Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

2

Liri Bungiu lidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu

Liri Bungiu lidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu

Ariñaga hamuti ha subudihabúbaña tuagu Bíbülia fua lan liri Bungiu lau gádürü létüra le lídanbei Tetragrámaton (יהוה) yarafa lun 7,000 wéiyaasu lidan furumiñeti Abürüdǘni Ebüréu (le giñe subudiwabei kei Binadu Daradu). Gama lumoun, gíbetiña ariñagutiña máfuachun lan meha iri le lidan furumiñeti Abürüdǘni Güriegu Kristiánu (le giñe subudiwabei kei Iseri Daradu). Ligíati míchugun habalin hiibe-agei ásügüragüdütiña Bíbülia iri Heowá lidan fánreinti tídangiñeti Bíbülia le dan le hásügüragüdünu lidoun amu iñeñein. Íbini dan le layanuhaña lan Iseri Daradu luagu somu fánreinti lídangiñeti Binadu Daradu le ídanbei láfuacha Tetragrámaton, aba hagidaruni hiibe-agei ásügüragüdütiña liri Bungiu ñéingiñe lun híchugun Aburemei ñein.

Ánhañati gefentiña luagu Heowá mafala hamuti échuni kamaniti le dan le hásügüragüdünu Bíbülia lidoun ámuñegueinarügü iñeñein. Biámañein-san-darandi-sedü wéiyaasu láfuachun iri Heowá lidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu. Ka lébunabei hadügüni lira? Ladüga bián resun: 1) Binadu abürüdǘni güriegu le aniheinbei uguñe weyu, mama ligía furumiñetibei. Tiibe-agei saragu milu kopia to anuheinboun, adügǘwatu kéiburi bián-san irumu lárigiñe tadügǘn to furumiñetu. 2) Lidoun meha dan ligía, agidaha hamaali meha akopiahatiña Bíbülia Tetragrámaton lídangiñe lufulasun lun híchuguni dimurei Kýrios —o “Aburemei” lidan güriegu— ñein o lídangiñehali meha binadu abürüdǘni le ídanbei adügǘwaali lan asansiruni le hadügoun hani kopia.

Ariha hamuti lílana Sétanu le Arihibei lau Tásügürawagüdün Bíbülia to lánina Iseri Ubóu anihein lan resun le arufuduti furangu fua lan meha Tetragrámaton lidan furumiñeti abürüdǘni güriegu. Akutiha wamá fiu lídangiñe:

  • Lidan burí binadu abürüdǘni le meha lidaaniwagubei Hesusu hama lani apostolugu, anihein meha Tetragrámaton lidan sun fulasu le ídanbei láfuacha lidan furumiñeti Abürüdǘni Ebüréu. Lidan dan le sügühalibei, míbetiña meha gürigia ariñagutiña iyeeni lan katei le ani ábatima lachoururúniwa inarüni lan dan le ladarirúnbei fiu binadu abürüdǘni le adügǘbei lidan furumiñeti sígulu lídangiñeti Abürüdǘni Ebüréu lidan fulasu le gíribei Kunrán.

  • Lidan meha lidaani Hesusu hama lani apostolugu, anihein meha giñe Tetragrámaton lidan Abürüdǘni Ebüréu le ásügüragüdüwabei lidoun güriegu. Sügüti saragu sígulu, lidan sun dan ligía saminatiña meha sásaamu máfuachun lan Tetragrámaton lidan binadu burí abürüdǘni tídangiñeti Septuaginta, Binadu Daradu to ásügürawagüdüboun dayarügü lídangiñe ebüréu lidoun güriegu. Gama lumoun, kéiburi lidoun irumu milu-nefu-san-dimí, dariwati fiu fánreinti le binaduyaali tídangiñeti Septuaginta le meha aniheinhalibei lidaaniwagu Hesusu. Fuati liri Bungiu lidan lau burí létüra lidan ebüréu. Arufuda lumuti katei le fua lan meha liri Bungiu lidan Abürüdǘni Ebüréu le ásügüragüdüwabei lidoun güriegu lidaaniwagu Hesusu. Gama lumoun, máfuachunti liri Bungiu lúmagiñe tídangiñe liliburun Agumesehani darí Malakíasi lidan abürüdǘni burí tídangiñeti Septuaginta to ménitimaboun, —kéiburi Códice Vaticano o Códice Sinaítico—, to burí adügǘboun lidan sígulu gádürü, lau sun meha fua lan iri le lidan binadu burí abürüdǘni le lubaragiñebei. Ligíati maweiridun tubéi wanigi lau máfuachun lan liri Bungiu lidan burí binadu abürüdǘni le lánina Iseri Daradu, o fánreinti tídangiñeti Bíbülia le abürüdǘbei furumiñe lidan güriegu, le burí adügǘbei lidoun dan ligía.

    Furanguti lariñaguni Hesusu: “Au, lau liri Núguchi niabin”. Ariñagati giñe lóugiñe aban wéiyaasu lidan lan liri Lúguchi ladügei sun le ladügübei

  • Íbini Abürüdǘni Güriegu Kristiánu arufuda lumuti gabügürügua lan meha líriduni Hesusu liri Bungiu ani subudigüda lani (Huan 17:6, 11, 12, 26TNM). Furanguti lariñaguni Hesusu: “Au, lau liri Núguchi niabin”. Ariñagati giñe lóugiñe aban wéiyaasu lidan lan liri Lúguchi ladügei sun le ladügübei (Huan 5:43; 10:25).

  • Kei tóustaraha lubéi Abürüdǘni Ebüréu to labürügüdüboun Bungiu Abürüdǘni Güriegu Kristiánu, magurabúnti lagidarúba lan liri tídangiñe sódini. Kéiburi lidoun irumu dimí-san lárigiñe lidaani Hesusu, ariñagati disipulu Santiagu houn wéiyaaña lidan afiñeni ha Herusalénbaña: “Abahüdaguaali Simón Féduru woun ida liña lan fulesei lániña Bungiu ha mámabaña huríu, lau lanúadirun lumutuniña hádangiñe lun hanügüni liri” (Adügaü 15:14TNM). Anhein hamugati ua habéi meha subudihabútiña lun liri Bungiu o mayusurún lan meha lidan furumiñeti sígulu, ma masuunibei hamuga lariñaguni Santiagu lira?

  • Fuati liri Bungiu lidan iri chátiti lidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu. Anihein liri Bungiu lidan dimurei alelúya, fuati dimurei le tidan saragu Bíbülia lidan Arufudúni 19:1, 3, 4, 6. Lídangiñe aban dimurei ebüréu liabin dimurei le mini lan “alawaha huméi Ya”. Lachatirún ligaburi liridún iri Heowá mini lubéi dimurei “Ya”. Ani saragu giñe iri le áfuachubei tidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu lídangiñe liri Bungiu liabin. Según tafuranguagüdüni saragu líburu, “Heowá Asalbarunibei” mini lan liri Hesusu.

  • Gíbetu binadu líburu habürüdün huríu arufudutu yusu hamani meha kristiánugu huríu liri Bungiu dan le habürühan. Tidan aban sétanu líburu to lánina halurudun huríu gíritu Tosefta, to adügǘboun kéiburi lidoun irumu 300 lárigiñe lidaani Hesusu, ariñawagúati gayara lan meha tagudún líburu burí to habürüdüboun kristiánugu lidan luéyuri emeraaguni íbini fánreinti le ídanbei bürüwañu lan liri Bungiu. Según liburuméme tuguya, afuranguagüda lumuti aban gürigia, le meha awinwandubei lidan lagumeseha sígulu biama, ka lan meha lunbei ladügǘn tau burí líburu tuguya anhein meha asusereda aban gudáü lidan aban weyu le mama luéyuri emeraaguni: “Aba libugún liri Bungiu le tídanbei lun labunún, ábati lagudún le líbiri”.

  • Añahein sásaamu lidan tuáguti Bíbülia ariñagutiña másiña lan fua lan meha liri Bungiu lidan burí Abürüdǘni Güriegu Kristiánu le ídanbei layanuhóua luagu somu fánreinti lídangiñeti Abürüdǘni Ebüréu. Ariñagatu aban líburu gíritu The Anchor Bible Dictionary lábugiñe dimurei “Tetragrámaton lidan Iseri Daradu”: “Anihein saragu katei arufuduti anihein lan meha Tetragrámaton —Liri Bungiu, Yahweh— lidan furumiñeti Iseri Daradu lidan fiu o lidan sun bérusu le ñǘbuinbei lídangiñe Binadu Daradu”. Ariñagati aban sásaamu gíriti George Howard: “Kei bürüwagili lan meha Tetragrámaton tidan burí kopia to adügǘboun tídangiñe Bíbülia lidan güriegu [tomeme Septuaginta], to meha habibülianboun kristiánugu lidan furumiñeti sígulu, gayaraati wafiñerun kipu hamani meha gürigia ha abürüdübalin Iseri Daradu Tetragrámaton lidan bérusu tídangiñeti Bíbülia le ñein lubéi láfuacha dan le habürühan somu bérusu tídangiñeti Binadu daradu”.

  • Añaheinhaña saragu ásügüragüdütiña Bíbülia ha subudiwatiña abürüdüti liri Bungiu lidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu le hásügüragüdübei. Ariha wamá fiu hénpulu hawaguti ásügüragüdütiña ha adügübalin katei le tidan Bíbülia to hásügüragüdüboun, saragu tídangiñe adügǘwati saragu dan lubaragiñe tadügǘniwa Traducción del Nuevo Mundo: lidan yámani, to ladügüboun Dominikus von Brentano (Die heilige Schrift des neuen Testaments, 1791); lidan faransu, to ladügüboun André Chouraqui (Bible de Chouraqui, 1985); lidan inglesi, to ladügüboun Benjamin Wilson (The Emphatic Diaglott, 1864), luma lidan portugués, to ladügüboun Manuel Fernandes de Santanna (O Evangelho Segundo S. Mattheus, 1909). Lidan chumagü, yusu lumuti Pablo Besson liri Heowá lidan Lúkasi 2:15 luma lidan Húdasi 14 (El Nuevo Testamento, 1919). Bürǘ lumuti giñe lidan kéiburi san abürüdǘni le líchugubei lugudina páhina lun larufuduni fulasu le meha ídanbei másiña lan fua lan liri Bungiu lidan furumiñeti Abürüdǘni Güriegu. Anuhein giñe kéiburi sisi ámuñegueinarügü Bíbülia tídangiñe Abürüdǘni Güriegu Kristiánu to áfuriduboun tárigiñe to ídanboun labürüdǘwa liri Bungiu lau burí igaburi le Yahvé, Yahweh luma YHWH. Anuhán fiu tídangiñe: Evangelio: mensaje de felicidad (1969) tuma Los Hechos, las Cartas y el Apocalipsis (1973), ladügün Hermenegildo Zanuso biángubei, túmati Bíbülia Peshitta en Español (2006), tídangiñetu Instituto Cultural Álef y Tau.

    Liri Bungiu lidan Adügaü 2:34 tidan The Emphatic Diaglott (1864), to labürüdübou Benjamin Wilson

  • Anuhein Bíbülia lidan lóugiñe san iñeñein to ídantu ladarirúa liri Bungiu lidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu. Gabügürüguati layusurúniwa liri Bungiu lidan saragu iñeñein lídangiñeti Áfürika, Meriga, Asia, Yuropa luma burí ubouhu le lídanbei Barana Pasifiku (ariha humóun lísüta to lídanboun páhina 12 luma 13). Libeméme resun le furanguagüdawaalibei lidan arütíkulu le lébunabei híchuguni gürigia ha ásügüragüdübalin Abürüdǘni Güriegu Kristiánu liri Bungiu tidoun Bíbülia to hásügüragüdüboun lidoun burí iñeñein le. Ka burí iñeñein ídanbei ladügǘwa katei le? Aban hénpulu, tidan Bíbülia lidan iñeñein rotumano to áfuriduboun lidan irumu 1999, bürüwati liri Bungiu kei Jihova 51 wéiyaasu lidan 48 bérusu. Lidan irumu 1989, sagawatu aban Bíbülia lidan aban iñeñein gíriti batako toba le ayanuhóubei Indonesia to ídanboun láfuacha liri Bungiu kei Jahowa 110 wéiyaasu.

    Liri Bungiu lidan Márükosu 12:29, 30 tidan aban Bíbülia ásügürawagüdütu lidoun hawaianu lidan irumu 1816

Furanguti anihein lan resun dǘgüdati lun lichugún liri Bungiu Heowá lidoun fulasu le meha ñein lubéi furumiñe tidan Abürüdǘni Güriegu Kristiánu. Ligía hadügübei gefentiña luagu Heowá. Inebeti liri Bungiu houn tídangiñe sun hanigi darí lun manigi hamá hagidarun ni aban dimurei lídangiñe le bürüwañubei tidan Bíbülia lúmagiñe furumiñeti dan (Arufudúni 22:18, 19).