ယုံကြည်ချက်ကြောင့် ထောင်ချခံရ—အီရီထရီးယား
အီရီထရီးယားအစိုးရက တရားစွဲခြင်း၊ ရုံးတင်စစ်ဆေးခြင်း၊ အကြောင်းပြချက်တစ်စုံတစ်ရာပေးခြင်း မရှိဘဲ အမျိုးသမီးနဲ့ အသက်ကြီးသူတွေ အပါအဝင် ယေဟောဝါသက်သေတွေကို ဖမ်းဆီး၊ ထောင်ချလာခဲ့တာ နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာပါပြီ။ ၁၉၉၄ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာ ၂၅ ရက်နေ့မှာ သမ္မတ အက်ဖ်ဝါကီရဲ့အမိန့်နဲ့ ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် ရုပ်သိမ်းခံရတယ်။ အကြောင်းကတော့ ယေဟောဝါသက်သေတွေက ၁၉၉၃ ခုနှစ် လွတ်လပ်ရေး ဆန္ဒခံယူပွဲမှာ မဲမထည့်လို့၊ ယုံကြည်ချက်အရ စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆန်ကြလို့ပါ။ စစ်မှုမထမ်းမနေရ အမိန့် မထုတ်ပြန်ခင်တုန်းကဆိုရင် အီရီထရီးယား အာဏာပိုင်တွေက အစားထိုး အရပ်ဘက်လုပ်ငန်း စီစဉ်ပေးခဲ့တယ်။ ယေဟောဝါသက်သေများစွာက အစိုးရ အုပ်ချုပ်ရေးရုံး အသီးသီးရဲ့ လက်အောက်မှာ အရပ်ဘက်လုပ်ငန်းတွေ လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြတယ်။ အာဏာပိုင်တွေက တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူတွေကို “အမျိုးသားရေးလုပ်ငန်းတာဝန် ပြီးဆုံးကြောင်း လက်မှတ်” တွေ ထုတ်ပေးပြီး ချီးမွမ်းလေ့ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ သမ္မတ အမိန့်ထုတ်ပြန်ပြီးနောက်မှာတော့ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့တွေက ယေဟောဝါသက်သေတွေကို ယုံကြည်ချက် စွန့်လွှတ်အောင် ဖိအားပေးတဲ့အနေနဲ့ ထောင်ချတယ်၊ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်တယ်၊ ဒုက္ခပေးနှောင့်ယှက်တယ်။
ယေဟောဝါသက်သေ ၃၉ ယောက် (အမျိုးသား ၂၇ ယောက်၊ အမျိုးသမီး ၁၂ ယောက်) ထောင်ထဲမှာ ကျန်နေသေးတယ်။ ယေဟောဝါသက်သေ ၂၈ ယောက် (အမျိုးသား ၂၆ ယောက်၊ အမျိုးသမီး ၂ ယောက်) ဟာ ၂၀၂၀၊ ဒီဇင်ဘာ ၄ ရက်တုန်းက ထောင်ကနေ လွတ်လာပါပြီ။ သူတို့ဟာ ယုံကြည်ချက်ကြောင့် ၅ နှစ်ကနေ ၂၆ နှစ်အထိ ထောင်ကျနေပြီးနောက် လွတ်လာကြတာ ဖြစ်တယ်။ ၁၂ နှစ်ကျော် ထောင်ကျခဲ့တဲ့ သက်သေခံ အမျိုးသားတစ်ယောက် ၂၀၂၁၊ ဇန်နဝါရီ ၂၉ ရက်နေ့မှာ လွတ်လာတယ်။ ၂၀၂၁၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၁ ရက်နေ့မှာ သက်သေခံ သုံးယောက် (အမျိုးသား တစ်ယောက်၊ အမျိုးသမီး နှစ်ယောက်) ထောင်ကနေ လွတ်လာတယ်။ ထောင်ထဲမှာ လေးနှစ်ကြာ၊ ကိုးနှစ်ကြာ နေခဲ့ရတာပါ။
ထောင်ထဲက ဆိုးရွားတဲ့အခြေအနေကြောင့် ယေဟောဝါသက်သေတွေ သေဆုံး
အီရီထရီးယားနိုင်ငံမှာ ထောင်ကျရင်း သေဆုံးသွားတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေ လေးယောက် ရှိနေပါပြီ။ ထောင်ကျနေတုန်း ကြုံခဲ့ရတဲ့ ဆိုးရွားတဲ့ အခြေအနေတွေကြောင့် သက်ကြီး ယေဟောဝါသက်သေ သုံးယောက် ထောင်ကနေလွတ်ပြီး မကြာခင်မှာ သေဆုံးသွားတယ်။
၂၀၁၈ ခုနှစ်မှာ၊ ယေဟောဝါသက်သေ နှစ်ယောက် မိုင်ဆာဝါ အကျဉ်းထောင်ကို ပြောင်းရွှေ့ခံရပြီးနောက် သေဆုံးသွားတယ်။ ဇန်နဝါရီ ၃ ရက်နေ့မှာ အသက် ၇၆ နှစ်အရွယ် ဟက်တယ်မိုက်ကယ် တယ်စဖာမာရီယံ သေဆုံးသွားတယ်။ မတ် ၆ ရက်နေ့မှာ အသက် ၇၇ နှစ်အရွယ် ဟက်တယ်မိုက်ကယ် မက်ကိုနန် သေဆုံးသွားတယ်။ အီရီထရီးယား အာဏာပိုင်တွေက သူတို့နှစ်ယောက်ကို ၂၀၀၈ ခုနှစ်ကတည်းက စစ်ဆေးခြင်းမရှိဘဲ ထောင်ချခဲ့တာ ဖြစ်တယ်။
၂၀၁၁ နဲ့ ၂၀၁၂ ခုနှစ်မှာ၊ မာတာ အကျဉ်းစခန်းမှာ လူမဆန်စွာ နှိပ်စက်ခံရတဲ့အတွက် ယေဟောဝါသက်သေ နှစ်ယောက် သေဆုံးသွားတယ်။ အသက် ၆၂ အရွယ် မစ်ဂီနာ ဂေဘရီတင်စေးဟာ “မြေအောက်ခန်း” မှာ ပြစ်ဒဏ်ကျခံနေတုန်း အပူဒဏ်ကြောင့် ၂၀၁၁၊ ဇူလိုင်လမှာ သေဆုံးသွားတယ်။ အသက် ၆၈ နှစ်အရွယ် ယိုဟန်းနစ် ဟိုင်လာလည်း လေးနှစ်နီးပါး အကျဉ်းကျပြီးနောက် ၂၀၁၂၊ ဩဂုတ် ၁၆ မှာ အပူဒဏ်ကြောင့် သေဆုံးသွားတယ်။ သက်ကြီး ယေဟောဝါသက်သေ သုံးယောက် ဖြစ်တဲ့ ကာဆိုင် မက်ခါနန်၊ ဂိုင်တမ် ဂါဘရီခရစ်တိုစ်၊ တက်ဟေယာ တက်ဖာရီအမ်တို့ဟာ မာတာအကျဉ်းစခန်းမှာ ဆိုးရွားတဲ့ အခြေအနေတွေ ကြုံခဲ့ရတာကြောင့် ထောင်က လွတ်ပြီး မကြာခင်မှာ သေဆုံးသွားပါတယ်။
လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ အကြံပြုချက်ကို လျစ်လျူရှု
အီရီထရီးယားနိုင်ငံက အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး စံနှုန်းတွေကို လျစ်လျူရှုနေတယ်။ ဒါကြောင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းတွေက အီရီထရီးယားနိုင်ငံကို ပြစ်တင်ရှုတ်ချပြီး အခြေအနေကို ပြန်တည့်မတ်ဖို့ မပြတ် တိုက်တွန်းနေပါတယ်။
၂၀၁၄ ခုနှစ်မှာ အထူးကိုယ်စားလှယ်က အီရီထရီးယားနိုင်ငံရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေအကြောင်း လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ (HRC) ကို အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့တယ်။ အာဏာပိုင်တွေအနေနဲ့ “နိုင်ငံတကာစံနှုန်းတွေကို လိုက်နာ” ဖို့၊ ယုံကြည်ချက်အရ စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆန်သူတွေရဲ့ အခွင့်အရေးကို လေးစားဖို့၊ “အကျဉ်းကျနေသူအားလုံးရဲ့ ဂုဏ်သိက္ခာကို ကာကွယ်ပေးဖို့၊ ဆေးကုသဖို့ လိုနေသူတွေကို ကုသခွင့်ပေးဖို့၊ . . . နိုင်ငံတကာ စံနှုန်းတွေနဲ့အညီ အကျဉ်းထောင် အခြေအနေတွေ တိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်ဖို့” အစီရင်ခံစာမှာ တိုက်တွန်းထားတယ်။ “ယုံကြည်ချက်အရ စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆန်သူတွေအတွက် ပြင်ဆင်မှုတွေ လုပ်ပေးဖို့” လည်း လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက ၂၀၁၅ ခုနှစ် ဆုံးဖြတ်ချက်မှာ တိုက်တွန်းထားတယ်။
ယေဟောဝါသက်သေတွေနဲ့ တခြားသူတွေကို “ဘာသာရေး၊ မျိုးနွယ်စု အကြောင်းပြချက်” နဲ့ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်နေမှုဟာ “လူသားချင်းအပေါ် ပြစ်မှု” ကျူးလွန်ခြင်း ဖြစ်တယ်လို့ လူ့အခွင့်အရေး စုံစမ်းစစ်ဆေးရေး ကော်မရှင်အဖွဲ့က ၂၀၁၆ ခုနှစ်မှာ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။
“ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ ကလေးတွေ” ဟာ ဥပဒေအခွင့်အရေးတွေ မခံစားရဘဲ မညှာမတာ ဆက်ဆံခံနေရတယ်လို့ ကလေးသူငယ်အခွင့်အရေးနှင့် စောင့်ရှောက်ရေးဆိုင်ရာ အာဖရိကကျွမ်းကျင်သူများ ကော်မတီ (ACERWC) က ၂၀၁၇ ခုနှစ်မှာ ဖော်ပြခဲ့တယ်။ “ကလေးသူငယ်တွေကို ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း မရှိဘဲ လွတ်လပ်စွာ တွေးတောကြံဆခွင့်၊ ဘာသာရေးလွတ်လပ်ခွင့် အပြည့်အဝ ပေးဖို့၊ အသိအမှတ်ပြုဖို့” အီရီထရီးယားကို ACERWC က တိုက်တွန်းလိုက်တယ်။
၂၀၁၈ ခုနှစ်မှာ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ ပြည်သူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အာဖရိက ကော်မရှင်က အီရီထရီးယားကို “ယေဟောဝါသက်သေ အသင်းသားတွေ . . . အပါအဝင် ထောင်ကျနေသူအားလုံးရဲ့ အခြေခံလွတ်လပ်ခွင့် ပိတ်ပင်ထားခြင်းကို အရေးပေါ် ဖြေရှင်းဖို့၊ ထောင်ကျနေရင်း ယေဟောဝါသက်သေတွေ သေဆုံးမှုကို စုံစမ်းစစ်ဆေးဖို့” တိုက်တွန်းလိုက်တယ်။ ယေဟောဝါသက်သေတွေကို “နိုင်ငံသား အခွင့်အရေး ပြန်ပေး” ဖို့လည်း ကော်မရှင်က အလေးပေး ဖော်ပြခဲ့တယ်။
ဘာသာရေးလွတ်လပ်ခွင့် ပေးဖို့၊ “ယေဟောဝါသက်သေတွေ အပါအဝင် ဘာသာရေး လွတ်လပ်ခွင့်ကို ကျင့်သုံးတဲ့အတွက် ဖမ်းဆီး၊ ထောင်ချခံနေရသူအားလုံးကို လွှတ်ပေးဖို့” ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေး ကော်မတီ (CCPR) က အီရီထရီးယားကို ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ မေလမှာ တိုက်တွန်းလိုက်တယ်။ “ယုံကြည်ချက်အရ စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုခြင်းကို ဥပဒေနဲ့အညီ အသိအမှတ်ပြုပေးဖို့၊ ဒီလိုငြင်းဆိုသူတွေအတွက် အစားထိုး အရပ်ဘက်လုပ်ငန်း စီစဉ်ပေးဖို့” လည်း CCPR တောင်းဆိုထားတယ်။
၂၀၂၁၊ မေ ၁၂ မှာ ယူအဲန် အထူးကိုယ်စားလှယ်က အီရီထရီးယားအစိုးရကို “ရုံးတင်စစ်ဆေးခြင်း၊ စွဲချက်တင်ခြင်းမရှိဘဲ ဖမ်းဆီးထောင်ချခံထားရတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေအယောက် ၂၀ အပါအဝင် ယုံကြည်ချက်ကြောင့် ထောင်ကျနေသူအားလုံးကို ချက်ချင်းလွှတ်ပေးဖို့၊ ကိုးကွယ်တဲ့ဘာသာပေါ်အခြေခံပြီး နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်ရုပ်သိမ်းတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ပြန်လည်သုံးသပ်ဖို့၊ ယေဟောဝါသက်သေတွေကို နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးပေးဖို့ဆိုတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အာဖရိက ကော်မရှင်ရဲ့ အကြံပြုချက်ကို လေးစားလိုက်နာဖို့၊ ထောင်ကျနေစဉ်အတွင်း သေဆုံးသွားတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ သတင်းကို စုံစမ်းစစ်ဆေးဖို့” ပြောကြားခဲ့တယ်။
အကန့်အသတ်မဲ့ ထောင်ဒဏ်ချ
ယေဟောဝါသက်သေ ညီအစ်ကို အများစုဟာ အကန့်အသတ်မဲ့ ထောင်ကျနေပါတယ်။ မသေမချင်း ဒါမှမဟုတ် သေခါနီး အခြေအနေ မဖြစ်သရွေ့ လွတ်လမ်း မရှိပါ။ ထိရောက်တဲ့ တရားရေး လုပ်ထုံးလုပ်နည်းတွေ၊ အခွင့်အလမ်းတွေလည်း မရှိတဲ့အတွက် ရာသက်ပန် ထောင်ကျနေကြပါတယ်။
အချိန်ပြဇယား
မေ ၂၀၊ ၂၀၂၄
ယေဟောဝါသက်သေ ၃၉ ယောက် ထောင်ကျနေပါတယ်။
ဖေဖော်ဝါရီ ၁၊ ၂၀၂၁
ယေဟောဝါသက်သေ သုံးယောက် ထောင်ကနေ လွတ်လာတယ်။
ဇန်နဝါရီ ၂၉၊ ၂၀၂၁
ယေဟောဝါသက်သေ တစ်ယောက် ထောင်ကနေ လွတ်လာတယ်။
ဒီဇင်ဘာ ၄၊ ၂၀၂၀
ယေဟောဝါသက်သေ ၂၈ ယောက် ထောင်ကနေ လွတ်လာတယ်။
မတ် ၆၊ ၂၀၁၈
အသက် ၇၇ နှစ်အရွယ် ဟက်တယ်မိုက်ကယ် မက်ကိုနန်ဟာ မိုင်ဆာဝါ အကျဉ်းထောင်ကို ပြောင်းရွှေ့ပြီးနောက် သေဆုံးသွားတယ်။
ဇန်နဝါရီ ၃၊ ၂၀၁၈
အသက် ၇၆ နှစ်အရွယ် ဟက်တယ်မိုက်ကယ် တက်စဖာ မာရီယံဟာ မိုင်ဆာဝါ အကျဉ်းထောင်ကို ပြောင်းရွှေ့ပြီးနောက် သေဆုံးသွားတယ်။
ဇူလိုင် ၂၀၁၇
မာတာ အကျဉ်းစခန်းမှာ ထောင်ကျနေတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေအားလုံးကို အက်စ်မာရာမြို့ပြင်က မိုင်ဆာဝါ အကျဉ်းထောင်ကို ပြောင်းရွှေ့တယ်။
ဇူလိုင် ၂၅၊ ၂၀၁၄
ဧပြီ ၁၄ ရက်မှာ အဖမ်းခံရသူ အများစုကို လွှတ်လိုက်ပေမဲ့ ဧပြီ ၂၇ ရက်မှာ အဖမ်းခံရတဲ့ အယောက် ၂၀ ကို ချုပ်ထားဆဲ ဖြစ်တယ်။
ဧပြီ ၂၇၊ ၂၀၁၄
ကျမ်းစာလေ့လာမှု အစည်းအဝေးမှာ သက်သေခံ ၃၁ ယောက်ကို ဖမ်းဆီးတယ်။
ဧပြီ ၁၄၊ ၂၀၁၄
ခရစ်တော်ရဲ့ သေခြင်း အောက်မေ့ရာပွဲမှာ သက်သေခံ ၉၀ ကျော် ဖမ်းဆီးခံရတယ်။
ဩဂုတ် ၁၆၊ ၂၀၁၂
အသက် ၆၈ နှစ်အရွယ် ယိုဟန်းနစ် ဟိုင်လာဟာ ဆိုးရွားတဲ့ အခြေအနေကြောင့် ထောင်ထဲမှာ သေဆုံးသွားတယ်။
ဇူလိုင် ၂၀၁၁
အသက် ၆၂ အရွယ် မစ်ဂီနာ ဂေဘရီတင်စေးဟာ ဆိုးရွားတဲ့ အခြေအနေကြောင့် ထောင်ထဲမှာ သေဆုံးသွားတယ်။
ဇွန် ၂၈၊ ၂၀၀၉
အာဏာပိုင်တွေက ဝတ်ပြုစည်းဝေးနေတဲ့ သက်သေခံ အိမ်တစ်အိမ်ကို ဝင်ရောက်စီးနင်းပြီး အသက် ၂ နှစ်ကနေ ၈၀ ကြား သက်သေခံ ၂၃ ယောက်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့တယ်။
ဧပြီ ၂၈၊ ၂၀၀၉
အာဏာပိုင်တွေက ယေဟောဝါသက်သေတစ်ဦးကို ရဲစခန်းမှာ ချုပ်ထားပေမဲ့ ကျန်တဲ့သူအားလုံးကို မာတာ အကျဉ်းစခန်းဘက် ရွှေ့ပြောင်းလိုက်တယ်။
ဇူလိုင် ၈၊ ၂၀၀၈
အာဏာပိုင်တွေက အိမ်တွေ၊ အလုပ်တွေမှာ ဝင်ရောက်စီးနင်းပြီး သက်သေခံ ၂၄ ယောက်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့တယ်။ အများစုက မိသားစုကို ရှာကျွေးနေသူတွေ ဖြစ်တယ်။
မေ ၂၀၀၂
အစိုးရ သဘောကျတဲ့ ယုံကြည်ချက် လေးရပ်ကို မလိုက်နာတဲ့ ဘာသာရေး အုပ်စုအားလုံးကို ပိတ်ပင်လိုက်တယ်။
အောက်တိုဘာ ၂၅၊ ၁၉၉၄
ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ နိုင်ငံသား ဖြစ်ခွင့်နဲ့ အခြေခံ နိုင်ငံသား အခွင့်အရေးတွေကို သမ္မတအမိန့်နဲ့ ရုပ်သိမ်းလိုက်တယ်။
စက်တင်ဘာ ၁၇၊ ၁၉၉၄
ပေါ်လိုစ် အီယာဆူ၊ အိုင်းဇက် မိုဂိုစ်၊ နိဂီဒီ တက်ကလီမာရီယမ်တို့ကို စုံစမ်းစစ်ဆေးခြင်း မရှိဘဲ ထောင်ချထားတာ အခုအချိန်ထိပါပဲ။
၁၉၄၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ
အီရီထရီးယားနိုင်ငံမှာ ယေဟောဝါသက်သေ အသင်းအဖွဲ့တွေ စတင်ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခဲ့တယ်။
ကြိုက်လို ကြိုက်ငြား အကြောင်းအရာများ
သတင်းထုတ်ပြန်ချက်
ယုံကြည်ချက်ကြောင့် ထောင်ကျနေတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေများ—ဒေသအလိုက်
ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ ယုံကြည်ချက်အတိုင်း လုပ်ဆောင်လို့၊ အခြေခံ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့အညီ နေထိုင်လို့ တချို့နိုင်ငံတွေမှာ ထောင်ဒဏ် ချခံရကြတယ်။ တစ်ခါတလေ ဆိုးဝါးတဲ့ အခြေအနေအောက် ထောင်ချခံရကြတယ်။