Ir al contenido

Ir al índice

2

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Escrituras Griegas Cristianas

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Escrituras Griegas Cristianas

Na̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa Biblia káchina ki̱ʼva 7,000 yichi̱ va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreoarameas (Antiguo Testamento) ta xíʼin ku̱mí letra ña̱ naní tetragrámaton (יהוה) va̱xiña. Sava na̱ yiví káchina kǒo ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianas (Nuevo Testamento). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ku̱a̱ʼání Biblia kǒo ki̱vi̱ Jehová va̱xi nu̱úña. Nu̱ú ña̱ Nuevo Testamento sava va̱xi texto ña̱ ta̱vána nu̱ú ña̱ Antiguo Testamento nu̱ú va̱xi ña̱ Tetragrámaton, ta ni saáví kǒo ki̱vi̱ra níchinúuna, chi Tátava chi̱núuna.

Soo nu̱ú Biblia, ña̱ Traducción del Nuevo Mundo va̱xiva ki̱vi̱ Jehová nu̱úña. Ki̱ʼva 237 yichi̱ ka̱ʼyínaña nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianas. ¿Nda̱chun ka̱ʼyínaña? Ka̱ʼyínaña xa̱ʼa u̱vi̱ ña̱ʼa: 1) Saáchi rollo ña̱ griego ña̱ íyo tiempo vitin su̱ví ña̱ original kúúña. Xa̱ni̱ya̱ʼa u̱vi̱ ciento ku̱i̱ya̱ tá ka̱ʼyína ña̱ original saáví ka̱ʼyína ña̱ íyo tiempo vitin. 2) Tá tiempo saá, na̱ xi̱taa ndaʼa̱ copia ña̱ rollo na̱samana ña̱ Tetragrámaton nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱, ta Kýrios chi̱núuna, tu̱ʼun griego kúni̱ kachiña “Táta”. Ta nu̱ú copia yóʼo kǒoka ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xi, ta savana nu̱ú ña̱yóʼo ta̱vákana copia.

Na̱ Comité ña̱ Traducción ña̱ Biblia del Nuevo Mundo na̱ndukúna xa̱ʼaña ta na̱kunda̱a̱-inina ña̱ íyo prueba ña̱ va̱xi ña̱ Tetragrámaton nu̱ú rollo ña̱ griego original. Ná kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa sava prueba:

  • Tá tiempo ta̱ Jesús xíʼin na̱ apóstol, ña̱ Tetragrámaton xi̱núuvaña nu̱ú rollo ña̱ Escrituras Hebreoarameas. Ndiʼina xi̱xini̱na ña̱ xi̱núuva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreoarameas, ta na̱kunda̱a̱ va̱ʼaka inina xa̱ʼa ña̱yóʼo tá nda̱ni̱ʼína rollo ña̱ Escrituras Hebreoarameas ku̱a̱ʼa̱n chí kavá Qumrán ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá siglo nu̱ú.

  • Tá tiempo ta̱ Jesús xíʼin na̱ apóstol, ña̱ Tetragrámaton ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreoarameas sa̱yáʼavanaña tu̱ʼun griego. Ku̱a̱ʼání tiempo ni̱ya̱ʼa ta na̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa Biblia nda̱kanixi̱nína ña̱ kǒo ña̱ Tetragrámaton va̱xi nu̱ú rollo ña̱ Septuaginta, saá naní tutu ña̱ Antiguo Testamento ña̱ sa̱yáʼana tu̱ʼun griego. Soo tá siglo o̱ko̱ nda̱ni̱ʼína sava táʼvi ña̱ Septuaginta ña̱ xa̱ni̱ka̱ʼyi̱ tá tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Jesús. Nu̱ú tutu yóʼo va̱xiva ña̱ Tetragrámaton ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ tu̱ʼun hebreo nu̱úña. Tutu yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó tá tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Jesús xi̱núuva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña xíʼin tu̱ʼun griego. Sava rollo ña̱ Septuaginta: Códice Vaticano, Códice Sinaítico, tutu yóʼo ka̱ʼyínaña siglo ku̱mí, nu̱ú tutu Génesis nda̱a̱ tutu Malaquías kǒo ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xi nu̱úña (soo nu̱ú rollo ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá kúma̱ní ki̱xaʼá siglo ku̱mí va̱xiva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña). Vitin kúnda̱a̱-iniyó tá ka̱ʼyína tutu ña̱ Nuevo Testamento kǒoka ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xi nu̱úña.

    Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Yivára: “Xa̱natúʼíi̱n xa̱ʼa ki̱vi̱ún xíʼinna, ta natúʼunkai̱ xa̱ʼaña xíʼinna”

  • Mií ña̱ Escrituras Griegas Cristianas náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ xi̱niñúʼuva ta̱ Jesús ki̱vi̱ Ndióxi̱ tá sa̱náʼa̱ra na̱ yiví. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Yivára: “Xa̱natúʼíi̱n xa̱ʼa ki̱vi̱ún xíʼin na̱ yiví na̱ ta̱xiún ndaʼíi̱ na̱ ndóo ñuyǐví yóʼo”. Ta ni̱ka̱ʼa̱nkara: “Xa̱natúʼíi̱n xa̱ʼa ki̱vi̱ún xíʼinna, ta natúʼunkai̱ xa̱ʼaña xíʼinna” (Juan 17:6, 11, 12, 26).

  • Tá va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreoarameas saá xíniñúʼu kixitu ki̱vi̱ra nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianasva, kǒo kívi ndañuʼu ki̱vi̱ra nu̱úña chi tu̱ʼunra kúútu ña̱yóʼova. Tá tiempo ni̱xi̱yo na̱ discípulo, ta̱ discípulo Santiago ni̱ka̱ʼa̱nra: “Xa̱ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Symeón xíʼinyó ndáa ki̱ʼva i̱xaa Ndióxi̱ xíʼin na̱ va̱ása kúú ñuu Israel ña̱ va̱ʼa tavára ti̱xin na̱yóʼo iin ñuu ña̱ kuniʼi ki̱vi̱ra” (Hechos 15:14). Tá ni iinna kǒo xíni̱ á kǒo xíniñúʼu ki̱vi̱ Ndióxi̱ tiempo saá, ¿nda̱chun kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nkaví ta̱ Santiago xa̱ʼaña tá saá?

  • Kǒo káʼa̱n níína ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianas chi abreviado ka̱ʼyínaña. Ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xiña ti̱xin tu̱ʼun aleluya, ku̱a̱ʼání Biblia va̱xiña nu̱ú tutu Revelación 19:1, 3, 4, 6. Tu̱ʼun aleluya ka̱naña ti̱xin tu̱ʼun hebreo ta kúni̱ kachiña ”ndasakáʼnundó Jah”. “Jah” káʼa̱nna xíʼin Jehová tá kǒo káʼa̱n níína ki̱vi̱ra. Ku̱a̱ʼání ki̱vi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianas ka̱naña ti̱xin ki̱vi̱ Ndióxi̱. Ki̱vi̱ ta̱ Jesús kúni̱ kachiña “Jehová Kúú ta̱ Sáka̱ku”.

  • Na̱ ñuu Judá na̱ xi̱ndasakáʼnu Ndióxi̱ íyo tutu káʼa̱n xa̱ʼana ña̱ xi̱xiniñúʼuna ki̱vi̱ Ndióxi̱ tá xi̱kaʼyína nda̱a̱ ndáaka tutu. Iin tutu ña̱ naní Tosefta ña̱ ka̱ʼyína tá ku̱i̱ya̱ 300, nu̱ú ña̱yóʼo va̱xi ley ña̱ káʼa̱n xíʼin na̱ ñuu Judá ndáaña xíniñúʼu keʼéna tá xíxi̱ ña̱ʼa ki̱vi̱ sábado: “Á libro ña̱ Evangelio kúúña á libro ña̱ ka̱ʼyí inka na̱ veʼe-ñu̱ʼu kúúña, va̱ása xíniñúʼu tavánaña tá xíxi̱ña. Ni va̱xiva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña, ná kokoña”. Inka tutu ña̱ ka̱ʼyí ta̱ maestro ta̱ naní Iosí Galileo, tá ki̱xaʼá siglo u̱vi̱, tutu yóʼo káʼa̱nña ndáaña xíniñúʼu keʼéna tá ná koko tutu tu̱ʼun Ndióxi̱ inka ki̱vi̱ ma̱ʼñú semana: “Ná kaʼndana tutu yóʼo nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ ta sandúxu̱nnaña, ta tutu ña̱ ni̱ndoo ná kokoña”.

  • Na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa Biblia káchina sana va̱xiva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú texto ña̱ Escrituras Griegas Cristianas tá kúúmiíña texto ña̱ ka̱na nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreoarameas. Tutu the Anchor Bible Dictionary, ti̱xin ña̱yóʼo va̱xi iin ña̱ naní “El Tetragrámaton en el Nuevo Testamento”, ña̱yóʼo káʼa̱nña: “Íyo ku̱a̱ʼá ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ña̱ nu̱ú ña̱ Nuevo Testamento ña̱ original xi̱núuva ña̱ Tetragrámaton, ki̱vi̱ Ndióxi̱ Yahweh, tá xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa sava texto ña̱ Antiguo Testamento”. Ta̱ xíni̱ va̱ʼa, ta̱ naní George Howard, káchira: “Ña̱ Tetragrámaton xi̱kaʼyí tá xi̱kaʼyívanaña nu̱ú copia ña̱ Biblia ña̱ tu̱ʼun griego [la Septuaginta], chi ña̱yóʼo kúú Biblia ña̱ xi̱niʼi na̱ Cristiano na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá. Ña̱kán kúú ña̱ kúnda̱a̱-iniyó na̱ ka̱ʼyí ña̱ Nuevo Testamento tá xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa texto ña̱ Antiguo Testamento xi̱kaʼyívana ña̱ Tetragrámaton”.

  • Sava na̱ ka̱ʼyí Biblia inka tu̱ʼun chi̱núuvana ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianas. Ná kuniyó ña̱ ke̱ʼé savana, siʼnakaví ña̱yóʼo ka̱na nu̱ú ña̱ Traducción del Nuevo Mundo, ta tu̱ʼun yóʼo ka̱naña: tu̱ʼun alemán, Dominikus von Brentano (Die heilige Schrift des neuen Testaments, 1791); tu̱ʼun francés, André Chouraqui (Bible de Chouraqui, 1985); tu̱ʼun inglés, Benjamin Wilson (The Emphatic Diaglott, 1864), tu̱ʼun portugués, Manuel Fernandes de Santanna (Á Evangelho Segundo S. Mattheus, 1909). Ta̱ Pablo Besson xi̱niñúʼura ki̱vi̱ Jehová ña̱ tu̱ʼun sáʼán nu̱ú tutu Lucas 2:15 xíʼin nu̱ú tutu Judas 14 (El Nuevo Testamento, 1919). Ka̱ʼyítura yáʼaka̱ loʼo iin ciento nota ña̱ náʼa̱ nu̱úyó míí ka̱ʼyína ki̱vi̱ Jehová nu̱ú texto original. Ta íyo ku̱a̱ʼákatu Biblia ña̱ Escrituras Griegas Cristianas ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun hebreo nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱. Íyo i̱ñu̱ nu̱ú Biblia nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ tu̱ʼun sáʼán Yahvé, Yahweh xíʼin YHWH. Va̱xituña nu̱ú tutu Evangelio: mensaje de felicidad (1969) xíʼin nu̱ú tutu Hechos, ta saátu va̱xiña nu̱ú ña̱ Carta xíʼin el Apocalipsis (1973), u̱vi̱ saá ña̱yóʼo ka̱ʼyí ta̱ naní Hermenegildo Zanuso, ña̱ Biblia Peshitta tu̱ʼun Sáʼán (2006) ña̱ ke̱e Instituto Cultural Álef xíʼin Tau.

    Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Hechos 2:34 nu̱ú tutu The Emphatic Diaglott (1864), ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Benjamin Wilson

  • Yáʼa 100 nu̱ú tu̱ʼun íyo Biblia ta va̱xiva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña ti̱xin ña̱ Escrituras Griegas Cristianas. Ku̱a̱ʼání nu̱ú tu̱ʼun káʼa̱nna chí África, chí América, chí Asia, chí Europa xíʼin ku̱a̱ʼa̱n chí islas del Pacífico, ta ku̱a̱ʼání na̱yóʼo xíniñúʼu ni̱ʼivana ki̱vi̱ Ndióxi̱ (koto nu̱ú página 12 xíʼin 13). Na̱ ka̱ʼyí Biblia tu̱ʼun ña̱ xa̱ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa yóʼo chi̱núuvana ki̱vi̱ Ndióxi̱ tá ka̱ʼyína ña̱ Escrituras Griegas Cristianas, saáchi na̱kunda̱a̱-inina ña̱ xíniñúʼu chinúunaña. Savatuna sa̱kán ki̱xaʼá chínúuna ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas Cristianas tá kúú nu̱ú Biblia ña̱ tu̱ʼun rotumano ña̱ ka̱na ku̱i̱ya̱ 1999, nu̱ú 48 versículo ki̱ʼva 51 yichi̱ va̱xi ki̱vi̱ Jihova nu̱úña. Tá ku̱i̱ya̱ 1989 ñuu Indonesia ta̱vána Biblia tu̱ʼun ña̱ naní batako toba, ta 110 yichi̱ va̱xi ki̱vi̱ Jahowa nu̱úña.

    Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Marcos 12:29, 30 nu̱ú Biblia tu̱ʼun Hawaiano ña̱ ku̱i̱ya̱ 1816

Vitin kúnda̱a̱-iniyó ndáa xa̱ʼa kúúña xíniñúʼu tuku kaʼyína ki̱vi̱ Ndióxi̱, Jehová, nu̱ú táʼvi Biblia ña̱ Escrituras Griegas Cristianas. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúúña na̱ ka̱ʼyí Biblia ña̱ Traducción del Nuevo Mundo tuku ka̱ʼyína ki̱vi̱ra nu̱úña. Chi na̱yóʼo íxato̱ʼónína ki̱vi̱ Ndióxi̱, ta kǒo kúni̱na sakútaʼana nda̱a̱ ni iin tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ original (Revelación 22:18, 19).