1-2. Bipangi muka bibakapanga bakulunu mu cikungulukilo?

 NGA mu bangamba ba cikungulukilo hamo muli nakulinga mumwasela kukala na bifwa byanapande kukala nabyo ndolome mangana apwe mukulunu mu cikungulukilo. Kuma mwapwisamo bitondeka mangana mupange eci “cipangi cacibwa” ndi?—1 Timo 3:1.

² Bipangi muka bibakapanga bakulunu? Bakulunu bakakela bandolome na bandokazi mwanja waubwa wa kupanga na nzili cipangi ca kwambulula. Bakalongesa na kulinga mangezi abunyungi. Co lalo bakakanyamesa bandolome na bandokazi kwitila mu byuma bibendeka na kulinga. Mukemwo Mbimbiliya ikabatumbula ngwayo: ‘Banalume baje bapwa bwana.’—Efeso 4:8.

3. Ndolome asa kupwisamo bati bitondeka mangana apwe mukulunu mu cikungulukilo? (1 Timothi 3:1-7; Tito 1:5-9)

³ Ndolome asa kupwisamo bati bitondeka mangana apwe mukulunu mu cikungulukilo? Cashu cakala naco munu keti cikeco casa kulingisa bamwangule kupwa mukulunu. Mu kaye banu bakabana bipangi mwafwa ya cashu cibakala naco. Oku kunaliseze na kupwa mukulunu. Ndolome uje ashaka kupwa mukulunu napande kulingako bimo keti kukala lika na cashu ca kulongesa na kwambulula mwamubwa. Ndolome basa kumwangula kupwa mukulunu nga akala na bifwa bili ku mukanda wa 1 Timothi 3:1-7 na Tito 1:5-9. (Tandeni.) Muno mu cilongesa tusimutwiya bifwa bibanendeka oku ku mavesi. Cakulibanga, tusimutwiya byanapande kulinga ndolome mangana akale na lutsimo lwalubwa. Camucibali, tusimutwiya byanapande kulinga mangana apwe mutwe wa naanga  wamubwa. Camucitatu, tusimutwiya byanapande kulinga mangana apangele bandolome na bandokazi mukubwahelela.

KUKALA NA LUTSIMO LWALUBWA

4. ‘Kujeneka kukala na ha kutupayela’ kulumbununa bika?

⁴ Ndolome uje ashaka kupwa mukulunu “kapandele kukala na cuma ca kumupayela.” Kulumbununa ngwabo napande kukala na bifwa byabibwa mangana bandolome na bandokazi bamusingike. Co lalo napande kukala na “lutsimo lwalubwa ku banu ba hanja.” Banu banasa kwendeka byuma byabibi ha byuma bitwakulahela, oloni kubapandele kutupaya mwafwa ya bilinga byetu. (Danie 6:4, 5) Ngeci lihuleni ngweni: ‘Kuma bandolome na bandokazi bakanjimono kupwa munu wa kulongwa ndi?’

5. Mwafwa bika mukulunu napande kupwa “muka-kuzema bubwa”?

⁵ Ndolome uje ashaka kupwa mukulunu napande kupwa “muka-kuzema bubwa.” Oku kwasa kumulingisa amone bifwa byabibwa bibakala nabyo bakwabo na kubashangala mwafwa ya bifwa byabo byabibwa. Co lalo kwasa kumulingisa alingile bakwabo byuma byabibwa manene bije kubasinganyekele ngwabo asa kubilinga. (1 Tesa 2:8) Mwafwa bika bakulunu banapande kupwa ‘baka-kuzema bubwa’? Mwafwa bakapangesa simbu yabo mu kulinga mangezi a bunyungi na kupanga bipangi bya cikungulukilo. (1 Pita 5:1-3) Nameme ngoco bakabwahelela mubakakwasa bakwabo.—Bili 20:35.

6. ‘Muka-kutambula bangenzi’ wafwa bati? (Bahebelu 13:2, 16; taleni na cikupulo.)

⁶ Napande kupwa ‘muka-kutambula’ bangenzi. Asa kulinga ngoco nga alingila bakwabo byuma byabibwa kwambateselela na baje kubapwile babusamba bendi. (1 Pita 4:9) Dikishinali ya majwi amu Mbimbiliya imo yendekele ngwayo: “Munu uje wapwa muka-kutambula bangenzi akamwesa ngozi nameme ku banu baje kazibuka, co akabwahelela kubalanya ku njibo yendi.” Ngeci lihuleni ngweni: ‘Kuma njikatambula mwamubwa bangenzi ndi?’ (Tandeni Bahebelu 13:2, 16.) Muka-kutambula bangenzi akamwesa ngozi ku banu boshe. Cakumwenako, akatambula tuhutu na bandolome baje banaija na kwendeka ñanda kutunda ku cikungulukilo ceka hamolika na tunyungi bakuzenguluka.—Gene 18:2-8; Prov 3:27; Luka 14:13, 14; Bili 16:15; Loma 12:13.

7. ‘Kujeneka kuzema manene bimbongo’ kulumbununa bika?

⁷ “Keti muka-kuzema bimbongo.” Kulumbununa  ngwabo mukulunu kapandele kwaka manene mbunge ku byuma bya ku mubila kutubakana bya ku sipilitu. Napande kutwameka bya Bumwene mu mutamba wakulibanga ipwe wa kufuka nambe kahutu. (Mate 6:33) Napande kupangesa simbu yendi nzili yendi na byuma byalinabyo mu kupangela Yehova na kunyunga mwamubwa naanga yendi na kukwasa cikungulukilo. (Mate 6:24; 1 Iwa 2:15-17) Ngeci lihuleni ngweni: ‘Njamona bati bimbongo? Kuma njikajauka na byuma binjili nabyo ndi? Kuma njikaka lika mbunge kukutonda bimbongo na byuma bya ku mubila ndi?’—1 Timo 6:6, 17-19.

8. Mwasa kumwesa bati ngweni mwapwa ‘baka-kukwata mbunge’, co ‘mukalingi byuma mu kwesekela’?

⁸ Mukulunu napande ‘kulinga byuma mu kwesekela’ na ‘kukwata mbunge.’ Nga alinga ngoco, co amwesa ngwendi akalingi byuma mu ngila inapande. Ngeci kapandele kulinga byuma mu kutubakanesa. Cakumwenako, kapandele kulya manene na kunwa manene, co napande kukala na sholwesi yaibwa na kwangula mwamubwa byakulizima nabyo buli. Kapandele kutembwinina futisi ya baka-kaye. (Luka 21:34; Jems 4:4) Napande kukwata mbunge nga bakwabo banamulingi mwamubi. ‘Kapandele kupwa citakwa’, co kapandele kupwa muka-kunwa manene bwala. Ngeci lihuleni ngweni: ‘Kuma njikalingi byuma mu kulibindika na mu kwesekela ndi?’

9. ‘Kusinganyeka mwamubwa’ na ‘kulinga byuma mubinapande’ kulumbununa bika?

⁹ Co lalo napande kupwa “muka-kusinganyeka mwamubwa.” Kulinga ngoco, kumukwasa elule bwino biñanda kupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya. Napande kuzibuka mwamubwa mwakupangesela binangulo bya mu Mbimbiliya mu byuma byoshe. Oku kumukwasa angule mwamubwa byakulinga na kupwa muka-kuzibisisa. Kapandele kuzambwila kwangula byakulinga simbu kanda atondesese mwamubwa bukaleho bwa ñanda. Oloni napande kutondesesa mwamubwa bukaleho bwa ñanda. (Prov 18:13) Kulinga ngoco, kumukwasa mangana angule mwamubwa byakulinga bije bimwesa mwakasinganyekela Yehova. Napande kupwa “muka-kulinga byuma mubinapande.” Kulumbununa ngwabo napande kunyunga mwamubwa simbu na kunoneka mwamubwa byuma. Napande kupwa muka-kukabangeya mashiko, co banu banapande kumukulahela. Nga ndolome uje ashaka kupwa mukulunu mu cikungulukilo akala nebi bifwa, co akala na lutsimo lwalubwa ku bandolome na bandokazi bendi. Tusimutwiyeni oni byanapande kulinga mukulunu mangana apwe mutwe wa naanga wamubwa.

PWENI MUTWE WA NAANGA WAMUBWA

10. Ndolome asa kutwamenena bati mwamubwa naanga yendi?

¹⁰ Nga mwapwa mutwe wa naanga, co mushaka kupwa mukulunu mu cikungulukilo, naanga yeni nayo inapande kukala na bifwa byabibwa. Ngeci ‘munapande kutwamenena mwamubwa baka-njibo yeni,’ kulumbununa ngwabo munapande kunyunga mwamubwa naanga yeni na kwangula mwamubwa byakulinga mu naanga. Munapande kutwamenena kulemesa kwa naanga simbu yoshe. Baka-naanga yeni banapande kuya ku biwano simbu yoshe, co lalo munapande kubakwasa bapange mwamubwa cipangi ca kwambulula. Mwafwa bika kwapwa kwa seho kulinga ngoco? Kapositolo Paulu wendekele ngwendi: “Nga munu kazibuka kutwamenena bakunjibo yendi babenya, co asa kunyunga bati cikungulukilo ca Njambi?”—1 Timo 3:5.

11-12. Bilinga bya mwana byasa kukundama bati ndolome uje ashaka kupwa mukulunu? (Taleni na cikupulo.)

¹¹ Nga mwapwa cisemi, co muli na bana baje bali mwisi ya myaka 18 bamuli na kulela, bana beni banapande ‘kulyaka kwisi, baje baka manene mbunge ku byuma.’ Munapande kubalongesa mu ngila yaibwa. Cili bene mushaka ngweni bana beni bapwe bakubwahelela na kujolelela ngwe mwa bana bakwabo. Nameme ngoco, munapande kubalongesa bamyononoke na kukala na kasingimiko na kulinga mwamubwa byuma. Co lalo  munapande kubakwasa bakanyamese busamba bwabo na Yehova na kuyoya mu kulitombola na binangulo bya mu Mbimbiliya na kubakwasa bapwisemo bitondeka mangana babambwitike.

¹² “Uje ali na bana ba kutaba baje kubatsimanene na bilinga byabibi, co lalo keti baka-kutengulukila.” Nga ndolome wakala na mwana wa kumbwitika nambe uje ali muyehi na kumumbwitika, owo mwana nga nalingi bubi bunasa kukundama bati ishe? Nga owo ndolome kalongesele mwamubwa owo munendi, co bikebyo binamulingisa alinge bubi, banapande kumunyeka bipangi mu cikungulukilo.—Taleni Kaposhi ka Kukengela ka silozi ka October 15, 1996 ha lipu 17 pala 6-7.

KWASENI CIKUNGULUKILO

13. Mwasa kupwa bati ‘baka-kuzibisisa’ na ‘kujeneka kupwa ba mwatala temo’?

¹³ Bandolome baje bakala na bifwa byabibwa bakakwasa manene cikungulukilo. “Muka-kuzibisisa” akeseka mwoshe mwasela kukala mu kwoloka na bakwabo na kubakwasa balikwatasane. Co lalo muka-kuzibisisa akatolilila mwamubwa bakwabo na kuzibisisa mubali na kulizibila. Nga muli mu ciwano ca bakulunu, kuma mukundwiya biyongola bibanangula bakulunu boshe bije binemana ha binangulo bya mu Mbimbiliya ndi? “Keti mwatala-temo.” Kulumbununa ngwabo mukulunu kapandele kulinga byuma mu ngila yatonda lika ikeye. Napande kutambula binangulo bya bakwabo. (Gene 13:8, 9; Prov 15:22) ‘Kapandele kupwa muka-bicokota’ nambe “muka-kulubala bwasi.” Kulumbununa ngwabo napande kukala na kasingimiko, co kapandele kupwa muka-bimata. Co lalo napande kupwa muka-ngozi. Napande kulinga mwoshe mwasela mangana akale na bakwabo mu kwoloka nameme ha simbu ya bukalu. (Jems 3:17, 18) Majwi endi amabwa asa kulingisa bakwabo bawe bimbunge hamolika na baka-kulwisa.—Mako 8:1-3; Prov 20:3; 25:15; Mate 5:23, 24.

14. Majwi akwendeka ngwawo “keti uje nataba ololo,” na “kulongwa” alumbununa bika?

¹⁴ “Keti uje nataba ololo.” Kulumbununa ngwabo, nameme kukwapandele kwita myaka yaingi kutunda ha banamimbwitikila kweta habamyangwila kupwa mukulunu cikungulukilo, munapande tahi kukanyamesa busamba bweni na  Yehova mangana mwase kupwa mukulunu. Ngeci, simbu kanda bacimyangule kupwa mukulunu mu cikungulukilo, munapande kumwesa ngweni mwapwa ba kulikehesa ngwe Yesu na kukala na mbunge ya kubandamena. (Mate 20:23; Filp 2:5-8) Co lalo mumwesa ngweni mwapwa mu ba “kulongwa” nga mukabangeya mashiko na binangulo biili na kutwana munga ya Yehova.—1 Timo 4:15.

15. Kuma bakulunu boshe banapande kupwa bitongwe mu kwendeka biñanda ndi? Lumbununeni.

¹⁵ Mbimbiliya imwesa ngwayo mukulunu napande kupwa munu “uje asa kulongesa.” Kuma oku kulumbununa ngwabo napande kupwa citongwe mu kwendeka biñanda ndi? Embwe. Keti bakulunu boshe bapwa bitongwe mu kwendeka biñanda. Nameme ngoco, bakulunu mubakambulula na kulinga mangezi abunyungi, bakeseka mubasela mwoshe kupangesa Mbimbiliya mu kulongesa na kushongangeya bandolome na bandokazi. (1 Kori 12:28, 29; Efeso 4:11) Nameme kumwapwile bitongwe mu kwendeka biñanda, munapande kulifwita kupwa balongesi bababwa. Mwasa kupwa bati balongesi bababwa?

16. Mwasa kupwa bati balongesi bababwa? (Taleni na cikupulo.)

¹⁶ “Muka-kukakateya ku lijwi lya kulongwa.” Kulumbununa ngwabo mukulunu napande kupwa mulongesi wamubwa, uje alongesa na kwana binangulo bije binemana ha Lijwi lya Njambi. Mwasa kulinga ngoco, nga mutanda Mbimbiliya na kulilongesa mabulu amu munga ya Yehova. (Prov 15:28; 16:23) Omwo mulilongesa Mbimbiliya, nangukeni mumwasa kupangesela mwamubwa Bisoneka bya mu Mbimbiliya. Co omwo mulongesa, kwaseni banu bazeme manene Yehova na kubashongangeya bapangese bibali na kulilongesa. Nga mushaka kupwa balongesi bababwa, co lombeni bukwasi ku bakulunu baje bapwa bitongwe mu kulongesa. (1 Timo 5:17) Bakulunu banapande “kushongangeya kwitila mu kulongesa” na “kwendekela” bandolome na bandokazi. Oloni banapande kulinga ngoco mu cizemo na ngozi. Nga mukala na ngozi na kumwesa cizemo na kulongesa kupangesa lijwi lya Njambi, co mupwa balongesi bababwa ngwe Yesu uje wapwile mulongesi wakama.—Mate 11:28-30; 2 Timo 2:24.

 TWALELELENIHO KUPWISAMO BITONDEKA

17. (a) Bika byasa kukwasa bangamba ba cikungulukilo bapwisemo bitondeka mangana bapwe bakulunu? (b) Bika bibanapande kwanuka bakulunu nga bashaka kwangula munu kupwa mukulunu? (Taleni na cipalo ca “Pweni Bakulikehesa Omwo Mwangula Bakweni.”)

¹⁷ Munima ya kusimutwiya bifwa byanapande kukala nabyo ndolome mangana apwe mukulunu, hamo munasa kuliziba ngweni kumwasa kupwa bakulunu mwafwa byabingi bimunapande kulinga mangana mupwisemo bitondeka. Oloni anukeni ngweni, Yehova hamolika na munga yendi bazibuka ngwabo kumwapwile ba kulumbunuka, co kumwasa kumwesa ebi bifwa mu kulumbunuka. (1 Pita 2:21) Sipilitu ya Yehova imikwasa mangana mukale nebi bifwa. (Filp 2:13) Kuma kuli cifwa cije cimushaka kukala naco ndi? Nga mukemwo, co lombeni Yehova amikwase kukala noco cifwa. Co lalo lilongeseni oco cifwa na kulomba mukulunu amikwase.

18. Bika bibanapande kulinga bangamba ba cikungulukilo boshe?

¹⁸ Tubaboshe kwambateselela na baje banapu bakulunu, Tunapande kutwalelelaho kumwesa bifwa bitunasimutwiya muno mu cilongesa. (Filp 3:16) Kuma mwapwa mu bangamba bacikungulukilo ndi? Nga mukemwo, co twaleleleniho kukwasa bandolome na bandokazi beni mu cikungulukilo. Lombeni Yehova amilongese mangana mukwase cikungulukilo. (Isaya 64:8) Tulomba ngwetu Yehova abezikise kulifwita kweni omwo mupwisamo bitondeka mangana bamyangule kupwa mukulunu.