Kwa myaka mingĩ, silikalĩ ya Eritrea nĩyĩthĩĩtwe ĩikwata na kwova Ngũsĩ sya Yeova yela nũndũ wa kwĩka maũndũ ma ndĩni kana nũndũ wa itumi ingĩ ĩtesĩkĩe, na yĩkaa ũu o na mate atwae kotinĩ kana matakwatĩkanĩte na mavĩtyo. Katĩ wa ala makwatĩtwe nĩ aka na ala akũũ. Mũsumbĩ Afwerki aumisye mwĩao wa kĩ-ũsumbĩ Matukũ 25, Mwei wa 10, 1994, awetete kana Ngũsĩ sya Yeova ti laiaa sya nthĩ ĩsu, nũndu mayaakwata mbau mũvango wa nthĩ ĩsu wa kũmantha wĩyathi mwaka wa 1993 na nũndũ mailikaa ũthũkũmini wa ita sya asikalĩ nũndũ wa wasya woo wa ngoo. Silikalĩ ya Eritrea ĩtambĩte kwĩkĩa mwĩao wa kũlika itanĩ sya kaũ, vaĩ na ũthũkũmi ũngĩ kwondũ wa ala mate kwenda kũlika itanĩ. Ngũsĩ mbingĩ nĩsyalikaa ũthũkũminĩ ũsu, ungu wa ũtongoi wa asumbĩ me kĩvathũkanyʼo nthĩ ĩsu. Silikalĩ nĩyanenganae “Valũa wa Kũmina Ũthũkũmi wa Nthĩ” na mavinda maingĩ nĩyakathaa ala makwataa mbau ũthũkũmi ũsu nũndũ wa wĩa woo mũseo. Ĩndĩ nũndũ wa mwĩao ũsu waumiwʼe nĩ mũsumbĩ, asikalĩ nĩmovete Ngũsĩ sya Yeova yela na makaithĩnyʼa, maitata kũmathingʼĩĩsya matie mũĩkĩĩo woo.

Ngũsĩ sya Yeova 39 syĩ yela yu tũĩ (aũme 27 na aka 12). Ngũsĩ sya Yeova 28 (aũme 26 na aka 2) nĩsyalekilwʼe Matukũ 4, Mwei wa 12, 2020, ĩtina wa kĩla ũmwe kwovwa yela myaka katĩ wa 5 na 26 nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Matukũ 29, Mwei wa 1, 2021, mũndũũme ũmwe ũla nĩ Ngũsĩ ya Yeova, nĩwalekilwʼe ĩtina wa kwovwa yela myaka mbee wa 12, na Ngũsĩ ingĩ itatũ syalekwʼa Ĩtukũ 1, Mwei wa 2, 2021 (mũndũũme ũmwe na aka elĩ). Moovetwe yela katĩ wa myaka ĩna na kenda.

Ngũsĩ inya nikwʼĩte syĩ yela nthĩ ya Eritrea, na angĩ atatũ akũũ makwʼa mamina kũlekwʼa, nũndũ wa mathĩna ala mooneie yela.

Mwaka wa 2018, Ngũsĩ ilĩ nĩsyakwie ĩtina wa kũthamĩĩwʼa yela ya Mai Serwa. Habtemichael Tesfamariam akwie Matukũ 3, Mwei wa 1, e na myaka 76, nake Habtemichael Mekonen akwʼa Matukũ 6, Mwei wa 3, e na myaka 77. Aũme asu elĩ mekiwʼe yela nĩ silikalĩ ya Eritrea mate asilĩle mwaka wa 2008.

Mwakanĩ wa 2011 na 2012, Ngũsĩ ilĩ nĩsyakwie nũndũ wa kũthĩnwʼa syĩ Kambinĩ ya Meitir. Misghina Gebretinsae, ũla waĩ na myaka 62, nĩwakwie Mwei wa 7, 2011, nũndũ wa ũvyũvu mwingĩ ũla waĩ vala wathĩnĩawʼa, vala vesĩkĩe ta “yĩima ya nthĩ (underground).” Maũndũ o ta asu nĩmatumie Yohannes Haile, akwʼa Matukũ 16, Mwei wa 8, 2012, e na myaka 68, ĩtina wa kwovwa kwa myaka vakuvĩ ĩna. Namo angĩ akũũ, ala nĩ Kahsai Mekonnen, Goitom Gebrekristos, na Tsehaye Tesfariam, makwie mamina kũlekwʼa, nũndũ wa maũndũ metu ala momĩĩisye me Kambinĩ ya Meitir.

Nthĩ ya Eritrea no yĩendeee kũvũthĩĩsya maũndũ ala mawetetwe nĩ ngwatanĩo sya nthĩ yonthe sya kũtetea ũthasyo wa andũ. Ngwatanĩo nene sya kũtetea ũthasyo wa andũ nikanĩtye nthĩ ya Eritrea nũndũ wa kũlea kũnenga ndaĩa ũthasyo wa andũ, na no siendeee kũkũlya nthĩ ĩsu ĩlũnge maũndũ ala maendeee.

Mwaka wa 2014, ngwatanĩo ya Human Rights Council (HRC) nĩyeetĩkĩlanile na livoti ĩmwe ya mwanya ĩkonetye ũthasyo wa andũ nthĩ ya Eritrea, ĩla yakũlĩtye silikalĩ ĩnenge ndaĩa ũthasyo wa andũ wa kũlea kũlika itanĩ nũndũ wa wasya woo wa ngoo “kwosana na ũndũ maũndũ mekawa ĩũlũ wa nthĩ,” na silikalĩ ĩsu “ĩyĩkĩĩthya avungwa onthe nĩmasũvĩwa kĩ-mwĩĩ; ala me na vata nĩmatonya kũkwata ũiiti . . . na ĩyaĩlangya kũla avungwa movawa kwosana na myolooto ĩla ĩatĩĩawa nthĩ yonthe.” Nthĩnĩ wa ũtwi ũmwe weekiwe mwaka wa 2015, ngwatanĩo ĩsu ya HRC nĩyakũlilye silikalĩ ya Eritrea “yĩtĩkĩlane na ũthasyo wa andũ wa kũlea kũlika itanĩ nũndũ wa wasya woo wa ngoo.”

Mwaka wa 2016, ngwatanĩo ĩmwe ya kũthũima ũndũ maũndũ maendeee nthĩ ĩsu ya Eritrea (Commission of Inquiry on Human Rights in Eritrea) nĩyatwie kana silikalĩ ya Eritrea “nĩtũlĩte mĩao ĩla ĩkonetye ũthasyo wa andũ” nũndũ wa kũthĩnyʼa Ngũsĩ sya Yeova vamwe na andũ angĩ “nũndũ wa ndĩni yoo kana mbaĩ yoo.”

Mwaka wa 2017, ngwatanĩo yĩtawa African Committee of Experts on the Rights and Welfare of the Child (ACERWC) nĩyaeleisye ũndũ ĩkũthĩnĩka nũndũ o na kũtwʼĩka ve mĩao ya kũsũvĩa syana, “syana sya Ngũsĩ sya Yeova” iitanĩaa ũthasyo ũla inengetwe mĩaonĩ ĩsu na nithĩnawʼa mũno. Ngwatanĩo ĩsu ya ACERWC yaisye kana Eritrea nĩyaĩle ‘kũkunĩkĩla na kũatĩĩa ũthasyo ũla syana inengetwe ũkonetye kũsũanĩa, wasya wa ngoo, na ũthaithi, vate kũvathũla syana imwe.ʼ

Mwaka wa 2018, ngwatanĩo ya African Commission on Human and Peoples’ Rights yaisye kana Eritrea nĩyaĩle “kwosa matambya na mĩtũkĩ ĩmine thĩna wa kũima onthe ala me yela ũthasyo woo, o vamwe na . . . ala ma ndĩni ya Ngũsĩ sya Yeova,” na yasyoka yakũlya ũkunĩkĩli wĩkwe ĩũlũ wa Ngũsĩ ila ikwʼĩĩe yela. O na ĩngĩ ngwatanĩo ĩsu nĩyakindĩlĩĩile vata wa Eritrea kũĩkĩĩthya kana Ngũsĩ sya Yeova “nĩsyaendeea kũtalwa ta “laiaa sya nthĩ ĩsu.”

Mwei wa 5, 2019, ngwatanĩo ya UN Human Rights Committee (CCPR) nĩyakũlilye Eritrea yĩĩkĩĩthye nĩyaatĩĩa nesa ũthasyo wa andũ wa ũthaithi na wa kĩla mekũĩkĩĩa na “ĩithasya onthe ala movetwe nũndũ wa kũatĩĩa ũthasyo woo wa ũthaithi, o vamwe na Ngũsĩ sya Yeova.” O na ĩngĩ ngwatanĩo ĩsu nĩyakũlilye Eritrea “yĩĩkĩĩthye ve mĩao ĩnengete andũ ũthasyo wa kũnyuva kũlea kũlika ũthũkũminĩ wa ita sya kaũ nũndũ wa wasya wa ngoo na ĩinengane ũthũkũmi ũngĩ mũndũ ũtonya kũlika kwondũ wa andũ ta asu.”

Livotinĩ ĩmwe ya Matukũ 12, Mwei wa 5, 2021, ala matũmĩtwe nĩ ngwatanĩo ya UN meke ũkunĩkĩli wa mwanya nthĩ ĩsu, makũlilye silikalĩ ya Eritrea “ĩthasye na mĩtũkĩ na vate makũlyo onthe ala moovetwe yela nũndũ wa mũĩkĩĩo woo mate asilĩle kana matatavĩtwʼe mavĩtyo moo, ala nĩ vamwe na Ngũsĩ sya Yeova 20,” na ĩisyoka “ĩsisye ĩngĩ motwi ala yeekĩte ma kũvena Ngũsĩ sya Yeova ũlaiaa woo nũndũ wa ndĩni yoo, ĩnenge ndaĩa ũtao wa ngwatanĩo ya African Commission on Human and Peoples’ Rights wa kũtũngĩa Ngũsĩ sya Yeova ũlaiaa woo, na ĩikunĩkĩla ĩũlũ wa Ngũsĩ ila syakwʼĩĩe yela.”

Aũme aingĩ ala nĩ Ngũsĩ, movetwe myaka yonthe, mate na wĩkwatyo wa kwĩsa kũlekwʼa nginya makwʼe kana me vakuvĩ kũkwʼa. Nũndũ vai mĩao mĩseo nthĩ ĩsu kana mĩvango o ĩngĩ ya mĩao matonya kũtũmĩa kwĩtetea, kyovo kyoo ti kya ĩvinda ĩna yĩtwʼĩtwe (de facto life sentence).

1. Matukũ 20, Mwei wa 5, 2024

   Kwaĩ Ngũsĩ 39 Yela.

2. Ĩtukũ 1, Mwei wa 2, 2021

   Ngũsĩ itatũ nĩsyalekilwʼe kuma yela.

3. Matukũ 29, Mwei wa 1, 2021

   Ngũsĩ ĩmwe nĩyalekilwʼe kuma yela.

4. Matukũ 4, Mwei wa 12, 2020

   Ngũsĩ 28 nĩsyalekilwʼe kuma yela.

5. Matukũ 6, Mwei wa 3, 2018

   Habtemichael Mekonen, nĩwakwie e na myaka 77, ĩtina wa kũthamĩĩwʼa Yela ya Serwa.

6. Matukũ 3, Mwei wa 1, 2018

   Habtemichael Tesfamariam, nĩwakwie e na myaka 76, ĩtina wa kũthamĩĩwʼa Yela ya Mai Serwa.

7. Mwei wa 7, 2017

   Ngũsĩ syonthe ila syoovetwe Kambinĩ ya Meitir nĩsyathamĩĩiwʼe Yela ya Mai Serwa nza wa taoni ya Asmara.

8. Matukũ 25, Mwei wa 7, 2014

   Aingĩ ala makwatĩtwe matukũ 14 nĩmalekilwʼe, ĩndĩ 20 katĩ wa ala makwatĩtwe Matukũ 27, Mwei wa 4, maĩ o yela.

9. Matukũ 27, Mwei wa 4, 2014

   Ngũsĩ 31 nĩsyakwatiwe iendeee na ũmbano wa kwĩmanyĩsya Mbivilia.

10. Matukũ 14, Mwei wa 4, 2014

    Ngũsĩ mbee wa 90 nĩsyakwatiwe iendeee na Ũmbano wa Kũlilikana Kĩkwʼũ kya Klĩsto.

11. Matukũ 16, Mwei wa 8, 2012

    Yohannes Haile nĩwakwie e o yela e na myaka 68, nũndũ wa kũkwatwa nĩ maũndũ metu mũno.

12. Mwei wa 7, 2011

    Misghina Gebretinsae nĩwakwie e o yela, e na myaka 62, nũndũ wa kũkwatwa nĩ maũndũ metu mũno.

13. Matukũ 28, Mwei wa 6, 2009

    Asikalĩ nĩmavithũkĩie mũsyĩ ũmwe wa Ngũsĩ na makwata Ngũsĩ syonthe 23 ila syaĩ vo iendeee na ũthaithi. Ala makwatiwe maĩ na ũkũũ wa katĩ wa myaka 2 nginya 80.

14. Matukũ 28, Mwei wa 4, 2009

    Silikalĩ nĩyathamisye Ngũsĩ sya Yeova ila syoovetwe isesenĩ sya volisi maitwaa Kambinĩ ya Meitir. Ũmwe no we ũtaathamwʼa.

15. Matukũ 8, Mwei wa 7, 2008

    Silikalĩ nĩyambĩĩe kũvithũkĩa mĩsyĩ na kũla Ngũsĩ syathũkũmaa, na yakwata Ngũsĩ 24, na aingĩ ma asu nĩmo meekwetwʼe kwĩanĩsya mavata ma mĩsyĩ yoo.

16. Mwei wa 5, 2002

    Silikalĩ nĩyavingie ndĩni syonthe, ila itaĩ ungu wa ndĩni inya ila syeetĩkĩlĩtwʼe.

17. Matukũ 25, Mwei wa 10, 1994

    Mwĩao wa kĩ-ũsumbĩ nĩwaumiwʼe ũvenete Ngũsĩ sya Yeova ũlaiaa woo na ũthasyo woo.

18. Matukũ 17, Mwei wa 9, 1994

    Paulos Eyasu, Isaac Mogos, na Negede Teklemariam nĩmooviwe mate asilĩle.

19. Myakanĩ ya 1940

    Ikundi sya mbee sya Ngũsĩ sya Yeova nĩsyambĩĩwʼe nthĩ ya Eritrea.