Twende kovidio oini

Twende komurya

2

Ena raMukuru mOmatjangwa wOtjigrike

Ena raMukuru mOmatjangwa wOtjigrike

Ovakonḓonone vOmbeibela ve yakura kutja ena raMukuru ndi kuramenwa po i ozoleṱera zo-Tetragrammaton (יהוה), aari munika mOmatjangwa wOtjiheberi povikando ape 7 000. Posi yokutja, ovengi ve muna kutja ena ndo kaari munika mOmatjangwa wOtjigrike omakuru. Mena repu ndi, ozOmbeibela zOtjiingirisa ozengi ndino kaze ungurisa ena ndi Jehova momatorokero wazo wEtestamente Epe. Nandarire tji mave toroka otupa tjiva okuza mOmatjangwa wOtjiheberi mu mu nozoleṱera zo-Tetragrammaton, ovatoroke ovengi ve ungurisa omaisaneno nga “Muhona” moruveze rwokuungurisa ena raMukuru.

Ovatoroke vOmbeibela ndji o-New World Translation of the Holy Scriptures kave ungurisire omiano vyomatorokero mbi. Owo va ungurisa ena ndi Jehova povikando 237 mOmatjangwa wOtjigrike. Indu tjaave tye okutjita nao, ovatoroke mba va tara komapu yevari omananḓengu: (1) Omatjangwa wOtjigrike ngu tu na wo ndino kawonga oyeniyeni. Nandarire kutja pe nomatjangwa omengi tjinene, omengi wawo ya tjangwa ozombura ape 200 kombunda ya indu inga oyeniyeni tji ya tjangerwe. (2) Moruveze ndwo, imba mbaave tjiti oviherengururwa vyomatjangwa nga aave pingenisa ozoleṱera zo-Tetragrammaton ku nembo rOtjigrike ndi Kyrios ndi kuramena po embo ndi “Muhona,” poo aave tjiti oviherengururwa okuza komatjangwa nga rundururwa rukuru.

Okomiti yomatorokero wOmbeibela ndji o-New World Translation ya muna kutja pe noviraisiro ovikahu kutja ozoleṱera zo-Tetragrammaton za ri mOmatjangwa wOtjigrike oyeniyeni. Ondando ndjo ya zikamenene koviraisiro mbi ri kehi mba:

  • Momayuva waJesus na inga wovaapostele, mOmatjangwa aehe wOtjiheberi mwa ri ozoleṱera zo-Tetragrammaton. Morukapitaveze, ovandu tjiva va pataṋisa otjiṋa hi. Nai Omatjangwa wOtjiheberi nga tjangwa meserewondo etenga tji ya munikwa meṋe yaQumram, ovandu nambano kamaave pataṋisa epu ndi rukwao.

  • Momayuva waJesus na inga wovaapostele, ozoleṱera zo-Tetragrammaton wina aaze munika momatjangwa wOtjiheberi nga torokwa mOtjigrike. Oure womaserewondo omengi, ovakonḓonone aave nangarasi ozoleṱera zo-Tetragrammaton kaze mo momatjangwa wOtjigrike wo-Septuagint nga torokwa okuza kOmatjangwa wOtjiheberi. Nungwari mokati keserewondo 20, omatjangwa tjiva omakuru wo-Septuagint yOtjigrike nga ri po moruveze rwaJesus otji ya munikwa. Momatjangwa ngo mu nena raMukuru nda tjangwa nomambo wOtjiheberi. Okutja momayuva waJesus, ena raMukuru aari munika mOmatjangwa wOtjigrike. Posi yokutja meserewondo 4 O.Z, ena raMukuru kamu ra ri momatjangwa omengi wo-Septuagint yOtjigrike, tjimuna mo-Codex Vaticanus no-Codex Sinaiticus, okuza metjangwa rOmbeibela raGenesis nga ku Maleaki (pu ra ri momatjangwa omakuru). Kunao, katjikumise kutja ena raMukuru kamu ra ri mEtestamente Epe poo mOmatjangwa wOmbeibela wOtjigrike, nga ri ko nga koruveze ndwo.

    Jesus wa hungira oukahu na tja: “Ami mbe ya mena raTate.” Eye wina wa tja, oviungura vye aa ungura ‘mena raIhe.’

  • Omatjangwa wOtjigrike oyeni ya raisa kutja Jesus potuingi aa hungire ohunga nena raMukuru nu ee ritjiukisa ku varwe. (Johanes 17:6, 11, 12, 26) Jesus wa hungira oukahu na tja: “Ami mbe ya mena raTate.” Eye wina wa tja, oviungura vye aa ungura ‘mena raIhe.’—Johanes 5:43; 10:25.

  • Tjinangara Omatjangwa wOtjigrike ya ri omatjangwa nga tjangwa nombatero yombepo ondjapuke nu ya weziwa kOmatjangwa wOtjiheberi, okutja okuisa mo ena raJehova momatjangwa ngo mape ya ape munika aayo omatjangwa kaaye hitasana. Ngambeno mokati keserewondo etenga O.Z, omuhongewa Jakobus wa tja nai kovanene moJerusalem: “Simon wa zu nokumuraera nambano nai kutja Ndjambi wa raisa ombango ye yokuyakura omihoko vyarwe indu tje ritoororera otjiwaṋa mokati kawo [poo ‘okuritoororera mu uo otjiuaṋa kena re,’ EEP].” (Oviungura 15:14) Ma rire otjikumise ku Jakobus okuhungira omambo ngo ndovazu kape nomundu meserewondo etenga ngwaa tjiwa ena raMukuru poo okuriungurisa.

  • Ena raMukuru ri munika mOmatjangwa wOtjigrike momuano womasusuparisiro. Ena raMukuru mOmavandururiro 19:1, 3, 4, 6, ra hitisiwa membo ndi “Haleluja.” Embo ndi ra za kembo rOtjiheberi ndi heya “Tanga Ja” (ndi tjangwa otja “Jah” mOtjiheberi). Embo ndi “Jah” omasusuparisiro wena ndi Jehova. Omana omengi ngaaye ungurisiwa mOmatjangwa wOtjigrike ya za kena raMukuru. Nu otja komakonḓononeno pa kahururwa kutja ena raJesus ri heya kutja “Jehova Ondjamo.”

  • Omatjangwa omakuru wOvajuda ye raisa kutja Ovakriste Ovajuda aave ungurisa ena raMukuru momatjangwa wawo. Omatwako omengi nge isanewa o-Tosefta nga manuka ape mombura 300 O.Z, ya tja nai ohunga nomatjangwa wOvakriste nga nyosiwa mEsabata: “Omambo wOmaevangeli nomambo wo-minim [ovandu ngaave munu kutja Ovakriste Ovajuda] aehe ya pya. Posi yokutja oyo ya yandjerwa okupira pu yari mbo, na inga nge nena raMukuru mu yo.” Membo ndo wina mwa tjangwa omambo waRabbi Yosé Omugalilea ngwa hupire momautiro weserewondo 2 O.Z. Eye wa tja, momayuva warwe wotjivike “ovandu aave isa mo ena raMukuru mu wo [ngaaye tjiukwa otjomatjangwa wOvakriste], ave yehoreke nu ave nyosa inga owarwe.”

  • Ovakonḓonone vOmbeibela tjiva va itavera kutja pe munika aayo ena raMukuru aari munika mOmatjangwa wOtjiheberi nge ri mOmatjangwa wOtjigrike. Embo ndi The Anchor Bible Dictionary kehi yomambo nga “Tetragrammaton in the New Testament,” ra tja: “Pe noviraisiro tjiva vyokutja ozoleṱera zo-Tetragrammaton, poo ena raMukuru ndi Yahweh, aari munika motupa tjiva poo mEtestamente Ekuru arihe nda katjangururwa mEtestamente Epe indu omambo wEtestamente Epe tji ya tjangerwe otjikando otjitenga.” Omuhongwa George Howard wa tja: “Ndovazu o-Tetragram ngunda ya ri aya tjangwa mOmbeibela yOtjigrike [O-Septuagint] ku kwa zikamena Omatjangwa wokereka onguru, okutja kanavi okukambura kutja ovatjange vEtestamente Epe tjaave toroka okuza mOmatjangwa va ungurisa o-Tetragram momambo wOmbeibela.”

  • Ovatoroke vOmbeibela ovatjiukwa va ungurisa ena raMukuru mOmatjangwa wOtjigrike. Ovatoroke tjiva mu imba va ungura oviungura mbi oruveze orure ngunda Ombeibela ndji o-New World Translation ai hiya torokwa. Omana wovatoroke mba nOzombeibela nḓu va toroka mavi kongorere mba: OHerman Heinfetter (1863) ngwa toroka Etestamente Epe embo kembo . . . okuza ko-Vatican Manuscript; OBenjamin Wilson (1864) ngwa toroka The Emphatic Diaglott; OGeorge Barker Stevens (1898) ngwa toroka The Epistles of Paul in Modern English; O-W. G. Rutherford (1900) ngwa toroka o-St. Paul’s Epistle to the Romans nOmbitjopa yaLondon yena J.W.C. Wand (1946) ngwa toroka The New Testament Letters. Nu wina momautiro weserewondo 20, omutoroke wena Pablo Besson wa ungurisa ena ndi “Jehováa” mu Lukas 2:15 na Judas 14 momatorokero wOtjispanish nu momatorokero we eye wa raisa momambo wokehi povikando vyokombanda 100, kutja ena raMukuru eena nda sokuungurisiwa. Ozombura ozengi komurungu womatorokero womambo ngo, Omatjangwa wOtjigrike nga torokwa mOtjiheberi okuza meserewondo 16 ya ungurisa ozoleṱera zo-Tetragrammaton potuveze otuingi. MOtjindoitji atjiyerike, ena ndi “Jehovah” (poo “Yahweh” otja komatorokero waro wOtjiheberi) aari munika povikando ape 11 mOmatjangwa wOtjigrike, ngunda omatorokero warwe aya ungurisa ena ndo povikando vine meṋe yomaisaneno nga “Muhona.” Ozombeibela zokombanda 70 zOtjindoitji za ungurisa ena raMukuru momambo wokehi.

    Ena raMukuru mOviungura 2:34 mOmbeibela ndji The Emphatic Diaglott, ndja torokwa i Benjamin Wilson (1864)

  • Ozombeibela zokombanda 100 momaraka pekepeke za ungurisa ena raMukuru mOmatjangwa wOtjigrike. Omaraka womahi omengi yaAfrika, Amerika, Asia, Europa noPacific-island ya ungurisa ena raMukuru noupaturuke. (Tara koruteto ndu ri pomukuma 12 no 13.) Ovatoroke vOzombeibela nḓa va tya okuungurisa ena raMukuru mena romapu nga tamunwa kombanda mba. Ozombeibela tjiva zOmatjangwa wOtjigrike nḓa, katjisupi aaze munika, tjimuna o-Rotuman Bible (1999), ndji ungurisa ena ndi “Jihova” povikando 51 momazeva 48, na indji o-Batak (Toba) (1989) yaIndonesia ndji ungurisa ena ndi “Jahowa” povikando 110.

    Ena raMukuru mu Markus 12:29, 30 mOmbeibela yeraka rOtjihawai, momatorokero wombura ndji 1816

Nokuhina omakeyakeyero, pe nepu esemba ndi matu sokukotorera ena raMukuru ndi Jehova, mOmatjangwa wOtjigrike. Ihi ootjiṋa ovatoroke vo-New World Translation tji va tjita. Owo ve nondengero kena raMukuru nu ve nondira yokuisamo otjiṋa ngamwa atjihe tji tja tjangerwe momatjangwa omatengatenga.—Omavandururiro 22:18, 19.