sha mbutushi. Inshita shimo, bakafundisha kuti bafwita imilimo pa nshita ntali kabili ici kuti calenga amasukulu yaisalwa. Amasukulu nalimo kuti yaba ukutali sana nelyo te kuti yabe ku ncende shimo. Ukupakasa Abena Kristu na ko kulenga abana ukutamfiwa pa sukulu.

Kuti mwayafwa shani abana benu nga kwaba ifya musango yo? Cinshi mwingacita nga ca kuti mwakwata abana abengi kabili mwikala ukwaba amasukulu yakosesha umutengo ica kuti mwafilwa ukubatuma bonse ku sukulu? Lelo, bushe kuti mwakumanisha ukutuma umwana umo nelyo babili ku sukulu ukwabula ukubalenga baba mu bwafya bwa ku mupashi? Nga mwacite fyo, nalimo kuti baba na maka ya kusambilisha abana benu bambi ifyo balesambilila ku sukulu.

Mu fyalo fimo balasambilisha abana pa ng’anda. * Muli uku kutantika, umufyashi umo ilingi line asambilisha umwana pa ma-awala yanono cila bushiku. Mu nshita sha fikolwe, abafyashi balitungulwike bwino ukusambilisha abana babo. Cimoneka kwati pa mulandu wa fyo akanshiwe bwino ku bafyashi, umwana wa kwa Yakobo, Yosefe, alifikilepo ukwangalila abantu lintu ali fye umwaice.

Amasambililo ya ku sukulu, nelyo programu ya kusambilisha, nakalimo kuti cayafya ukukwata mu ncende sha musango yo pamo nga mu nkambi sha mbutushi, lelo abafyashi kuti babomfya impapulo shisabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova ngo mwakufumya ifya kufunda. Ku ca kumwenako, icitabo ca Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo kuti cayafwa sana ukufunda abana banono. Magazini wa Loleni! mwaba ifipande ifilanda pa malyashi yalekanalekana. Icitabo ca Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? kuti cabomfiwa kukusambilisha amasambililo ya sayansi. Icitabo ca Yearbook of Jehovah’s Witnesses calikwata mapu munono uwa calo kabili cilondolola pa lwa mikalile ne fyo umulimo wa kushimikila ubombwa mu ncende shalekanalekana.

Ifisuma ifingi kuti fyapwishishiwa nga ca kuti ukufunda na kupekanishiwa bwino kabili kwayangukila abana ukufyumfwikisha. Nga batwalilila ukubelenga no kusambilila, bakangukililwa ukuya ku sukulu nga ca kuti lyasangwa ku ntanshi. Nga mwatantika bwino kabili mwabombesha, kuti mwayafwa abana benu ukusambilila bwino. Mwandini co kuti cabanonsha nga nshi!

[Futunoti]

[Icikope]

Cinshi mwingacita nga mwikala uko abana benu te kuti baye ku sukulu?