Embimbiliya li Kola—Epongoluilo Lioluali Luokaliye Liovisonehua vio Helasi, Kongelesi lia sandekiwa kunyamo wo 1950 kuenda Embimbiliya li Kola—Epongoluilo Lioluali Luokaliye lia pongoluiwa liosi, lia sandekiwa kunyamo wo 1961. Oku upisa kotembo yaco, ci soka akũi kolohulukãi ya vakuakutanga kueci ci pitahãla 180 kalimi, va siata oku kuatisiwa Lovisonehua evi vi Kola omo liupopi wa suapo haiwo wa leluka wopiwa kalimi atete.

Omo liaco, kesulilo lianyamo akũi atãlo, alimi a siata oku pongoloka. Ocisoko coku pongolola Embimbiliya li Kola—Epongoluilo Lioluali Luokaliye, ca limbuka esukila lioku tava kapongoloko aco oco va tẽle oku vetiya ovitima via vakuakutanga koloneke vilo. Eli olio esunga lieci Vembimbiliya lilo mua lingiwila apongoloko alua volohongele violondaka kuenda ndomo lia sonehiwa. Omo mu sangiwa ovina vimue ndeci:

• Upopi u vanguiwa koloneke vilo, elomboloko lia leluka. Ndeci, ondaka “omopisi” ya piñainyiwa londaka “ocipuepue.” (Efetikilo 38:15) Vembimbiliya lilo, ondaka “ukahonga” olonjanja vialua ya piñainyiwa londaka “evĩho liukahonga;” ondaka “ohumba” ya piñainyiwa londaka “umbondo;” kuenda ondaka “esapo” ya piñainyiwa londaka “ayele.” (Va Galatia 5:19-21) Ondaka “oku kala hũ” ya piñainyiwa lolondaka “otembo ka yi pui,” ale “osimbu,” oco yi pitiye elomboloko li sukiliwa vulandu lulandu.—Efetikilo 3:22; Etundilo 31:16; Osamo 90:2; Ukundi 1:4; Mika 5:2.

  Kosimbu, ondaka “ombuto” kelimi lio Heveru kuenda lio Helasi, ya tiamisiwile kombuto yocikũla kuenda kocitumbulukila ale kovitumbulukila viomanu pamue kombuto yuyali. Omo okuti ondaka “ombuto” ka ya siatele oku tukuiwa calua Kumbundu poku yi tiamisila komanu, ya piñainyiwa lolondaka vi pitiya ocisimĩlo ci sukiliwa ndomo ci likuata lulandu. (Efetikilo 1:11; 22:17; 48:4; Mateo 22:24; Yoano 8:37) Olonjanja vialua, ondaka “ocitumbulukila,” ya siata oku tiamisiwila kohuminyo ya lingiwa vocumbo Cedene yi sangiwa kelivulu Liefetikilo 3:15.

• Olondaka vimue Viembimbiliya via lomboluiwa ciwa. Olondaka vimue via tukuiwa Vembimbiliya li Kola—Epongoluilo Lioluali  Luokaliye, olonjanja vialua via sukila oku lomboluiwa oco vi kuate elomboloko lia suapo. Ndeci, Ambimbiliya amue a tukula ondaka “ekulusu,” poku yi tiamisila konjila ndomo Yesu a valeliwa kuti wekangiso poku eca ocisimĩlo cokuti eye wa kutiwa ale wa valeliwa kekulusu limue. Pole, Embimbiliya lilo li tukula ondaka “oku pondiwila kuti” oco yi lombolole ciwa ocisimĩlo cokuti, Yesu wa fila kuti umue wa miũha.—Mateo 20:19; 27:31, 35.

  Cimuamue haico ci pita londaka “olongẽla,” oyo ka yopiwilepo nda yi tiamisiwila kocimatamata cetimba liomunu. Pole, eci ondaka yaco yi tiamisiwila kupopi umue wocindekaise ndomo ca tukuiwa vovinimbu Viosamo 7:9; 26:2 kuenda Viesituluilo 2:23, ondaka yaco ya pongoluiwa okuti “ovisimĩlo via longa” kuenda ocisimĩlo ca pongoluiwa o literale, ca kapiwa vetosi.

  Ndeci ondaka “utima” kelimi lio Heveru kuenda lio Helasi yi kuete elomboloko limuamue Kumbundu, ci kaile o literale ale ondaka yupopi wocindekaise. Eli olio esunga lieci olonjanja vialua ondaka yaco ka yopiwilepo vovisonehua. Pole, vovolandu ana okuti elomboloko liaco ka lia suilepo, ya pongoluiwa lonjila yimue ya lomboluiwa ciwa. Ndeci, kelivulu Liolosapo ondaka “wa kamba olondunge” ya piñainyiwa londaka “ka kuete olondunge” kuenje ya kapiwa etosi locisimĩlo co literale. (Olosapo 6:32; 7:7) Olondaka vikuavo via pongoluiwavo lonjila ndomo ci likuata lulandu waco vievi, “ulela,” “ositu” kuenda “ombinga.” (Efetikilo 45:18; Ukundi 5:6; Yovi 16:15) Vimue pokati kolondaka viaco, via lomboluiwa vonepa “Elomboluilo Liolondaka Viembimbiliya.”

  Apongoloko osi a lingiwa vulandu Wembimbiliya, a lingiwa lolohutililo, lutate kuenda lesumbilo lialua omo liupange uwa Wocisoko Catete coku pongolola Embimbiliya li Kola—Epongoluilo Lioluali Luokaliye.

Vembimbiliya lilo mu sangiwa etendelo limue litito liatosi. Atosi aco olonjanja vialua a sangiwa polonepa ndeci:

• “Ale” Onjila yimue yikuavo yoku pongolola ondaka yimue ndomo yi sangiwa ko Heveru, ko Aramaiku ale ko Helasi okuti, yeca ocisimĩlo cimuamue.—Efetikilo 1:2, etosi “ongusu ya pama.”

• “Ale pamue” Onjila yimue yikuavo yoku pongolola ondaka yimue okuti yeca ocisimĩlo cimue ca litepa, pole, ci taviwa.—Efetikilo 21:6, “oku yola lame”; Sakariya 14:21, “u Kanana.”

•  “Lit.” Oku pongolola ondaka londaka ndomo ci kasi ko Heveru, ko Aramaiku ale ko Helasi ale oku pitiya elomboloko lia sokamo ndomo ci kasi kondaka yelimi liatete.—Efetikilo 30:22, “oku mina”; Etundilo 32:9, “oku tĩlisa utima.”

• Elomboloko kuenda ulandu wa vokiyiwako Elomboloko liolonduko (Efetikilo 3:17, “Adama”; Etundilo 15:23, “Mara”); olonumbi viatiamẽla kovilemo kuenda kolonjongo (Efetikilo 6:15, “ovikeya”); olonumbi vi lekisa oku ondaka yaco yi tiamisiwila (Efetikilo 38:5, “Eye”); olonumbi vi kuatisa vi sangiwa Valomboluilo kuenda Velomboluilo.—Efetikilo 37:35, “Onjembo”; Mateo 5:22, “Ongehena.”

Konepa yatete Yembimbiliya lilo, ku sangiwa onepa yimue losapi hati: “Ulandu u Sangiwa Vondaka ya Suku,” konepa yaco ku sangiwa ulandu walongiso a sokamo a sangiwa Vembimbiliya. Noke lielivulu Liesituluilo, mu kuãi “Ulala Walivulu Embimbiliya,” “Etondongolo Liolondaka Viembimbiliya” kuenda “Elomboluilo Liolondaka Viembimbiliya.” Elomboluilo Liolondaka vi kuatisa omunu oku kuata elomboloko liolondaka via nõliwa ndomo via tukuiwa Vembimbiliya. Alomboluilo A, a kuete olosapi vi kuãimo ndeci: “Olonumbi Vioku Pongolola Embimbiliya,” “ Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya Lilo,” “Ndomo Embimbiliya Lieya Kokuetu,” “Onduko ya Suku Vovisonehua Vio Heveru,” “Onduko ya Suku Vovisonehua Vio Helasi,” “Etondongolo: Ovaprofeto kuenda Olosoma vio ko Yuda levi vio Isareli” kuenda “Ovolandu a Velapo Omuenyo wa Yesu Palo Posi.” Valomboluilo B, mu sangiwa olomapa kuenda olonumbi vikuavo vi kuete esilivilo vi kuatisa vana va yongola oku lilongisa Embimbiliya ondongosi.

Alivulu osi a sangiwa Vembimbiliya, a kuete ulandu wocipama locipama vi lekisa ovinimbu ku sangiwa ulandu waco. Eci cecelela okuti omunu o tanga, o kuata elomboloko lielivulu liaco liosi. Ulala u sangiwa vokati kemẽla lemẽla, u lekisa ovinimbu Viembimbiliya via velapo okuti, vi vetiya omunu oku sanga ovinimbu vikuavo via lisetahãla kalivulu akuavo a lekisa ovinimbu vi likuata Viembimbiliya.